DİNNİ
ÜSÜNDEN SORUWLA EM CUWAPLA -4 kesegi
ÇOÇAYLANI
ŞARAFUTDİN, QARME (ŞİMŞEK) RAFİK
Prohladna
şaharda 2000c. Qabartı-Malqar Cumhuriyetde basmalañandı.
(bu
betde başları: 19.AŞAĞAN, 20.MÖLEK, 21.ER-QATIN , 22.TÜŞ,
23. AŞURA MAWLİD,24.TÜRLÜ )
19.AŞAĞAN
116-çı soruw: Biz, musliyman bolmağ-
an milletle bla bir cerde caşaybız, amal-
sızlıqdan, alanı qazanların, sawutla-
rın hayırlanabız, din aña qalay qaraydı?
Cuwap: Abu Sağlaba Fayğambarıbız
(Allahnı salamı aña bolsun) (mından arı
- ASAB) suradı: "YA Rasulullah biz quran
ahlula başha milletni topurağında caşay-
bız, alanı qazanları, sawutları bla aş
etip aşaybız, suw içebiz, qalay eteyik?"
Fayğambar (ASAB) aytdı: "Başha qazan,
sawut tabalmasağız, alanı ariw suw bla
taza cuwup aş da aşağız, suw da içigiz.
Alay başha qazan, sawut tapsağız ala-
nı cürütmegiz.
Termizide keledi
88
117-çi soruw: Ashablarını bir
qawumu
Fayğambar (ASAB) sordula: "YA Rasullullah
bizge andan - mından et keltiredile, bu etle
kesilgende Allahnı atın esgergenlerin - es-
germegenlerin bilmeybiz, ol etni aşarğa bolluqmudu?"
Cuwap: - Fayğambar (ASAB) aytdı:
"Bismillyah degiz da, aşağız?"
Termizi.
118-çi soruw: Aşap başlağanda
bismil-
lyahni esgerirge unuthan ne etedi?
Cuwap: Fayğambarnı (ASAB) qatını
Ayşat (AAIB) aytdı. Fayğambarğa
(ASAB) sordula: "Bismillahnı unutup,
aşap başlağan ne etsin. Fayğambar
(ASAB) aytdı: "Esine tüşgenley awualı,
ahırı üçün da bismillyah degiz".
Abu Dawd, Termizi
Ummiya İbn Mahsi (AAIB) añılatadı:
Men bir kün Fayğambar (ASAB) bla oltu-
rup turğanlay birewlen aşay tura edi,
aşap boşağınçı bismillyah dep aytmadı,
boşarğa bir az qalğanda bismillyah de-
megeni esine tüşdü. Ol adam awalı üçün
da ahırı üçün da bismillyah degende Fay-
ğambar (ASAB) külüp, bılay aytdı: "Şay-
tan bu adam bla aşay tura edi da, bismil-
89
lyah, degenley şaytan aşağanın qusdu .
Abu Dawd,
Nasa’i.
20.MELEK
119-çu soruw: Adamnı oñunda - solunda
eki mölek bardı deydile, ol kertimidi?
Cuwap: Adamlanı etgen suwapların -
günyahların cazğan eki mölek bardı, bu eki
mölekni atları sıylı Quranda Raqib bla
Ğatid dep cazıladı Raqibni mağanası
qarawçu, Ğatidni mağanası ese hazır
bolğan degendi. Bu eki mölek adamnı aq-
ılbalıq bolğandan ölgünçüge deri suw-
apların- günyahların defterlege cazıp qı-
yamat kününde ortağa saladıla.
Halil Genenç fatuala kitabından
21.ER,
QATIN
120-çı soruw: İslam dinde eri süygen za-
manda qatının tüerge bolluqdu deydile, ol
kertimidi, eri qatının tüerge erkinligi barmıdı?
Cuwap: Bu soruwnu cuwabın berirden
alğa, islamnı bilmegen, anı bla baylamlı
90
bolmağan adamlanı canından islamnı
aman körgüztür üçün sorulğan bir soruw-
du. Fayğambar bu soruwğa bılay cuwap
berdi. "Qatınlarığız üçün Allahdan
qorquğuz, saq boluğuz, siz alanı Al-
lahnı allında amanatha aldığız".
