DİNNİ ÜSÜNDEN SORUWLA BLA CUWAPLA
ÇOÇAYLANI ŞARAFUTDİN, QARME
(ŞİMŞEK) RAFİK
Prohladna şaharda 2000c.
Qabartı-Malqar Cumhuriyetde basmalañandı.
(bu betde başları: 9 DUWA
10.SADAQA 11.BİLGİÇLE 12.HIYNI 13.ZARLIQ 14.KÖZ 15. QOMŞU 16
QIYAMAT KÜN 17. ADAMNI SÖZÜN ETMEK )
9.DUWA
83-çü soruw: Duwanı qalay boşarğa kerekdi?
Cuwap: Fayğambarğa (ASAB) sordula:
"Duwanı qalay boşarğa kerekdi",- dep.
Fayğambar (ASAB) aytdı: "Duwanı "amin" dep boşağız".
Termizi
84-çü soruw: Ters duwanı (qarğışnı)
dinde ceri nedi?
Cuwap: Abdullah İbn Cabir (AAIB)
Fayğambardan (ASAB) aytadı: "Sizden
birigiz kesine, sabiylerine, malına, cuw-
uqlarına, süygenlerine ters duwa etmesin,
61
sebebi Allahnı allında duwa qabıl bol-
ğan zamanña tüşüp qalsa, halek bolursuz".
Tabarani
Fayğambar (ASAB) ters duwadan qay-
tardı igi duwanı borç etdi, har zamanda
igilik, ahşılıq, tınçlıq, sawluq tile-
giz, dep buürdu. Amanlıq, fitna, palah kel-
tirgen har zatdan Allahha sıyınmaqnı
buürdu musliyman tüz, igi duwa eter, ters
duwadan uzaq bolup, saq turur".
85-çi soruw: Duwa etgende neda Quran
oquğandan sora etilgen duwanı bir coruğu barmıdı?
Cuwap: Sıylı Qurannı Haş surası-
nı - 10-çu ayatında, duwa qalay etilirge ke-
rek bolğanını üsünden bılay aytıladı:
"Ey, Allahıbız bizni emda bizden alğa
imanları bla ölgenleni günyahların sen keç".
Ubay bin Kağb (AAIB) bılay aytadı:
"Fayğambar (ASAB) har zamanda duwa et-
gende alğa kesi üçün duwa etiwçü edi, sora
bitew fayğambarlağa (ASAB) , ata-anası-
na, ahlusuna emda musliymanlağa".
Termizi.
Fayğambarnı (ASAB) sunnetine köre,
birinçi duwadan alğa ullu Allahha mahtaw,
Fayğambarlağa (ASAB) salawat bla emda
bitew Fayğambarğa (ASAB), ata-ana-
lağa, ahlusuna sora bitew musliymanlağa
duwa etgen igidi, alay a adamnı atın ençi
aytıp etgen şart tüyüldü. Sebebi Ullu Al-
lah har adamnı nietin biledi.
Termizi.
86-çi soruw: Biz etalırça bir qısha,sıylı
duwa barmıdı?
Cuwap: Fayğambarnı (ASAB) tilin-
den bek köp duwala aytıldı, alay a Fayğ-
ambarnı (ASAB) tilinden ketmey köp aytıl-
ğan bir duwa bardı. Bu duniyanı üsünden
da Fayğambar (ASAB) bıl ai aytdı: "Bu
duwadan ullu duwa birewge kerek bolmaz. "Al-
lahım, duniyada ahıratda da senden keçginlik tileyme
İbn Maca.
87-çi soruw: Camawat bla namaz etilgen-
den sora duwa qalay etiledi, imam duwanı
oqup camawat aminmi deydi?
Cuwap: Namazdan sora etilgen duwanı
awazın çığarmay etgen sunnetdi. Sebebi:
Fayğambarnı(ASAB) zamanında, tört ha-
lifanı zamanında da zikir bla duwa awazın
62
63
çığarıp etilmegendi. Alay camawat cahil
bolsa, ala üyrenñinçi awazın çığarıp,
üyrenñenden sora awazın çığarmay eterge kerekdi.
Fatua Hindiya kitabından.
88-çi soruw: Duwa adamnı qadarın türlendiremidi?
Cuwap: Fayğambarğa (ASAB) bu soru-
unu sorğanlarında bılay aythandı: "Qa-
darnı (cazıwnu) duwadan başha bir zat da
türlendirmeydi, ömürnü da igilikleden
başha bir zat da uzaytmaz".
Muslim.
10.SADAQA
89-çu soruw: Anabız bla atabız bizni du-
niyağa keltirge sebep boldula, ala ölgenden sora
alağa ne igilik etsek bolluqdu?
