Иман Ислам  (китабчыкъдан)

Биджилени Мухаммадны редакторлугъу бла джарашдыргъанла Биджилени Секинат, Алботланы  Алим

Яхьяны джашау джолу

Каппушланы Яхья — Асланбекни Ула-
ны, Къарачайда эски Джегетейде 1905-чи
джыл тууады. Анасы, эртде огъуна ёлюб,
ёксюзлюк сынайды. Ёксюз болсада, кеси
таукел этиб, арабча окъургъа, юйюнден
къачыб кетиб, Малкъарда Кёнделен 
элде окъургъа , джарашады. Тамам власть
келиб, дунияны динсизликге бура тебре-
ген кёзюуге тюшюб, къоркъууну ичинде,
аш-суу джаны бла да инджилиб, адамланы
болушлукълары бла, бек къыйналыб
окъуйду. Алай а фахмусу иги болады да,
тенглерин барын озады. Тынч, огъурлу,
джумушакъ — ариу къылыкълары бла
устазына кесин сюйдюреди. Окъуб бошаб,
бир межгитде, имам болуб, бир кесек
заман ишлейди. Сора тамадала муну
чакъырыб: "Межгитден кетмесенг тутул-
лукъса", — деб, билдиредиле. Алайын
къоюб, джыйырманчы джылланы аягъы
сюрем,къайытыбю йюне келеди.

 Заманны къоркъууундан, элде да окъууун хайыр-
ландыралмайды. Яхьяны атасы мынга,
окъууну бошаб келгенине, къурманлыкъ
этеди. Къурманлыкъ дан сора, алайда бол-
гъан, Орусланы Таугерий деб, Джёгетейде
мыртазакъ болуб ишлеген, бир акъыллы
адам Яхьяны бир джанына алыб: "Яхья,
сиз мени чакъыргъан да этмеген эдигиз,
алай болса да, мени бир айтырым болуб
келгенме. Айтырым олду-энди сен окъуб
бошаб, келдинг, Аллah бет джарыкълы
этсин. Дунияны келе тургъан халын
кёресе — бек сакъ бол. Ким не сорса да:
"Мен кёб окъумагъанма, билмейме мен", —
деб тур. Кими сени сынаб сорур; кими
сенден бир джукъ эшитсем деб, сорур;
кими да, тил этерге сорур", — дейди.
Бу сезле Яхьяны джюрегине тюйрелиб къаладыла.

Яхья кеси да айта эди, 1919 джыл,
татар тилде чыкъгъан, бир китабчыкъда,
аны юсюнден, окъугъанын:

"Бизни юч джаууубуз барды: Бирин-
чиси — патчахлыкъ; экинчиси — мюлк

иелери; ючюнчю да — дин башчыла. Ол
юч джауубузну къурутмай, биз мураты-
бызгъа джетерик тюйюлбюз", — деб.

Алай бла Яхья, аныча дин гъилму
окъугъанла джойдурулгъан кёзюуде, Тау-
герий юретгенча айтыб, бек сакъ болуб,
тутулмайын къалады.

Ата джурт къазауатда, аскерде
инджиу кёрюр керекли къалмайды. Бу
кёзюуде юй бийчеси да ёледи. Къазауат
бошалгъандан сора Орта Азиягъа бара-
ды. Анда Къыргъызияда Талас деген
шахарда орналады, экинчи кере юйде-
гили да болады. Тёрт сабийи да болуб,
бу бийчеси да ёледи. Ючюнчю да бир
юйдегиленеди. Алай бла ёксюзлюк, ач-
лыкъ-джаланнгачлыкъ, кёчгюнчюлюк,
ёлюм, ёксюз асрагъан къыйыллыкъладан
озмай, миллетине келген къыйыллыкъла-
ны, артыгъы бла кёлтюреди.

Алай болса да, бир кёзюуде да динин
атмайды. Китаблары Кавказда чачылыб
къалыб, анда бир бёлек китаб къураш-
дырыб, ала бла гъилмусун кёбейтгенлей турады.

 Кавказгъа къайтыб келгенинде
да, тилчиле бла, динни ашаугъа хайыр-
ландыргъан, джарым моллаладан, аны
талай къыйынлыкъладан кючден чыгъар-
гъан гъилмусуна джол болмазлыгъын
ангылагъанды. Башын сакълар ючюн, къа-
рачайлыла аз болгъан, абаза-черкес къа-
тышлы, Абу-къабакъ (бюгюнгю Первомайски А.С.) деб бир элчикни
къыйырына къыстырылыб джашайды.