Abu Dawd
Ahmad bin Hanbalnı kitabında cazıl-
ğan bir hadisde qatınla Fayğambarğa
(ASAB) kelip, erleri alanı tüygenlerini
üsünden tarığıp aytdıla. Fayğambar
(ASAB) munu eşitgende qaşların tüyüp:
"Ne bolğandı bu kişilege qatınların
qul kibik tüedile. Eri qatınına cumu-
şaq, tatlı tilli bolurğa kerekdi",- dedi.
Bu Fayğambarnı (ASAB) sunnetidi.
Fayğambar (ASAB) bir hadisinde bı-
lay aytadı: "Sizni bek sıylığız qatın-
larına igi qılıqlığızdı."
Termizi.
Fayğambar (ASAB) qatınlarından
birin da qıynamağandı Fayğambarnı
(ASAB) qatını Ayşatnı canından bil-
diriledi. Ol er kişile qatınlarına qa-
lay qararğa kerek bolğanın bildirgen sunnetdi.
121-çi soruw: Er kişilege çille qumaçdan
91
kiyim kiymek altın taqmaq harammıdı?
Cuwap: Omar (AAIB) Fayğambardan
(ASAB) aytadı: "Çille kiyim kiymegiz, um-
metimde er kişilerime çille bla altın ha-
ramdı, tişirıwlarıma ua, çille altın da halaldı".
Termizi
Alay a sebebi bolğanña çille kiyim
halaldı. Fayğambar (ASAB) kerekli bol-
ğanda Zubayr bla Abdullahnı İbn Awrha
çille bolğan kiyimni erkin etdi.
Buhari, Muslim.
122-çi soruw: Qatınlağa çaçların
keserge erkinlik barmıdı?
Cuwap: Qatınla uzun bolğan çaçla-
rını qıyırından keserge erkindile. Alay
keslerin er kişilege uşatabız dep kesmek,
haramdı. Çaçlarında bir türlü awruw bo-
lup kesse erkinlik bardı.
Fiqh islam kitabından
İbn Abbas (AAIB) Fayğambardan
(ASAB) bılay aytadı: "Allahnı keleçisi
er kişilege kesin uşathan tişirıwlanı
emda tişirıwlağa kesin uşathan er kişi-
leni nalat etgendi".
Buhari
92
22.TÜŞ
123-çü soruw: Tüşübüzde ölgenle bla sö-
leşebiz, biz kerti da alablamı söleşebiz?
Cuwap: Adam cuqlağan zamanda anı
canı bu duniyadan ayırıladı, başha bir du-
niyağa baradı. Ol duniya, seyirlikle, surat-
çıla duniyasıdı. Tüşde can bardı, ol bi-
tew işleni sandan ayırılıp, köredi, tüş-
de ölgenleni canları cuqlağanlanı can-
ları da bir birleri bla tübeşedile emda
söleşedile. Cuqlağannı canına belgi-
li bir çek coqdu, ol az zamannı içinde bek
köp zatla köredi. Bu tüşleni üsünden Zu-
mar suwurasını 42-çi ayatında Allahutağ-
ala bılay aytadı: "Ölümnü zamanı kelse,
Allah canlanı aladı, sawlanı da cuqu-
larında canların kesinde tutadı, alay a
ölümü cetgenleni canların ömürlege ke-
sinde qoyadı, ölümü cetmegen canlanı ua
cer üsüne keslerini sanlarına acalları
ceter künñe deri iedi", kertisi mında igi
sağış etgen qulları üçün, ölgenden sora
tirilligine ullu ülgüle bardıla".
Fayğambar (ASAB) bir hadisinde
"Cuqu ölümnü gitçe qarındaşıdı", degen-
di’?. Tüşübüzde cuwuqlarıbıznı - uzaq-
larıbıznı emda Fayğambarnı (ASAB) kö-
93
rürge bolluqbuz, canıbız alanı canla-
rı bla tübegeni, söleşgeni kertidi. Alay-
da ölgen bir adamnı ahıratdağı caşawun
tüşübüzde körürge bolluqbuz. Bu işni
igi añılar üçün ashabladan bir ülgü kel-
tireyik. Osman bin Ğaffan (AAIB) bı-
lay aytdı: "Bügeçe tüşümde Fayğambar-
nı (ASAB) kördüm, fayğambar (ASAB): "YA,
Osman bügün orazasa Allah aytsa meni qa-
tımda awz açarıqsa",- dedi. Ol kün Osman
oraza edi da, orazasın açhınçı şahid boldu.