Cuwap: Ashabalanı birleri Fayğam-
barğa (ASAB) sordu: "Anam, atam saw za-
manlarında alağa igilik etiwçü edim, ala
ölgenden sora alağa ne igilik eteyim"? Fay-
ğambar (ASAB) aytdı: "Alağa rahmat tile,
ala üçün istiğfar et, alağa duwa et, osi-
yatları bar ese cerine cetdir, alanı cuw-
64
uqlarına hurmet et emda qoluñdan kelge-
niça boluş". YA Rasulullah sabiyni ata -
anasına haqı nedi. Fayğambar (ASAB)
aytdı: "Ala seni ne cannetiñdi ne caha-
nimiñdi".
İbn Maca.
90-çı soruw: Biz sadaqa berebiz, qaysı
sadaqanı suwaplığı köpdü?
Cuwap: - Fayğambarğa (ASAB) qay-
sı sadaqanı suwaplığı köpdü dep sordu*-
la. Fayğambar (ASAB) aytdı: "Amanatdı,
amanatha hıyanat etmegen. Söz üçün, sizden
birigiz din qarındaşına ahçasın, malın,
neda eçgisini, iynegini sütünden hayırla-
nırğa berse". Dağıda Fayğambarğa
(ASAB) sadaqanı üsünden sordula, ol ay-
tdı: "malı az bolğan, küçü cetgeni teñ-
li bir sadaqa bergen, sadaqanı bergende
cuwuqlarından başlağan, canlı bla
cansızğa suw bermeklik",- dedi.
İbn Maca bla Ahmad bin Hanbaldan keldi.
91-çi soruw: - Sadaqağa berilgen mal,
ırıshı artha alınırmı?
Cuwap - Omar (Allah aña ırazı bol-
sun) (mından arı AAIB) Fayğambarğa
(ASAB) sordu: "Sadaqağa bergen atımı
65
qaytarıp kesime satıp alırğa bolluq-
mudu?" Fayğambar (ASAB) anı satıp alma,
ahçağa satsa da sadaqasına soquranñan
qushanın calağan kibikdi",- dedi.
Muslim riwayat etdi.
92-çi soruw: Mülkü bolğan sadaqa be-
rip suwaplıq aladı, mülkü bolmağan qa-
lay suwaplıq etsin?
Cuwap: Abu Zarr (AAIB) Fayğambar-
ğa (ASAB) sordu: "Meni malım, mülküm
coqdu, qalay sadaqa bereyim." Fayğam-
bar (ASAB) aytdı" ey Abu Zarr Allahu Ak-
bar, Subhan Allah, Al’hamdulillyah, Lya ilya-
ha illyalah, Astağfirullah deseñ, igilik-
te buürsañ, amanlıqdan qaytarsañ, hal-
qnı cürügen colundan bir şincini, taş-
nı keterseñ, soqurğa colnu körgüztseñ,
tili söleşmegenñe, qulağı eşitmegenñe
boluşluq kereklige boluşsañ, bılanı
barı da sadaqağa kiredile. Ey, Abu Zarr
kesiñ kesiñe igilik etseñ emda üydegiñ
bla birge catsañ da suwaplıqdı."
Ahmad bin Hanbal.
93-çü soruw: Fitr sadaqa nedi, ol kimge
beriledi?
Cuwap: Fitr sadaqa başına boş bol-
ğan har musliymannı kereklisinden artıq
bolğan mülkü, 96 gramm altın neda anı
tuthan malı, mülkü bolsa, aña fitr sa-
daqa uacibdi. İbn Abbasnı (AAIB) ayt-
hanına köre, Muhammat Fayğambar (ASAB)
oraza tuthan adam üçün orazasında bir
kemçiligi bolmasın dep beriledi, ol ğaid
namazdan alğa beriledi, kesi da faqır-
nı haqıdı. Fitrni bölüp eki faqırğa
berilmeydi. Oquğan adamğa berirge ke-
rekdi degen şart da coqdu. Fitr har adam-
ğa ullu - gitçe üçün da beriledi ölgen
adamla üçün berilmeydi emda ğaid namaz-
ğa deri tuwulmağan sabiylege da berilmeydi,
Fiqhul islam kitabından
94-çü soruw: Zekyat nedi, ol kimge berile-
di, mülk qallay bir bolğanda zekyat borç boladı?
Cuwap: Zekyatnı mağanası malnı-mül-
knü tazalamaq degendi. İslamnı beş fa-
rızından biridi ol farz tüyüldü degen
kyafır bolur. Sıylı Quranda toba suwra-
sında 60-çı bla 103-çü ayatlarında zekyat-
dan añılatadı. Fayğambar (ASAB) bir
hadisinde da bılay aytadı: "Malıñdan
zekyatnı çığarıp, faqırlağa berigiz, se-
66
67
bebi zekyatnı seni tazalağan bir amaldı, dağ-
ıda qarındaş egeçleribiz bla cuwuqluq-
nu buzma kölqaldı etme, qonşulanı, faq-
ırlanı halların bil.