Яхья халкъын бек сюе эди, окъугъан
гъилмусун айтыб, миллетин Ислам динге,
хакъ джолгъа тюзетирге термилгенлей
тургъанды. Алай а, динсизликни кёзюуюн-
де аллай мадар болмагъаны себебли,
юйюнде къысылыб, кеси кюрешиб тур-
гъанды. Джашыртын бир талай сохтаны
да окъутады, кърал джанындан къоркъууу
да къурмагъанлай. Кёб окъугъан бла
кёзлери азыб, кёзлюкле бла да кёрмей
башлагъанында, аланы юсюне да уллу
кёгюзюучю мияланы тутуб (лупа А.С.) окъуй, кёз
тамырларын къурутуб, къарауу сокъур
болады. Аны ючюн да бузмай сохталарын
окъутханлай турады.

Онглу гъилмулары болгъанла афенди
болургъа джол болмагъаны себебли, ит
болмагъан джерде тюлкю юрюр деб, дин,
дуния малгъа сатылгъан, тилчиликден
да артха турмагъан, джахиллени къолла-
рына тюшюб къалады. Яхья аладан да
башын бек сакъларгъа кюрешеди. Алай
а, хатерли, джумушакъ адам болуб, сюй-
месе да къаты айтсала, чакъырылгъан
джерлеге быруучан болады. Бу, мубарек,
къысылыб турса да, мынга джукъла
соруб айтдырыб, айтханын а джаратмай,
дау ачыб, джюрегин кёб къыйнагъандыла.
Ала дау ачхан огъай эсенг, джанына къор-
къуу салсала да, Аллахны бир джангыз
сёзюн бурдуруб айтырыкъ тюйюл эди.
Аланы джукъ англамазлыкъларын билиб,
ала бла даулашыб да кюрешмегенди.

Аллахны сыйлы динин тюрлендириб,
кеслерине джараулу этиб, ашаугъа батыб
"афендиле", халкъны алдаб тургъанлары-
на, ёмюрю джюреги къыйнала кетгенди.
Аланы хакъындан араб тилде да, ана ти-
линде да талай назму этгенди. 

Джахил динчилени, джюрегине джарсыу берген
даулашларын да назмугъа кёб салгъанды.
Кёзлери кёрмегени себебли, назмуланы
кеси джазалмай, акъылында джарашдыра
туруб, сохталары баред , алагъа джаз-
дырта тургъанды. "Эсимде туталмайма,
кёбюсюн унутуб къояма", — да деучен
эди. Кеси джазалгъан болса эди, назмула-
ры мындан талайгъа кёб болур эди.

Дуния джашауну сан этмей эди, не
къыйналыб джашаса да. Кесин халкъын,
къоркъмай, диннге чакъырыб, тюз джол-
гъа тюзетирге, хакъ динни ангылатыргъа —
ол эди термилгени дунияда. Уллу Аллах-
дан насыб келиб, дин бошлукъ болурун
аллына къарай, муратына джетмей, ёлюб
кетди. 1986 джыл ауушады.

Устазыма   

Эбзеланы Абу-Юсуф Яхьягъа атагъан назмусу.   

Абу-Юсуф эртеден дэ Яхьяны сохтасы (ёгъренчиси) болуб тургъанды.

Эй, мубарек устазым,

Джылла бла къарагъан,

Кезюу джете келеди

Сен, термилиб, сакълагъан.
Бир кесекни джашасанг,
Кёрлюк болуренг сен да
Термилгенинги кёрсенг,
Къууанныкъ эдим мен да.

Сен кёрмейин кетдинг — деб,

Иги къууаналмайма.

Хаман эсиме тюшюб,

Унутуб болалмайма.

Кёзюмден чырт кетмейди
Блай баргъанлай, соруучунг:
"Джангы не эшитесиз?" - деб,
Хапар излеб, туруучунг.

Бир ашхылыкъны сакълаб,

Аллына къарай кетдинг.

Арабча да, бизнича да

Кёб тилекле да этинг.

Бош тилеген болмазенг,

Аллах къабыл этгенди

Кесинг кёралмасанг да,

Энди бизге джетгенди.
Дагъыда сени кибик
Кёбле тилек салгъанла
Муратха джеталмайын,
Ала ёлюб къалгъанла.