Abdul Ğaziz bin Amir (AAIB) atası
ölgenden sora tüşünde kördü emda tüşün-
de atasına sordu: "Ahıratda bek ullu amal
bolup ne kördüñ", atası aytdı: "Tobağa
qaytmaqlıq" bek ullu amaldı. Toba uis-
tiğfar cürekden, emda canda kirleni ta-
zalağan zam-zamdı. Ol kirleden tazalan-
may, duniyada da -ahıratda da tınçlıq
coqdu" dedi. Biz bu sözleden añılaybız,
tüşde ölgenleni canları bla cuqlağan-
lanı canlarını söleşgenleri emda tübe-
genleri kertidi. Ölüm coq bolup ketgen
degen bir zat tüyüldü, adamnı canı bir
duniyadan başha duniyağa köçedi.
Hakim al’mus tadrak kitabından
94
124-çü soruw: Tüş nedi, tüşde körgen
zatla bla caşawda amal etse bolamıdı?
Cuwap: Tüş ol adamnı cuqusunda kör-
gen zatlarıdı, tüş körmegen adam coqdu,
alay cuqudan uyanñandan sora anı esinde
tutmağanla, bardıla. Tüşge eki türlü
qararğa kerekdi, biri iynanmaqlıq
canı bla, biri da bilim canından. İy-
nanmaqlıq canından tüşge qarasaq 3
türlü tüş bardı.
1. Rahmani - kerti tüş
2. Şaytani - ötürük tüş
3. Kündüz bolğan işle aqılında qa-
lıp, keçe anı tüşünde köredi.
Rahman tüşle, ullu Allahnı quwandır-
maq neda qorqutmaq üçün mölekleni
araçılığı bla cuqlağanlanı canları-
nı ilham etgen tüşledile. Bu tüşle bla ullu
Allah adamlağa bir iş bildiredi, neda
kellik zaman bla baylamlı bir işni közle-
rine körgüztedi, bıllay tüşleni üsünden
Quranda aytılğan haparlağa qarasaq,
İbrahim (ASAB) fayğambar caşı İsma-
ilnı (ASAB) tüşünde soyğanı, Üsuf
ğaleyhissalamnı tüşü, bizni sıylı Fay-
ğambarnı (ASAB) hudaybiya uruşun alğa-
dan tüşünde körgeni, bıllay rahman kerti
tüşle köp zamanda abdezli, dualı cuqlar-
95
ğa cathan adamğa körünedi, neda ertden
namaznı allı bla, oquğanlay qalqısa,
neda sıylı keçelede, qadar, bayram, bay- ;
rım keçe kibik, istihara namaznı etip
catsa. Bu kerti tüşleni üsünden fayğ-
ambar (ASAB) bılay aytdı: "Kerti tüşle-
ge iynanmağan adam Allahha neda ahırat-
ha iynanmağan kibikdi". Başha bir hadisde
da men ölgenden sora Fayğambar (ASAB)
kellik tüyüldü ummetime fayğambarlıq
alamatlarından 100-den 46-sı bolğan ker-
ti tüşleni qoyama. Şaytan tüşle: adam-
lanı qorqutup, alağa aman sağışla et-
diredile, bu tüşle şaytan körgüztgen ki-
bik tüşledile. Söz üçün, bir biyik cerden
cığılğan neda itle talağan kibik zat-
ladıla. 3-çüsü har künde kesini carsıw-
un tüşünde köre turğan kibik, söz üçün:
kündüz bir muratını üsünden sağış etip
cuqlağanlay, tüşünde körmek. Qıshası
aç tawuq tüşünde tarı bürtük körür,
degen kibikdi. Bu tüşleni bir mağanası
bolmağanı kibik, anda-mında az bir zatla
tüz kelip qalırğa da bolurla.
İmam Nablusi kitabından.
96
23.AŞURA-MAWLİD
125-çi soruw: Aşura ne zatdı ol kesi da qaysı aydadı?
