İman İslam  (kitabçıqdan)

Bicileni Muhammadnı redaktorluğu bla caraşdırğanla Bicileni Sekinat, Albotlanı  Alim

Yahyanı caşaw colu   

Kappuşlanı Yahya — Aslanbekni Ula-
nı, Qaraçayda eski Cögeteyde 1905-çi
cıl tuwadı. Anası, ertde oğuna ölüb,
öksüzlük sınaydı. Öksüz bolsada, kesi
tawkel etib, arabça oqurğa, üyünden
qaçıb ketib, Malqarda Köndelen 
elde oqurğa , caraşadı. Tamam vlast’
kelib, duniyanı dinsizlikge bura tebre-
gen közüwge tüşüb, qorquwnu içinde,
aş-suw canı bla da incilib, adamlanı
boluşluqları bla, bek qıynalıb
oquydu. Alay a fahmusu igi boladı da,
teñlerin barın ozadı. Tınç, oğurlu,
cumuşaq — ariw qılıqları bla
ustazına kesin süydüredi. Oqub boşab,
bir mecgitde, imam bolub, bir kesek
zaman işleydi. Sora tamadala munu
çaqırıb: "Mecgitden ketmeseñ tutul-
luqsa", — deb, bildiredile. Alayın
qoüb, cıyırmançı cıllanı ayağı
sürem,qayıtıbü yüne keledi.

 Zamannı qorquwundan, elde da oquwun hayır-
landıralmaydı. YAh’yanı atası mıña,
oquwnu boşab kelgenine, qurmanlıq
etedi. Qurmanlıq dan sora, alayda bol-
ğan, Oruslanı Tawgeriy deb, Cögeteyde
mırtazaq bolub işlegen, bir aqıllı
adam YAh’yanı bir canına alıb: "YAh’ya,
siz meni çaqırğan da etmegen edigiz,
alay bolsa da, meni bir aytırım bolub
kelgenme. Aytırım oldu-endi sen oqub
boşab, keldiñ, Allah bet carıqlı
etsin. Duniyanı kele turğan halın
körese — bek saq bol. Kim ne sorsa da:
"Men köb oqumağanma, bilmeyme men", —
deb tur. Kimi seni sınab sorur; kimi
senden bir cuq eşitsem deb, sorur;
kimi da, til eterge sorur", — deydi.
Bu sezle YAh’yanı cüregine tüyrelib qaladıla.

YAh’ya kesi da ayta edi, 1919 cıl,
tatar tilde çıqğan, bir kitabçıqda,
anı üsünden, oquğanın:

"Bizni üç cawuwbuz bardı: Birin-
çisi — patçahlıq; ekinçisi — mülk

ieleri; üçünçü da — din başçıla. Ol
üç cawubuznu qurutmay, biz muratı-
bızğa ceterik tüyülbüz", — deb.

Alay bla YAh’ya, anıça din ğilmu
oquğanla coydurulğan közüwde, Taw-
geriy üretgença aytıb, bek saq bolub,
tutulmayın qaladı.

Ata curt qazawatda, askerde
inciw körür kerekli qalmaydı. Bu
közüwde üy biyçesi da öledi. Qazawat
boşalğandan sora Orta Aziyağa bara-
dı. Anda Qırğıziyada Talas degen
şaharda ornaladı, ekinçi kere üyde-
gili da boladı. Tört sabiyi da bolub,
bu biyçesi da öledi. Üçünçü da bir
üydegilenedi. Alay bla öksüzlük, aç-
lıq-calanñaçlıq, köçgünçülük,
ölüm, öksüz asrağan qıyıllıqladan
ozmay, milletine kelgen qıyıllıqla-
nı, artığı bla költüredi.

Alay bolsa da, bir közüwde da dinin
atmaydı. Kitabları Kavkazda çaçılıb
qalıb, anda bir bölek kitab quraş-
dırıb, ala bla ğilmusun köbeytgenley turadı.