Кёб адамла термиле,

Дыгаласлары къурумай,

Кетгендиле ахсына,

Муратлары да толмай.

Отну гюрюлдеб джаннган
Къыйын кёзюуге келдинг,
Къачхан, букъгъан, джашыргъан,
Къоркъгъан, юркгенлей кетдинг.

Къоркъууну юч тюрлюсюн

Сен сынадынг дунияда:

Бири коммунистледен,

Бири тилчи адамла.

Ючюнчю бидгъачыла
Саналгъан муслиманнга,
Кеслерича болмаса
Тынгламадыла санга.

Сёлешгенг бек эслеб,
Ала санга келселе,
Кюшден джууаб береенг,
Ала соруу берселе.

Артдан алай айтыучу эдинг:
"Сормайла шаригъатдан,
Ала соргъан къубба-къуру
Адет бла бидгъатдан".
Келгенлеге, къоркъмайын,
Эркин джууаб этмединг.
Энди болса айтыренг
Бу кёзюуге джетмединг.

Тюрмеден чыкъмагъанлай,
Ёмюрюнгю ашырдынг,
Билиминги да, къоркъуб,
Мадар болмай, джашырдынг.
Сен джашырдынг эсе да,
Мен къоркъмайын, айтама.
Ол сен къоркгъан къаумгъа
Кёл кенгдириб къайтама.
Сен айтыучу затланы,
Аллах айтса, бузмазма,
Къуран, хадис айтхандан
Башха затха таймазма.

Кезюме алай керюнед
Къараб тургъанча меннге
"Къаллай джолну барыр' — деб,
Борчум болгъанча сеннге.

Уят мени тутады,

Сау заманыча болуб,

Ол аллымда тургъанча,

Джууашлыкъ бла толуб.
Меннге джумшакъ къарайды,
Бир умуту болгъанча,
Кеси дуниядан кетиб,
Меннге аманат къойгъанча.

Мени сынай болурму:

"Тюз джолда турлукъмуд? - деб 

Динсизлик бидгъаланы

Бу кери урлукъмуд?" — деб.
Мен да ниет этгенме
Ол джолдан джалламазгъа
Сен айтхан джолну тутуб,
Кертиге чарламазгъа.

Олду мени тилегим

Мен джашагъан ёмюрге

Ёлгюнчю да кюрешиб,

Андан таймай ёлюрге.

Билиб, джукъну мен бузмам,

Джангылсам сен кечерсе

Терс этген затларыма

Сен разылыкъ берирсе.

Къыямат кюн тюбесек
Бетим уялмай къалырмы?
"Аманатны толтурдунг", —
деб, Нёгерге алырмы.

Я Аллахым, насыб эт

Разылашыб тюберге

Ол да, мен да бир болуб,

Сен да бизни сюйерге.

Гюнахланы сен кечиб,
Рахматынгы эт, Аллах,
Тюз джолунгу сен бериб,
Аджашдырмай элт, Аллах..

Сен билимни алгъанса,

Кесинг тирилик этиб,

Эркинликсиз юйюнгден,

Акъырын джанлаб кетиб.

Отну джаныб башлагъан
Кёзюучюкде кюрешдинг.
Аны билгенден сора
Бек джашырыргьа кёчдюнг.

Алайсыз джол болмаз эд

Сен аны англагъанса,

Кесинги ариу сакълаб,

Тутулмайын къалгъанса.

Бир Аллахны джолундан
Не азчыкъ да таймадынг,
Сени нёгерлерингча,
Джамбаш болуб къалмадынг.

Кёбле, динлерин атыб,

Джашаугъа келишгенле.

Ахрат джолларын ташлаб,

Дуниячюн эришгенле.

Муратлары болгъанды

Тутулмайын къалыргъа,

Кърал ишчиле болуб,

Ышангылыкъ алыргъа.
Сора аланы Аллах
Оноуларын ойгъанды,
Ала бузгъанларында,
Сакъламайын къойгъанды.

Алай бла тюшгенле.

Ала джауну къолуна,

Уллу кёллюлюк этиб,

Бир Аллахны джолуна.

Андан сау къайтханла
Артда джолгъа келдиле,
Сокъураныб, джангыдан
Ала диннге кирдиле.