Cuwap; Bügün bitew musliyman duniya-
sını kalendarında (oruzlamasında) eki tarih bardı: 1-si
miladi, 2-çi hicri, eki tarih da fayğam-
barla (ASAB) bla baylamlıdı. Birinçi
Ğıysa fayğambarnı (ASAB) tuwulğanı
bla baylamlıdı, ekinçisi Muhammat fay-
ğambarnı (ASAB) Makkadan Madinağa
köçgeni bla baylamlıdı. Ğıysa fayğam-
barnı (ASAB) tuwulğanı bla başlanñan
tarihge miladi, Muhammat fayğambarnı
(ASAB) Makkadan Madinağa köçgenligi
bla başlanñan tarihge hicri deydile.
Miladi kalendar’ bla cıl 1-çi yanvar’da
başlanadı, hicri kalendar’ bla da cıl
Muharram ayında başlanadı. Makkadan
Madinağa birinçi bir belek adam hic-
rat etgende musliymanla ol zamannı cılnı
birinçi ayı, dep qabıl etedile ol da Mu-
harram - aydı. Bu ayda köp ahşı zatla bol-
ğanı üçün tarihde musliymanla cılnı
birinçi ayı dep qabıl etdile. Riwayatlağa
qarasaq bu aynı 10-çu kününde aşuranı
başlanñanı dep añılaybız, ol kün Adam
fayğambarnı (ASAB) tobası qabıl etil-
97
gendi, firğawun teñizge batıp, Musa fay-
ğambar (ASAB) ol kün qutulğandı. Nuh
fayğambar (ASAB) duniyanı suw başanda
ol kün qutulğandı bu seyirlik işleni
barısı da Muharram aynı 10-çu kününde
bolğandıla. Aşura arapça bir sözdü ol da
10-çu kün degen mağanadı. Halq da ol se-
bepden 10-çu künde Nuh fayğambarnı
(ASAB) zamanında bolğan ol seyirlik, ta-
maşa işle üçün bu künnü cüreklerine
cuwuq etip belgileydile. Nuh fayğambar-
nı (ASAB) kemesi suwdan qutulup cerge
çıqğan künnü, kemede bolğan Allahha
iynanñan adamlanı qalğan mirzewlerin
birge cıyıp, Allahha şukur üçün hantus
etdile. Ol sebepden bitew musliyman duniya-
sında ol bolğan işleni eslerine tüşürüp,
aşura hantus bişiredile. Bu aşura hantus-
nu bişirgenleri bla islamda Allahha iy-
nanñanla bolğan ullu bir iş bla esgeri-
ledi. Ol hantusnu tiyre- qonşuğa üleşe-
dile emda ol zamanda adamlanı cüreklerin-
de bir ırahatlıq boladı. Bu aşura han-
tusnu islam din et dep da buürmaydı, etme
dep da aytmaydı, etseñ cüregiñe bir sal-
qınlıq alasa emda sabiylege, caş tölü-
ge bir ülgü boladı dep añılarğa kerek-
di. Aşuranı ceti türlü mirzew bla etmey
caramaydı degen şart coqdu, qoluñda
neñ bar ese da, anı bla caraşdırasa. Mu-
hammad fayğambar (ASAB) ol kün bla bir-
ge allında neda ızından kelgen bir künnü
qoşup oraza tuta edi, qolundan kelgenle
ol kün oraza tutsala igidi, suwapdı.
Halil Gonanç. Fatuala kitabından
126-çı soruw: Mawlid nedi, biz Fayğam-
barnı (ASAB) tuwğan ayında Mawlid etebiz.
Mawlidni mağanası coqdu deydile, ol tüzmüdü?
Cuwap: Mawlid ne farz, ne uacib, ne
sunnet tüyüldü. Fayğambar (ASAB) ölgen-
den sora çıqğan bir adetdi, qaysı tarih-
de çıqğanı da belgili tüyüldü.