Zekyat berirge borç bolğanla bıladı-
la: 1-çisi başına boş, 2-çisi musliyman,
3-çüsü aqılbalıq bolurğa kerekdi, 4 -
malı-mülkü zekyatnı mardasına cetişgen.
Zekyat bu ırıshıdan beriledi altın -96
gramm, kümüş 640 gramm, qoy, eçki 40, tuw-
ar mal - 30, tüe- 5, qolundağı ahça neda
satıw-alıwdağı cürütgen mülk.
Bu cazılğan zatla adamnı kesine ke-
rek zatladan köbüraq bolurğa kerekdile.
Zekyat bermekni 3 şartı bardı. 1-çisi, ol
qolundağı mülk, bir cılnı qolunda to-
lulay turğanı, 2-çisi, qolundağı mülk
kesine kerekden köp bolğanı, 3-çüsü cıl-
nı ahırı kelgende qolundağı mülknü ke-
sine kereginden artıq bolğanı bayam bo-
lurğa kerekdi.
1-çisi - altın, 96 gr. altını bolğan
adam anı ahçasın sanatıp 100-den 2,5 %
zekyat çığaradı, kümüş, satıw-alıw malı
da alaydı. Qoydan, eçkiden 40-dan - bir,
tuwar 30-dan - bir, aña da 1 cıl bolurğa
kerekdi. Tüeden 5-den bir qoy beriledi,
sora 25-ge deri har beş üçün bir qoy be-
68
riledi 25 bolsa bir cılı tolğan bir tüe
beriledi.
Zekyat kimge beriledi:
1-çi faqır.Faqır degön üyü - ceri bolup mülkü bolmağan,
2-çisi
miskin, ahır da cuwuğu bolmay tilerge macbur bolğan.
3-çü islam qırallada zekyatnı cıyğan işçilege,
4-çü qullağa,
5-çi borçu bolğanlağa,
6-çı- allah colunda bolğanlağa,
7-çi colda ahçası boşalıp qalğanlağa.
8-çi dinñe cañı kirgenlege - islamnı qabıl etgenlege.
Fiqh kitabı
95-çi soruw: Qurman nek kesiledi,
suwaplığı köpmüdü?
Cuwap: Qurman tarihde İbrahim fay-
ğambarnı (ASAB) Allahnı birligine, aña
cuwuqluğun arağa salğan bir qulluq-
du, ol sebep bla qurman Allahha iynanñan-
lanı, cuwuq bolğanlanı bir bayramıdı.
Qurman kesigiz bilgenigizça İbrahim
fayğambar bla (ASAB) anı caşı İsma-
ilnı (ASAB) Allahha cuwuqluğunu bir
belgisidi, bu, İbrahim fayğambar bla
69
(ASAB) caşı İsmailnı caşawnu sıylı
Quranda aytılğanına qarayıq. İbra-
him fayğambar (ASAB) Allahha bıllay
duwa etdi: "YA, Allah maña bir tüz caş ber
dedi". Biz da İbrahim Fayğambarğa
(ASAB) köp sabırlı namıslı bir caş bla
sawğalarğa söz berdik. Ol caş atasını
canında cumuş eter cılına keldi, sora
atası caşına, men seni tüşümde soüp kör-
düm, dedi. İsmail (ASAB) atasına: "saña
Allahdan ne buyruq kelgen ese da, anı et
dedi, Allah aytsa men sabır eterikme dedi.
Sora ekisi da Allahnı buyruğuna boün
saldıla. İbrahim (ASAB) caşı İsmailnı
(ASAB) canından cerge catdırdı. Sora
Allahdan awaz keldi: "Ey, İbrahim tüşün-
ge kertiçi bolduñ, işek coqdu biz bılay
kertiçi bolğanlanı sawğalarıqbız, ker-
ti işde seni sınadıq". (Saffat surası
100-106 ayatla).
Bu ayatladan biz añılaybız qurman
soyğan har musliyman İbrahim fayğam-
barnı (ASAB) neda anı caşı İsmailnı
(ASAB) colundadı. Allah Tağalanı ıra-
zılığı üçün har zamanda da canımı, ma-
lımı berirge hazırma demekdi. Muhammat
fayğambarğa (ASAB) qurmannı üsün-
den sordula, Fayğambar (ASAB) bılay ay-
70
tdı: "Kim qurman soyarğa küçü cetip,
qurman soymasa bizni namaz etgen ceribizge cuwuqlaşmasın".
İbn Maca.