 Kavkazğa qaytıb kelgeninde
da, tilçile bla, dinni aşawğa hayır-
landırğan, carım mollaladan, anı
talay qıyınlıqladan küçden çığar-
ğan ğilmusuna col bolmazlığın
añılağandı. Başın saqlar üçün, qa-
raçaylıla az bolğan, abaza-çerkes qa-
tışlı, Abu-qabaq (bügüñü Pervomayski A.S.) deb bir elçikni
qıyırına qıstırılıb caşaydı.

YAh’ya halqın bek süe edi, oquğan
ğilmusun aytıb, milletin İslam diñe,
haq colğa tüzetirge termilgenley
turğandı. Alay a, dinsizlikni közüwün-
de allay madar bolmağanı sebebli,
üyünde qısılıb, kesi küreşib tur-
ğandı. Caşırtın bir talay sohtanı
da oqutadı, qral canından qorquwu
da qurmağanlay. Köb oquğan bla
közleri azıb, közlükle bla da körmey
başlağanında, alanı üsüne da ullu
kögüzüwçü miyalanı tutub (lupa A.S.) oquy, köz
tamırların qurutub, qarawu soqur
boladı. Anı üçün da buzmay sohtaların
oquthanlay turadı.

Oñlu ğilmuları bolğanla afendi
bolurğa col bolmağanı sebebli, it
bolmağan cerde tülkü ürür deb, din,
duniya malğa satılğan, tilçilikden
da artha turmağan, cahilleni qolla-
rına tüşüb qaladı. YAh’ya aladan da
başın bek saqlarğa küreşedi. Alay
a, haterli, cumuşaq adam bolub, süy-
mese da qatı aytsala, çaqırılğan
cerlege bıruwçan boladı. Bu, mubarek,
qısılıb tursa da, mıña cuqla
sorub aytdırıb, aythanın a caratmay,
daw açıb, cüregin köb qıynağandıla.
Ala daw açhan oğay eseñ, canına qor-
quw salsala da, Allahnı bir cañız
sözün burdurub aytırıq tüyül edi.
Alanı cuq añlamazlıqların bilib,
ala bla dawlaşıb da küreşmegendi.

Allahnı sıylı dinin türlendirib,
keslerine carawlu etib, aşawğa batıb
"afendile", halqnı aldab turğanları-
na, ömürü cüregi qıynala ketgendi.
Alanı haqından arab tilde da, ana ti-
linde da talay nazmu etgendi. 

Cahil dinçileni, cüregine carsıw bergen
dawlaşların da nazmuğa köb salğandı.
Közleri körmegeni sebebli, nazmulanı
kesi cazalmay, aqılında caraşdıra
turub, sohtaları bared , alağa caz-
dırta turğandı. "Esimde tutalmayma,
köbüsün unutub qoyama", — da dewçen
edi. Kesi cazalğan bolsa edi, nazmula-
rı mından talayğa köb bolur edi.

Duniya caşawnu san etmey edi, ne
qıynalıb caşasa da. Kesin halqın,
qorqmay, dinñe çaqırıb, tüz col-
ğa tüzetirge, haq dinni añılatırğa —
ol edi termilgeni duniyada. Ullu Allah-
dan nasıb kelib, din boşluq bolurun
allına qaray, muratına cetmey, ölüb
ketdi. 1986 cıl awuşadı.

Ustazıma   

Ebzelanı Abu-Üsuf YAh’yağa atağan nazmusu.   

Abu-Üsuf erteden de YAh’yanı sohtası (öğrençisi) bolub turğandı.

Ey, mubarek ustazım,

Cılla bla qarağan,

Kezüw cete keledi

Sen, termilib, saqlağan.
Bir kesekni caşasañ,
Körlük bolureñ sen da
Termilgeniñi körseñ,
Quwannıq edim men da.

Sen körmeyin ketdiñ — deb,

İgi quwanalmayma.

Haman esime tüşüb,

Unutub bolalmayma.

Közümden çırt ketmeydi
Blay barğanlay, soruwçuñ:
"Cañı ne eşitesiz?" - deb,
Hapar izleb, turuwçuñ.

Bir aşhılıqnı saqlab,

Allına qaray ketdiñ.

Arabça da, bizniça da

Köb tilekle da etiñ.