Sahawy degen alimni aythanına köre,
Fayğambar (ASAB) ölgenden sora 4-çü
ömürde çıqğandı. İbn Cawzi degen alim-
ni aythanına köre, 7-çi ömürden sora, Er-
bil’ patçahnı Muzafar abu Sağid adet
etip çığarğandı. İbn Hacar al’ Asqa-
laniy mawlidni üsünden bılay aythandı:
Fayğambarnı (ASAB) zamanında, Fayğ-
ambardan sora ashabalanı zamanında da ma-
ulid bolmağandı. Ol Fayhambardan
(ASAB) sora çıqğandı. Mawlidni igi
canları bardı. Mawlidni igi canlarına
98
99
bir küçlü şart tapdım degen ibn Hacar
al’ Asqalaniy bılay aythandı: Buhari
bla Muslimde cazılğandıla, Fayğambar
(ASAB) Madinağa kelgen zamanda çüyüt-
lüleni aşura künü oraza tuthanların kör-
dü, alanı oraza tuthanlarını sebebin sor-
ğanda bılay aytdıla: bügün Allahnı fir-
ğawnunu teñizde batılğan künüdü. Mu-
sanı da ferğawundan qutulğan, künü-
dü dedile. Anı üçün Allahha şukur etip
bügün, oraza tutabız. Fayğambar da
(ASAB) alağa bılay aytdı: "Biz aladan
ese Musağa cuwuqbuz, ala bir kün oraza
tuta esele, siz alağa uşamaz üçün ol kün-
nü ne allında neda ızından bir kün qo-
şup eki kün tutuğuz". Mından biz añı-
laybız, Fayğambarnı (ASAB) tarihi unu-
tulmaz üçün, musliymanlağa ne üçün ci-
berilgeni emda ne bla kelgeni, milletle es-
gere turur üçün mawlid etgen sıltaw bla
cıyılıp din islamnı tarihin üyretgenni
ullu faydası bardı, ol mawlidni igi canıdı.
Mawlid aynı içinde ua qalğan alay-
dan da artıq bu aytılğan zatlanı ete tur-
saq tiyişli bolur. Bılayda Fayğambar-
nı (ASAB) kesini aythanın esgereyik. "Siz
meni hristianla Ğıysa Fayğambarnı
100
(ASAB) mahtay ketip, Allahha teñ etgença
alay etmegiz. Siz maña aytığız, ol Allah-
nı quludu emda keleçisidi dep". Bu hadisge
köre cıyılıwlada kesi aythandan artıq
zatnı eterge erkinligibiz coqdu.
Musnad Nasa’i
24.TÜRLÜ
127-çi soruw: Ullu köllüge din qalay qaraydı?
Cuwap: Ullu köllülük - ol kesin baş-
haladan biyik - ullu kötürüwdü. Allah
Tağala sıylı Quranda Luqman suwranı
- 18-çi ayatında bılay aytadı: "Ullu köllü
bolup adamladan kesiñi betiñi bir canı-
na burma, cerni üsünde kesiñden başha-
lanı körmey cürüme, nek deseñ, Allah kes-
lerine süyünñenleni süymeydi. Abdullah
İbn Maşud (AAIB) Fayğambardan
(ASAB) aytdı: Cüreginde buquçuq teñ-
li bir ullu köllülügü bolğan cannetge
kirmez. Fayğambar (ASAB) bu sözleni ayt-
handan sora, Maali bin Mirara (AAIB) de-
gen bir ashaba Fayğambarğa (ASAB) ayt-
dı: " Rasulullah adam kiyimini, çuruqla-
rını da ariw bolurun süedi". Fayğambar
101
(ASAB) aytdı: "Ullu Allah ariwdu, ariw-
luqnu süedi. Ullu köllülüknü, kertini
qabıl etmegenni emda adamlağa kesin teñ
etmegenni süymeydi."
Muslim.
Salyama (AAIB) aytadı: Bir adam Fay-
ğambarnı (ASAB) allında sol qolu bla
aş aşadı, Fayğambar da (ASAB) ol adam-
ğa aşnı oñ qoluñ bla aşa dedi. Ol
adam
a ullu köllülükden, aşayalmam dedi. Fayğ-
ambar da (ASAB) aşayalmay qal dedi. Bı-
lanı barın da körüp turğan Salyama ol
adam oñ qolu bla aşayalmazça bolup qaldı dedi.
Harisa bin Uahb (AAIB) Fayğambar-
dan (ASAB) aytadı: "Cahanimlikleni siz-
ge bildireyim, ala qatı cürekli, malın
Allah colunda bermegen ullu köllüledile".
Buhari, Muslim.
128-çi soruw: Kesilgen tawuqnu tüklerin
tınç alır üçün için çığarıpmı, oğese
çığarmaymı issi suwğa suğarğa kerekdi?
Cuwap: Abu - Hanifa (AAIB) masha-
bında ullu alimlerinden biri, ibn Nucay-
im (AAIB) bılay aytdı: tawuq kesilip,
için çığarmay, issi suwğa salınsa, taw-
uqnu eti taza bolmaz, tüzü alğa içi çığ-
arılır, ızı bla suwğa salınıp, tügü da alay
alınır.