Zeyd ibn Arqam (AAIB) degen ashaba
Fayğambarğa (ASAB) sordu. Bu soyğan
qurman nedi. Fayğambar (ASAB) atağız
İbrahimni (ASAB) sunnetidi dedi. Zeyd
(AAIB) "Bu qurmandan bizge nença suwap
bardı? - dedi. "YA, Rasulullah malnı üsün-
de har bir tügündendamı bolur suwap",-
dedi. Fayğambar da (ASAB) "Haw, har bir
tügünden da bolur",- dedi.
İbn Maca.
96-çı soruw: Qallay hayıwanla qurman
etiledile?
Cuwap: Qurmanlıq hayıwan üç türlü
boladı: 1-çi qoy- eçki, 2-çi tuwar, 3-çü tüe.
Bılanı erkegi, tişisi, biçilgeni da birdi.
Qurman malnı cılı tolurğa kerekdi, alay
a altı ay tolğanda ösümü anası teñli bol-
sa, qurman eterge bolluqdu eçkini bir cılı
tolurğa kerekdi. Tuwar malnı eki cılı, tü-
eni beş cılı tolurğa kerekdi. Tuwar bla
tüeni ceti adam ortaqğa soyarğa bolluq-
dula. Qurman etni sunnetge tiyişli bolğa-
nı üçge bölünüp, üçden biri tiyre - qon-
71
şuğa üleşinir, biri üyde bişirilip kel-
genlege aşatılır, üçden biri da üyde qala-
dı, terisi da bir suwaplığı bolğan cerge
beriledi.
Fiqh islam ki I abından
97-çi soruw: Qurman eterge caramağan hayıwanla
qaysıladıla?
Cuwap: Eki közü neda bir közü soqur
bolğan, ayağı ahsap, kesi otlarğa baral-
mağan, awruğanı belgili bolup közge kö-
rünñen, eki qulağı neda quyruğu kesil-
gen. Tuwulğan zamanda qulağı gitçe bol-
ğanlıqğa, qurman eterge caraydı. Sıl-
hır neda qarıwsuz, burnu, celini kesilse
ua qurmaña soyarğa caramaydı, tili ke-
silgenlikge caraydı.
Fatua hindia kitabından
11.BİLGİÇLE
98-çi soruw: - Bilgiçlege barğannı din-
de huqumu qalay belgili etedi?
. Cuwap: - Fayğambarğa (ASAB) bilgiç-
lege ketgen huqmunu sordula, Fayğambar
(ASAB) ala bir zatda tüyüldü dedi. "YA Ra-
sulullah adamnı bir birde aythanları tüz
72
çığadı.
Fayğambar (ASAB) aytdı: "Bu tüz
çıqğan sözdü, anı cin bir cerden alıp
bilgiçni qulağına atadı, aña da cüz
ötürük qoşadı".
Muslim.
99-çu soruw: Qayrı barıp sorsaq da üy-
üñde bir oğursuzluq bardı, üyüñü alı-
şındır deydile, dinde bıllay zat barmıdı?
Cuwap: - Bir qatın Fayğambarğa
(ASAB) kelip sordu. YA, Rasullullah bir ca-
şap turğan üyübüz bardı, alğaraqda
adamlarıbız da, mallarıbız da az bolğ-
andı. Fayğambar (ASAB), alay ese ol üynü
terk alışındır. Oğursuzluq üyde, atda,
qatında da bolur.
Abu Dawd
12 HIYNI
100-çü soruw: Hıynı kertimidi, dinde
aña qalay qaraydıla, anı etgenni emda et-
dirgenni dinde ceri nedi?
Cuwap: Bitew duniyada birinçi qawum-
ladan bügünñe deri kelgen hıynığa neda
73
hıynı etgenñe din qalay qararıqdı de-
ginçi, anı üsünden bir qawum zat aytay-
ıq. Hıynı seyir işle bla baylamlı,
adamlada bolmağan zatlanı tuwrağa çığ-
arğan bir işdi. Ol etilgenden sora, kerti
bolup, adamlanı üsünde osal zatlanı tuw-
ra etgenleri da bardı. Sıylı Quranda
Ağraf suwrasında bu eki türlü hıynını
üsünden ullu Allah bılay aytadı: "Hıy-
nıçıla işlerin tuwra etginçi, adamlanı
közlerin baylaydıla neda alanı ürkütedi-
le, alay bla hıynını etedile. (Ağraf -116
ayat). Ayatnı başı birinçi türlü hıynığa
ekinçi bölümü ekinçi türlü hıynını işa-
rat etedi.
Hıynını bir nença türlü colları bardıla:
1-çisi, hindiyleni colu. Ol aşarıq-
içerik, neda adamla bla baylamlı işlede
dieta etdirip sanlarına qarıw aldırıp boladı.