Boş tilegen bolmazeñ,

Allah qabıl etgendi

Kesiñ köralmasañ da,

Endi bizge cetgendi.
Dağıda seni kibik
Köble tilek salğanla
Muratha cetalmayın,
Ala ölüb qalğanla.

Köb adamla termile,

Dıgalasları qurumay,

Ketgendile ahsına,

Muratları da tolmay.

Otnu gürüldeb canñan
Qıyın közüwge keldiñ,
Qaçhan, buqğan, caşırğan,
Qorqğan, ürkgenley ketdiñ.

Qorquwnu üç türlüsün

Sen sınadıñ duniyada:

Biri kommunistleden,

Biri tilçi adamla.

Üçünçü bidğaçıla
Sanalğan muslimanña,
Kesleriça bolmasa
Tıñlamadıla saña.

Söleşgeñ bek esleb,
Ala saña kelsele,
Küşden cuwab bereeñ,
Ala soruw bersele.

Artdan alay aytıwçu ediñ:
"Sormayla şariğatdan,
Ala sorğan qubba-quru
Adet bla bidğatdan".
Kelgenlege, qorqmayın,
Erkin cuwab etmediñ.
Endi bolsa aytıreñ
Bu közüwge cetmediñ.

Türmeden çıqmağanlay,
Ömürüñü aşırdıñ,
Bilimiñi da, qorqub,
Madar bolmay, caşırdıñ.
Sen caşırdıñ ese da,
Men qorqmayın, aytama.
Ol sen qorkğan qawmğa
Köl keñdirib qaytama.
Sen aytıwçu zatlanı,
Allah aytsa, buzmazma,
Quran, hadis aythandan
Başha zatha taymazma.

Kezüme alay kerüned
Qarab turğança menñe
"Qallay colnu barır' — deb,
Borçum bolğança senñe.

Uyat meni tutadı,

Saw zamanıça bolub,

Ol allımda turğança,

Cuwaşlıq bla tolub.
Menñe cumşaq qaraydı,
Bir umutu bolğança,
Kesi duniyadan ketib,
Menñe amanat qoyğança.

Meni sınay bolurmu:

"Tüz colda turluqmud? - deb 

Dinsizlik bidğalanı

Bu keri urluqmud?" — deb.
Men da niet etgenme
Ol coldan callamazğa
Sen aythan colnu tutub,
Kertige çarlamazğa.

Oldu meni tilegim

Men caşağan ömürge

Ölgünçü da küreşib,

Andan taymay ölürge.

Bilib, cuqnu men buzmam,

Cañılsam sen keçerse

Ters etgen zatlarıma

Sen razılıq berirse.

Qıyamat kün tübesek
Betim uyalmay qalırmı?
"Amanatnı tolturduñ", —
deb, Nögerge alırmı.

YA Allahım, nasıb et

Razılaşıb tüberge

Ol da, men da bir bolub,

Sen da bizni süyerge.

Günahlanı sen keçib,
Rahmatıñı et, Allah,
Tüz coluñu sen berib,
Acaşdırmay elt, Allah..

Sen bilimni alğansa,

Kesiñ tirilik etib,

Erkinliksiz üyüñden,

Aqırın canlab ketib.

Otnu canıb başlağan
Közüwçükde küreşdiñ.
Anı bilgenden sora
Bek caşırırg’a köçdüñ.

Alaysız col bolmaz ed

Sen anı añlağansa,

Kesiñi ariw saqlab,

Tutulmayın qalğansa.

Bir Allahnı colundan
Ne azçıq da taymadıñ,
Seni nögerleriñça,
Cambaş bolub qalmadıñ.

Köble, dinlerin atıb,

Caşawğa kelişgenle.

Ahrat colların taşlab,

Duniyaçün erişgenle.

Muratları bolğandı

Tutulmayın qalırğa,

Qral işçile bolub,

Işañılıq alırğa.
Sora alanı Allah
Onowların oyğandı,
Ala buzğanlarında,
Saqlamayın qoyğandı.

Alay bla tüşgenle.

Ala cawnu qoluna,

Ullu köllülük etib,

Bir Allahnı coluna.

Andan saw qaythanla
Artda colğa keldile,
Soquranıb, cañıdan
Ala dinñe kirdile.