Fatua hindiya kitabından
129-çu soruw: Bir qawum adamla kesleri-
ni qıynalıp caşağanların kötüralmay:
"Bılay caşağandan ese ölgenibiz igidi, dey-
dile", alay aytırğa caramaydı?
Cuwap: Bu soruwğa cuwap berginçi,
alay aythan adamlanı birinçiden imanla-
rı qarıwsuz bolup, şaytan da anı bla fay-
dalanıp, Allahha assı sözleni söleşdirge-
nin aytırğa kerekdi. Biz kesibiz caşağ-
annımı, oğese ölgenimi hayırı bolğanın
bilmeybiz. Qadar, buyruq Allahnı qo-
lundadı, cazıw etgen oldu. Anı üçün Fay-
ğambar (ASAB) ölümnü izlegenni tersge
sanaydı emda ol işge tıyğıç salıp, bı-
lay aytdı: "Sizni birigiz kesine kelgen za-
randan, palahdan qıynalıp, ölümnü tile-
mesin. Bir cuq aytırıq bolsa, bılay ay-
tıp duwa etsin: YA, Allah maña hayırlısı
bu duniyada caşaw ese, caşaw ber- ölgen hay-
ırlı ese, ölüm ber" derge erkinligi bardı.
Buhari, Muslim.
130-çu soruw: Atabız, anabız bizni
ösdür-
düle, ala ölgenden sora biz alağa ne etsek igidi?
102
103
Cuwap: Vir ashaba Fayğambarğa
(ASAB) bılay sordu: "Atam, anam saw za-
manda borçum bar edi, ala ölgenden sora
alağa borçum nedi? Fayğambar (ASAB)
bılay aytdı: "Alağa Allahdan rahmat ti-
lemek, duwa etmek, osuyatların tolturmaq,
alanı cuwuqlarına hurmet etmeklik ala
ölgenden sora borçuñdu".
İbn Maca.
131-çi soruw: Tas bolğan malğa börü
awuz baylaydıla. Dinde aña qalay qaraydıla?
Cuwap: Duwa ğıybadatnı kesidi degen-
di Fayğambar (ASAB). Ol bu sözden ne mu-
rat etgendi, bu söznü igi añılarğa kerek-
di. Amalsız bolğan adam kim bolsa da, ke-
sin ol qıyınlıqdan qutharırğa bir
amal izleydi. Malı tas bolğan adam da
üyünde amalsız haldadı. Ol halin keterip,
üyünde ırahat bolur üçün izlegen bir
amaldı, Berü-awuz baylatıw. Biçaqnı
awzuna oquğandan halını tüyümçek etgen-
den börünü ne itni awzu baylanmaydı. Alay
malnı iesi üyünde tınç cuqlaydı, ert-
tenlikde uyansa malın börüle - itle talağ-
anın kesi körür. Siz aytırğa bolluqsuz:
"Har ne da duwa bla bola ese, bu nek bolmay-
104
dı",- dep. Tüzü alaydı har zamanda da duwa
qabıl bolur degen ışanıwluq coqdu,
ol biçaqğa oquw da şart bolur deyalmaz.
Alğa ne amalıbız bar ese da etebiz, sora
umutubuznu bitgen cerinde Allahha duwa
macburdu. Carsıuw bolğan musliymannı
bek ahır da eterigi da oldu.
Halil Genenç fatua kitabından
132-çi soruw: Günyah emda suwap ne zatdı?
Cuwap: Fayğambarğa (ASAB) günyah
ne zatdı degen soruw soruldu. Fayğambar
(ASAB) bılay cuwap berdi: "Günyah degen
cürekge işek salsa emda kökürekge tarlıq
salğan bir zatdı. Bir iş etip, ol seni cü-
regiñe işek salsa, ol işni etme anda gü-
nyah bolur. Suwap degen da ol etgen işiñden
cüregiñ tınçlıq tapsa emda quwansa -ol da suwapdı.
Ahmad bin Hanbal.
133-çü soruw: - Cuwuqlarım bardıla,
men alağa barıp-kelip turama, igilik eteme,
ala u a maña kelmeydile, amanlıq etedile.
Men da alaça etsem caraymıdı?