2-çisi, seyirlik naqışla bla neda tı-
lıdan, balçıqdan suratla etip, halını
tüyüp, bıstırnı küydürüp tütün etdi-
rip, alanı arı-beri ufkürüw bla.
3-çüsü, açıq halda bir qawum cinle-
ni atların cazıp bir qawum sözleni ay-
tıp, cinleni birge cıyğan colu bla. İs-
74
lam din hıynı coqdu, demeydi, alay a ol haramdı.
Falaq bla Nass suwralanı Fayğam-
bar (ASAB) buürğandı oqurğa közden,
hıynıdan, zarandan, saqlanır üçün.
Hıynı halqnı içinde iynanıwluqnu
buzğanına işek coqdu.
Bir üynü buzarğa, erni qatınından
ayırırğa etilgen hıynılanı halqğa bek
ullu zaranı bardı. Od sebepden hıynını
etgen da - etdirgen da islam dinde haramdı.
Hıynı etgenni da etdirgenni da duniyada na-
sıplı bolmazlığı, ahıratda da cannetge
kirmezligi sıylı Quranda "Ta-ha suwra-
sını 69-çu ayatında açıq cazıladı. Mu-
hammat fayğambar (ASAB) hıynını üsün-
den ayta bılay buürğandı: "Adamlanı
neda halqlanı zıraf etgen bu 7 zatdan uzaq
boluğuz". Ashabala ya Rasulullah bıla ne
zatladıla dep sordula, Fayğambar (ASAB)
aytdı:
1
Allahha qoşaq etmek, 2- hıynı
etmek, 3-haqsız cerde adam öltürmek, 4- pro-
tsentge ahça bermek(riba), 5- öksüznü mülkün aşa-
maq, 6-musliyman bla gyaur uruşsa, uruş-
dan qaçmaq, 7- tersligi bolmağan musliy-
man qatınña işekli bolmaq.
Muslim.
İslam dinni hıynığa qaramı budu:
75
ekew bir-biri bla tüyüşse, birewnü satıw-
alıuw barmasa, er qatını bla tüyüşsele,
bizge hıynı etilgendi dep qoyarğa cara-
maydı. Birinçiden, bolğan zatlanı açıq-
larğa kerekdi, ol zat hıynıdan boldu ese,
aña birew hıynı etgen ese, ol hıynını ke-
terirge bolluqdu, maña hıynı etilgendi
dep, kesin amalsız etip turmasın, anı da ke-
terir colu bardı.
İslam bla keslerin toydurmağanlanı
cüreklerinde az bir işek- şubhaları bol-
sa, halek bolluqları açıqdı, dinñe iy-
nanmağanlanı caşawları hıynıçılanı
bosağalarında öterikdi. Allahnı bu sıy-
lı suralarına üyrenip, darmannı anda izleydile.
Hairaddin Qaraman.
Haram- halal kitabından
13.ZARLIQ
101-çi soruw: Zarlıq nedi din aña qalay qaraydı?
Cuwap: Zarlıq ol awruwdu. Bir igi zat-
nı kötüralmay anı coq bolurun süedi.
Musliymanda zarlıq bolmaz, munafıqda
bolur. Zarlıq cürekni kirligindendi.
76
Fayğambarnı (ASAB) bir hadisinde aytı-
ladı: "Zarlıq otunnu küydürgenley, zar-
lıq da suwaplanı küydüredi, coq etedi.
Dağıda bir hadisinde Fayğambar (ASAB)
bılay aytadı: "Zarlıq etmegiz, bir biri-
gizden ayırılmağız, bir birigizge öpkelep
sırtığıznı burmağız - ey Allahnı qul-
ları qarındaş boluğuz.
Muslim, Termizi.
102-çi soruw: Qızğançha din qalay qaraydı?
Cuwap: Sıylı Quranda ullu Allah
nisa suranı 37-çi ayatında bılay aytadı:
"Ala qızğançlıq eterle emda insanlağa
qızğançlıqnı buürurla. Allah Tağa-
lanı bergen köp ırıshısı az körünür, ıra-
zı bolmaz". Abu Zarr (AAIB) Fayğambar-
dan (ASAB) bılay aytdı: "Üç zat adamnı
halek eter: 1-çisi zarlıq, 2-çisi esine tüş-
gen aman işni etmek, 3-çüsü, ullu köllü bo-
lup, kesin başhaladan biyikde tutuw.
Dağıda Fayğambar (ASAB) bir hadi-
sinde bılay dedi: "Allah 3 türlü adamğa
açıwlanır:
1- cılı kelgenden sora zina etgenle azapha artıq tutulurla,
2- qızğançlağa,
77
3- ullu köllü bolğan carlılağa
Dağıda bir hadisde da Fayğambar
(ASAB) aytadı: "Cahil çomart Ullu Al-;
lahnı allında qızğanç alimden süydüm-
lüdü, qızğançlıq bla iman bir cürekde bolmazla.