Хауалары бузулуб,

Алада сый болмады

Джангыдан къайтханлыкъгъа

Бурунча сый толмады.

Сыйынгы бек сакъладынг
Эм аллындан сен башлаб,
Заманнга алдатмадынг,
Сен да кесинги бошлаб.

Сыйынг да, эм гъилмунг да
Джарашыб бир-бирине
Бу дуниядан, тюрленмей,
Кетдинг керти джеринге.
Джашаунгу ашырдынг
Кюн кибик сен джарытыб,
Сюймегенле  болмаса,
Халкъынг бары джаратыб.
Сюймегенле, джахилле
Тюрлю затла айтдыла,
Эки кёзюнгю кёрюб,
Сокъур болгъанын ала:
„Билимин элге айтмай
Джашыргъанычюн болгъанд
Аллах аны аны ючюн
Кёз чыракъларын алгъанд?
Кёб артыкъ сёлешгенле
Аллахха оноу этиб,
Ташаланы билгенча,
Бек уллулукъгъа джетиб.

Эм къоркъуулу заманда
Къысдыла ала аны.
Аны таргъа тыйдыла,
Къыйналды аны джаны.

"Ауаз айтсын", — дедиле,

Заманнга тынгламайын,

Дунияны халын кёрюб

Андан джукъ англамайын.
Ала билген бидгъа эд
Хакъны излемей элле
"Тюзюн айт сен бизге", — деб,
Аны тилемей элле.

Хаман бидгъаны соруб,

Башын аурута элле

Ол анга бек зор тийиб,

Аны арыта элле.

"Аны билмейме", — десе,
"Джашырады", — дей элле.
Айтханын джаратмайын,
Къайтыб да кете элле.

Бири-бирине айтыб,

Джая элле хапарны.

Таргъа тыйыб тохталла,

Ангыламайын мадарны.
Ала келиб сорсала
Ышанмай эд бирине,
Замам алай болгъан эд
Бек сакъ эди тилине.

Хакъдан ол бир зат айтса,

Эшитирлери келмей эд.

Ол, кертиге болмаса,

Башхагъа эс бёлмей эд.

Къуран бла хадиследен,
Ол бир бегим табмаса,
Джюреги да къанмай эд,
Ала бла айтмаса.

Айыб салдыла ала

Анга бу халли болуб,

Кёралмагъанлай кетди

Аны мураты толуб.

Аны терслеген къаум
Келсин айтайым энди,
Болмасам да аныча,
Мен кёб билген афенди.

Тарлыкъда къысыучула

Эркинликге чыгъабыз,

Аллah айтса, узаймай

Джауланы да джыгъабыз.
Ол айтыучу ауазны
Мен барысын билеме,
Джашырмайын айтама,
"Келигиз", - деб тилейме.

Клублада джыйылыб,

Биз ауазла айтабыз,

Бир джерин да джашырмай,

Толу айтыб къайтабыз.

Ол сёзчю къатынладан
Мен берин да кёрмейме,
Ауазны кюсегенле,
Нек келмейле, билмейме.

Нек къачасыз ауаздан,

Биз хакъны айтханлыкъгъа,

Алдаукъну биз къойюб,

Тюз диннге къайтханлыкъгъа?
Халкъны алдамы дейсиз?
Айтыб ётюрюклени.
Энди боллукъ болурму?
Джаргъансыз джюреклени.

Халкъны къатышдыргъансыз

Керексиз кёб зат бла,

Милетни алдагъансыз,

Муслиманлыкъ ат бла.

Энди болду, келигиз,
Биз тюзюне къайтайыкъ
Дин буйюргъан затланы
Адамлагъа айтайыкъ. 

Энтда алдаб бармайыкъ,

Тубаннга ийиб халкъны

"Келигиз", - деб тилейме

Айтайыкъ къуру хакъны.
Я Аллахым тилейме:
"Бир болуш", - деб, халкъыма
Тюзню англаб, къайтыргъа,
Сен буйюргъан хакъынга.

Хар ким кесича бармай,

Соруб, билиб этерлай,

Джахилликни биз хорлаб,

Тюз джолунгда кетерлай.

1.былай * джулдузчугъу болгъан арап сёзлени магъаналары Achiqlama бетде берилгенди

Интернет версийон хазырлагъан Сылпагъарланы Ахмад  феврал-март 2004дж

Хостинг от uCoz