Cuwap: Fayğambarğa (ASAB) birew-
len bu soruwnu sordu. Fayğambar (ASAB)
"Uğay, sen alanı zor bla keltirallıq
105
tüyülse, sen igilik canın tut, alağa igi-
lik et, alay etseñ Allahu Tağala alağa
qacaw, saña ua boluşluqçu bolluqdu.
Alay etgeniñ alağa issi kül aşathança-
dı. Allah alağa qacaw saña bir boluşluqçu berlikdi.
Muslim.
134-çü soruw: Awruwnu bergen Allahdı,
igi etgen da Allahdı alayese din bla dohturğa barğan qalaydı?
Cuwap: - Bir elli Fayğambarğa
(ASAB) sordu: "YA Rasulallah awrusaq dar-
man işleteyikmi? Fayğambar (ASAB) ay-
tdı: "Darman alıp faydalanığız. Allah
bir awruw berse anı darmanın da beredi,
alay ol darmannı birew biledi birew bil-
meydi." Termizini kitabında da bılay ca-
zıladı, Fayğambarğa (ASAB) ellile sor-
dula bu soruwnu. Fayğambar (ASAB) cu-
uap berdi: "Ey, Allahnı qulları darman-
nı faydalanığız, Allah carathan har
awruwğa da bir darman caraydı, cañız
bir awruwdan qalğanına, ol da qart-
lıqdı", - dedi Fayğambar (ASAB). "YA Ra-
sulullah bu alğan darmanlarıbız Allah-
nı cazıuwndan bir zatnı türlendirirmi?
Fayğambar da (ASAB)-" ol alğan darman-
106
larığız da Allahnı cazıuwndadı."
İbn Maca, Termizi
135-çi soruw: Adetge köre kesi sabiyin er-
keletmek qartlanı allında ayıpdı, dinde ua qalaydı?
Cuwap: Abu Hurayra (AAIB) aytdı:
Fayğambar (ASAB) bir kün qızı Fati-
matnı caşı Hasannı (AAIB) uppa etdi,
alayda anı Aqra bin Habis (AAIB) kör-
dü da, meni on sabiyim bardı alay birin
da bir kere da uppa etmedim, dedi. Fayğam-
bar da (ASAB) Ullu Allah seni cüregiñ-
den marhabatnı aldı ese, men ne eteyim, -
dedi. Rahmatı bolmağanña rahmat etilmez.
Buhari Muslim.
136-çı soruw: Bazmanda aldağan, hıyla
etgenñe din ne deydi?
Cuwap: ullu Allah sıylı Quranında
Hud suranı - 85-çi ayatında bılay aytadı:
"Hud kesini qawumuna aytadı: Ey, qawu-
mum bazmanda aldamağız, tüz tartığız,
birewnü haqın kem etmegiz". Ullu Allah
dağıda sıylı Quranında aytadı, "Ölçew
bla bazmanda aldathanlanı halları bek ca-
zıqdı, ala keslerine ölçelep tartıp alğ-
an zamanda bek tıñılı etedile başhalağa
107
ölçelegende, tarthan da kem etip beredile,
bıla bir ullu künde - Qıyamatda tirili-
liklerin bilmeydile, ol kün adamla Allah-
nı allında turluqdula.
(Sura mutaffifin ayat 1-6)
Bu ayatlağa köre dinde bazmanda, ölçew-
de aldağan haramdı, bek ullu günyahdı.
137-çi soruw: İman ne zatdı, anı
bar-
lığı qalay belgili boladı?
Cuwap: Fayğambarğa (ASAB) iman ne
zatdı dep soruldu. Fayğambar (ASAB) bı-
lay cuwap berdi. Etgen suwaplarıñ seni
quwandıra esele, etgen günyahlarıñ a in-
cilte ese, seni kerti imanıñ bardı.
Ahmad bin Hanbal.
138-çi soruw: Nüzür nedi? Ol islamda barmıdı?
Cuwap: Nüzür borç bolmağan bir zat-
nı, kesine borç etmekdi. Bu işim bolsa, bu
awruwdan qutulsam, bir qoy soyarma neda
bir qawum kün oraza tutarma dese, bu nü-
zür bolur. Ol aythan zatlarından qutul-
ğandan sora nüzür etgeni teñli bir ora-
za tutadı, qurman eteme dep, söz berse, qur-
mannı soyadı, etin da faqırlağa üleşe-
di, ol etden kesi aşasa, aşağanı teñli
108
birni ahçasın faqırlağa beredi.