Hawaları buzulub,

Alada sıy bolmadı

Cañıdan qaythanlıqğa

Burunça sıy tolmadı.

Sıyıñı bek saqladıñ
Em allından sen başlab,
Zamanña aldatmadıñ,
Sen da kesiñi boşlab.

Sıyıñ da, em ğilmuñ da
Caraşıb bir-birine
Bu duniyadan, türlenmey,
Ketdiñ kerti ceriñe.
Caşawñu aşırdıñ
Kün kibik sen carıtıb,
Süymegenle  bolmasa,
Halqıñ barı caratıb.
Süymegenle, cahille
Türlü zatla aytdıla,
Eki közüñü körüb,
Soqur bolğanın ala:
„Bilimin elge aytmay
Caşırğanıçün bolğand
Allah anı anı üçün
Köz çıraqların alğand?
Köb artıq söleşgenle
Allahha onow etib,
Taşalanı bilgença,
Bek ulluluqğa cetib.

Em qorquwlu zamanda
Qısdıla ala anı.
Anı tarğa tıydıla,
Qıynaldı anı canı.

"Awaz aytsın", — dedile,

Zamanña tıñlamayın,

Duniyanı halın körüb

Andan cuq añlamayın.
Ala bilgen bidğa ed
Haqnı izlemey elle
"Tüzün ayt sen bizge", — deb,
Anı tilemey elle.

Haman bidğanı sorub,

Başın awruta elle

Ol aña bek zor tiyib,

Anı arıta elle.

"Anı bilmeyme", — dese,
"Caşıradı", — dey elle.
Aythanın caratmayın,
Qaytıb da kete elle.

Biri-birine aytıb,

Caya elle haparnı.

Tarğa tıyıb tohtalla,

Añılamayın madarnı.
Ala kelib sorsala
Işanmay ed birine,
Zamam alay bolğan ed
Bek saq edi tiline.

Haqdan ol bir zat aytsa,

Eşitirleri kelmey ed.

Ol, kertige bolmasa,

Başhağa es bölmey ed.

Quran bla hadisleden,
Ol bir begim tabmasa,
Cüregi da qanmay ed,
Ala bla aytmasa.

Ayıb saldıla ala

Aña bu halli bolub,

Köralmağanlay ketdi

Anı muratı tolub.

Anı terslegen qawm
Kelsin aytayım endi,
Bolmasam da anıça,
Men köb bilgen afendi.

Tarlıqda qısıwçula

Erkinlikge çığabız,

Allah aytsa, uzaymay

Cawlanı da cığabız.
Ol aytıwçu awaznı
Men barısın bileme,
Caşırmayın aytama,
"Keligiz", - deb tileyme.

Klublada cıyılıb,

Biz awazla aytabız,

Bir cerin da caşırmay,

Tolu aytıb qaytabız.

Ol sözçü qatınladan
Men berin da körmeyme,
Awaznı küsegenle,
Nek kelmeyle, bilmeyme.

Nek qaçasız awazdan,

Biz haqnı aythanlıqğa,

Aldawqnu biz qoyüb,

Tüz dinñe qaythanlıqğa?
Halqnı aldamı deysiz?
Aytıb ötürükleni.
Endi bolluq bolurmu?
Carğansız cürekleni.

Halqnı qatışdırğansız

Kereksiz köb zat bla,

Miletni aldağansız,

Muslimanlıq at bla.

Endi boldu, keligiz,
Biz tüzüne qaytayıq
Din buyürğan zatlanı
Adamlağa aytayıq. 

Entda aldab barmayıq,

Tubanña iyib halqnı

"Keligiz", - deb tileyme

Aytayıq quru haqnı.
YA Allahım tileyme:
"Bir boluş", - deb, halqıma
Tüznü añlab, qaytırğa,
Sen buyürğan haqıña.

Har kim kesiça barmay,

Sorub, bilib eterlay,

Cahillikni biz horlab,

Tüz coluñda keterlay.

1.bılay * culduzçuğu bolğan arap sözleni mağanaları Achiqlama betde berilgendi

İnternet versiyon hazırlağan Sılpağarlanı Ahmad  fevral-mart 2004c