Abu Hurayra
14.KÖZ
103-çü soruw: Köz tiygen degen kertimidi,
anı tiydirmez amalı armıdı?
Cuwap: Quranda Allahu Tağala ayta-
dı: Kertisi ol gyaurla Qurannı eşitgen
zamanlarında az qalsa közleri bla seni
awudurur edile (Qalam suranı 5-çi ayatı).
İbn Abbas (AAIB) Fayğambardan
(ASAB) bılay eşitdim dep aytdı: "Qolum-
dan kelse edi, köz qadarnı da başha eterge
izler edim. Közden ullu Allahha sıyınığ-
ız, kertilikde köz haqdı."
Muslim.
Abu Umama İbn Sahl’ İbn Hunayf an-
gılatadı Amr İbn Rabbiğa degen bir adam
Sahl’ İbn Hunayfni (AAIB) cuwuna tur-
ğanlay kördü, sanlarını küçün caratdı
emda aña köz tiydi. Sahl’ alayda awrudu,
78
Fayğambarğa (ASAB) bu haparnı cetdir-
dile. Sahl’ başın kötüralmaydı, Fayğam-
bar (ASAB) aytdı: "Kertiden aña köz tiy-
gen bolur, kimge işekli bolasız", - dep so-
rdu. Amr ibn Rabbiğağa işekli bolabız
dedile, anı çaqırığız dedi, Amr kelgen-
ley aña açıwlanıp qarındaşıñı öltür-
lükmü ediñ, nek maşaAllah demediñ? -
dedi. Andan sora Amrnı betin, qolların,
ayaqların bir tazda cuwdurdu da, bu suwnu
Sahl’ni üsüne quydurdu, Sahl’ kesine kel-
di. Fayğambar (ASAB) bılay aytdı: "Adam
bir din qarındaşında neda kesinde, sa-
biyinde, malında bir seyirlik zat’ körse,
duwa etsin, maşa-Allah desin, sebebi köz tiymek haqdı."
İbn Maca Nasa’i, Muslim.
Köz tiygenden collada saqlanmaq bı-
ladıla: Bir seyir zat körse, maşa Allah de-
sin Lya quwata illya billyah desin, Falaq,
Nass, suwrala bla ayatalkursini oqusun.
104-çü soruw: Awruğan adamğa üfkü-
rürge emda duwa eter erkinlik barmıdı?
Cuwap: - Awruğan adamğa üfkürürge
emda duwa eterge erkinlik bardı, anı da bir
taza musliyman adamğa etdirse igidi. Fay-
79
ğambarnı (ASAB) qatını Ayşat (AAIB)
bılay aytıp añılatadı: "Fayğambar
(ASAB) awruğan cuwuqların barıp kör-
gen zamanda oquy-oquy oñ qolunu ayazı
bla awruğannı üsün sılay edi emda bılay
aytıp duwa ete edi: "Ey, insanlanı Rabbiyi ,
ey, Allahım bu awruwnu bu adamdan keter,
mıña sawluq ber, sawluq bergen sense, sen
bergen darmandan başh’a darman coqdu, bu
awruwnu çığarlıq darman ber, munu darmanın berlik sense".
Buhari, Muslim.
Aythan sözüñ, oquğan duwañ ullu Al-
lahnı eözü bla neda sıylı Fayğambarnı
(ASAB) hadisi bla bolurğa kerekdile.
Mağanası bilinmegen sözle bla cazıwla-
nı oqurğa da, cazarğa da erkinlik coq-
du. Awf ibn Malik (AAIB) munu üsünden
bılay aythandı: "Fayğambarğa (ASAB)
biz munu üsünden sorğanıbızda cahillik
zamanında üfkürüwçü edik, siz ne deysiz",-
dep. Fayğambar (ASAB) "Ol zamanda oq-
uğanığıznı bir oquğuz da men bir tın-
gılayım, oquğanığıznı içinde şirk
barmıdı, şirk coq ese, anı bir zaranı
bolmaz"- dedi.
Muslim.
Bu sözleden biz añılaybız añıla-
80
mağan, añılağan bla teñ allına kelgen
sawsuzğa oqurğa erkin tüyüldü. Oqu-
lurğa kerek bolğan sawsuz da bardı, dok-
torğa barıp darman bla igi bolluq saw-
suz da bardı. Fayğambarnı (ASAB) bu ha-
disin esibizden çığarmayıq, "Ey sıylı
Allahnı qulları darman izlegiz".
Muslim.
15.QONŞU
105-çi soruw: - Bir aman qonşubuz bar
ese, anı bla qalay keçineyik, ne etsek da bol-
maydı, din bla amalıbız qalaydı?
Cuwap: Fayğambarğa (ASAB) bir as-
hab sordu, meni bir qonşum bardı, ol köp
oraza tutadı, namaz etedi, sadaqa beredi,
alay a qonşulanı bek qıynaydı.
Fayğambar (ASAB) aytdı: "Uallahiy
ol qatın cahanimlikdi." Bu ashab a Fay-
ğambarğa (ASAB) dağıda bir soruw so-
rdu, başha bir qonşubuz a az nafilya: (suw-
aplıq) namaz etedi, az oraza tutadı, sa-
daqanı da az beredi, alay qonşuları bla
bek igi caşaydı. Fayğambar (ASAB) ayt-
dı: "Uallahiy ol qatın cannetlikdi".
Ahmad bin Hanbal.
81
106-çı soru u: Musliyman qonşu qarın-
daşıbız awrusa, anı köre barabız, musliy-
man bolmağan qonşubuz awrusa ua anı köre
barırğa caraymıdı?
Cuwap: Hazreti Ali (AAIB) Fayğam-
bar (ASAB) aytadı: "Awruğan bir musliy-
mannı erttenlikde barıp, körseñ aşhamğa
deri 70 miñ mölek rahmat oqur. Aşham zi-
yarat etseñ erttenlikge deri 70 miñ mölek
istiğfar eter, ol adamğa da cannetde cıy-
ılğan kögetle bolur.
Termizi.
Anas (AAIB) aytdı bir çüyütlü sabiy
awrudu Fayğambar (ASAB) anı köre bardı
em baş canında olturup, aytdı: "Musliy-
man bol", - dedi sabiyge, sabiy atasına qa-
radı, atası da Fayğambarnı (ASAB) aytha-
nın et dedi. Sabiy musliyman boldu. Fayğ-
ambar (ASAB) bu sabiyni cahanimden qu-
tultup, ullu Allahha mahtaw bolsun, dep üyden çıqdı.
Buhari.
107-çi soruw: Araqı alıp - satıp turğannı
islamda huqmusu nedi?
Cuwap: İçgi içgen qalay haram ese da
anı alıp, satıp turğan da anı kibik ha-
ramdı. Sıylı Quranda anı haram bolğ-
82
anı May da surasını 90-91 -çi ayatında
açıq cazıladı. Fayğambar da (ASAB)
hadisinde bılay aytadı:
"Allahnı Rasulu (ASAB) içgini sebebi
bla on adamğa lağnat aythandı: "İçgini
çığarğan, çığarthan, içgen, taşığan, ta-
şıthan, quyğan, quydurğan, sathan, anı
ahçasın aşağan emda ahça berip aldırğan".
İmam Termizi
16.QIYAMAT KÜN
108-çi soruw: Qıyamat kün cuwuqlanı tanıymısa?
Cuwap: Fayğambarğa (ASAB) sordula:
"Qıyamat kün cuwuqlarıbıznı tanırıq-
bızmı?" Fayğambar (ASAB) aytdı: "Üç
cerde adamla bir birin tanımazla: "1.İşini
awur, ceñil bolğanın, bazmannı caraşdı-
rılğan cerinde, 2.amal defteri oñuñdamı,
soluñdamı, allıñdamı, sırtıñdamı bol-
ğanın bilginçi. Amal defterini çapıraq-
lanı çaçılğan cerden qutulup- qutulmağa-
nı,3. cahanimni üsünde siratnı ötgen ce-
rinde adam adamnı tanımaz".
İbn Qayüm Al’ - Cawzi
Soruw cuwap kitabından.
83
109-çu soruw: Biz duniyada caşap turğan
zamanda etgen igilikleribizden -amanlıqla-
rıbızdan ölgenleribizge zaranı bolurmu?
Cuwap: Olduniyağa ketgen cuwuqla-
rıbıznı bizni bla baylamlıqları
üzülmez. İgi işleribizge quwanırla,
günyahlarıbızğa, osal işleribizge
qıynalırla. Sebebi ölgenleribizni
canları ömürlükdü. Allahnı buyruğu
bla ala duniyada bolğanın biledile.
Fayğambar (ASAB) aytdı "Duniyada et-
genlerigiz ölgen cuwuqlarığızğa bel-
gili bolur, igi işlerigizge quwanırla,
amanlıqlarığızğa da ya ullu Allah
bılanı tüz colğa salmay öltürme, dep
tilerle. Fayğambar (ASAB) bir Hadis-
de da bılay aytdı: "Duniyada etgen işle-
rigizni mölekle baş, orta künlede Al-
lahha kergüztürle cuma (bayrım) kün a
Fayğambarğa (ASAB) anağa, atağa
kergüztürle, igi işlerizge quwanırla,
betleri aq bolur, osal işlerigizge
qıynalırla. Alay ese, Allahdan qor-
quğuz, ölgenlerigizge azap bermegiz.
Muslim.
110-çu soruw: Duniyada 2-3 kere erge çıq-
84
ğan qatın ahıratda qaysı erine tüberikdi?
Cuwap: Fayğambarğa (ASAB) bu soru-
unu sorğanda cuwabına bılay dedi: "Qa-
tın kesi alanı içinde bek igi qılığı bolğannı saylar".
17.ADAMNI SÖZÜN ETMEKLİK
111-çi soruw: - Ğıybat (adamnı sözün etmeklik) caraymıdı?
Cuwap: Fayğambar (ASAB) ashablağa
sordu: "Gıybat ne bolğanın bilemisiz? Al-
lahnı Rasulu bilir, - dedile. Fayğambar
(ASAB) aytdı: Din qarındaşı eşitgende
canına tiymeklik (neda ızından söz etmek-
lik) Ashabla Fayğambarğa (ASAB) sordu-
la: ol aytılğan söz adamnı üsünde bolsa ne deysiz?
Fayğambar (ASAB) ol aytılğan söz
anda bolsa ğıybatın etgen bolursuz, bol-
masa, günyahın alğan bolursuz, deydi.
Muslim.
112-çi soruw: Adamlanı ayıpların sü-
rüşdürgenñe din qalay qaraydı?
85
Cuwap: Ol cürekni nietditi, alay
tışı ese, tili, közü bla adamnı ızından
qarap anı kemçiliklerin arağa çığa-
rıp, uyaltırğa küreşedi. Bir kesini ayı-
bın caşırğan adamnı ızından sürüşdü-
rüp anı ayıbın çığarmaq haramdı.
Ğuqba bin Amr bla Abul’ - Haysam
(AAIB) degen ashabalanı arasında munu
üsünden söleşgenleri bek seyirlikdi.
Abul’ - Haysam bılay aytadı: "Bizni içgi
içgen bir qonşubuz bardı anı tutdurluq-
ma". Ğuqba: alay etme, nasiyhat ayt, neda
qorqut, - dedi. Abul’ - Haysam: "Maña
tıñılamağandı, anı tutdurluqma", -dedi.
Ğuqba: "Cazıq! Bılay etme", sebebi,
Fayğambarnı (ASAB) bılay aythanın
eşitgenme: "Kim bir başha adamnı ayıbın
caşırsa, qabırğa canı çıqmay salı-
na turğan sabiyni qutharğança bir suwaplığı bolur degendi."
Abu - Dawd
Ayıplanı açıqlamaq, adamladan uyat-
nı keterir, halqnı bir nizamda tuthan
qıyın bolur, adamlanı qılıqları
qıyın bolur, ortağa duşmanlıq çığar,
anı üçün ayıplanı sürüşdürmeklik haramdı.
86
113-çü soruw. Tilçini dinde huqmusu nedi?
Cuwap: Adamlanı açıwlandırğan,
duşmanlıqğa sebep bolğan, dinde birew-
den söz eşitip, başhağa cetdirgenñe til-
çi deydile. Dinde tilçilik haramdı. Fay-
ğambar (ASAB) tilçini üsünden bılay
aythandı: "Tilçi cannetge kirmez".
Buhari
18.TIRNAQ KESGEN
114-çü soruw: Keçe tırnaq kesilirmi?
Cuwap: Üynü içinde carıq bar ese ke-
serge bolluqdu, qarañıda kesgen kerahat-
dı sebebi arı-beri çartlamasın. Abbasi ha-
lifalarından Harun Raşid Abu Üsufha
sordu, keçe tırnaq keserge erkinlik bar-
mıdı dep, ol-da erkinlik bardı dep Fayğ-
ambarnı (ASAB) hadisin aytdı: "İgi, taza-
lıq işlede keç bolmağız", - dedi.
Fiqh islam kitabından
115-çi soruw: Kesilgen çaçlanı, tırnaqlanı
ne eteiyk?
Cuwap: Kesilgen çaçnı, tırnaqnı ama-
87
lı bolsa cerge kömgen igidi, baguşha atar-
ğa erkinlik bardı alay ayaq colğa bla
vannağa atmaq kerahatdı. Munu üsünden
alimle bılay aytdıla: bu tört zatnı cerge
kemügüz, tırnaq, çaç, tişirıwnu ay hali
bolğan bıstırnı emda ol zamandağı qannı.
Fiqh islam kitabından
1.Fayğambar sağınılğandan sora ızıbla "ASAB"
degenni mağanası-Allahnı salamı aña bolsun (A.S.)
2.Har soruwğa cuwap bergende, cuwapnı (hadisni) tüzlügüne dalilge ızıbla
kimden kelgeni berilgendi. (A.S.)
İnternet versiyon hazırlağan Sılpağarlanı Ahmad
mart 2004c