Nüzürnü da belgili şartları bardı:
nüzür etilgen zat farz neda uacib bolur-
ğa kerekdi, söz üçün: oraza, hac neda qur-
man kibik. Ol nüzür etgen adamda, nüzürün
cerine cetdirirge qarıuw bolurğa kerek-
di. Nüzür etilgen zatnı cerine keltirirge kerekdi
Abu - Talib Makki (AAIB) degen bir
ullu alimni aythanına qarayıq. Alimle-
ni biri tüşünde bir Allahnı tüz qulun
ölüp kördü da, aña sordu: ahıratdağı ha-
lıñ qalaydı, ol da cuwap berdi. Allah man-
ga cannet nasıp etdi, alay daracam bek eniş-
gede qaldı. Seni bir tüz qul dep bile edik,
saña ne boldu? Ol adam aytdı: "Meni Al-
lahha bergen bir nüzürüm bar edi anı ce-
rine keltiralmay öldüm, ol sebepden dara-
cam enişgede qaldı".
Fatua Hndiya kitabından
139-çu soruw: Kesini kereginden ullu, ar-
tıq, ariw üyle işlegenñe din qalay qaraydı?
Cuwap: Kesini keregi teñli bir rahat
üy işlemek sunnetdi. Alay kereginden köp
üynü için da tışın da ariw etip, qonşu-
lağa, cuwuqlağa mahtanmaqlıq a kera-
109
hatdı emda tögereginde caşağan carlıla
bolup har üyge qarap, cürekleri qıyna-
lıp tursala haramğa cuwuq kerahatdı.
Kesini kereginden üynü ulluraq etip, ar-
tıq otowların fatarğa berse suwapdı.
Fiqh islam kitabından
140-çı soruw: Bir qawum adamla dinni
üsünden söleşsele, asırı qatı aytadıla,
alağa tıñılasaq, bir umut da qoymadı-
la, biz kimge tıñılayıq da ne eteyik?
Cuwap: Bu soruwğa sıylı Qurandan,
hadisleden cuwap bersek igi bolur. Musliy-
mannı söleşgeninde, olturğanında, turğ-
anında, açıwlanñanında ölçew Quran
bolsa, anı mağanası bolur. Ölçew Quran
bolmağan adamnı söleşgen sözlerini bir
mağanası da coqdu. Sıylı Quranda
Al’-ğimran surasını 159-çu ayatında ay-
tılğan sözlege bir qarayıq.
"Ey, Muhammad sen qatı cürekli bol-
sa ediñ, işek coqdu, seni canıñdağıla
çaçılıp keter edile". Fussilat surasını
34-çü ayatında da ullu Allah bılay aytadı:
"İgilik bla amanlıq bir tüyüldü, sen
amanlıqnı bek ariw halda anı tıy, sen ol
zamanda kesiñ körürse seni bla duşman-
lıq cürütgen adamla şuöh bolurla". Din-
110
ni añılathan adam kim bolsa - bolsun qa-
lay añılatırığın bu Ta-ha surasında 43-
44-çü ayatlarında Allahu Tağala Musa
fayğambarğa (ASAB) bılay aytdı:
"Ey, Musa Firğawnña bar, kerti da ke-
sin bek kötürgen boldu, aña cumuşaq söz
söleş ol ne seni sözüñe tıñılar, neda Al-
lahdan qorqur", demek. Musliyman adam bu
ayatlağa qulaq salsa dinni qalay añı-
latırığın bilir, adamla da aña tıñı-
larla, bügün islamnı añılatırğa izle-
gen muslümanlarıbız, ol zamanda Firğa-
uwndan aman tüyüldüle. Munu ol dinni an-
gılathan adam birinçi kesi añılarğa ke-
rekdi. Kertidi, muslüman qaştüy, qatı-
cürek bolmaz, har sözünde, har işinde hıy-
sap berligin bilgen musliyman ayatlanı
neda hadisleni körgüztgen colundan çıq-
maz. Kesini musliyman qarındaşına uğay,
imannı tışında qalğanlağa da ışa-
rıp, tatlı tilin islamnı añılathanda bir
qılıç kibik qullanırğa kerekdi. Alay a
birew islamnı qatı aythanlıqğa biz
umutnu üzmezge kerekbiz. Zumar surasını 53-
çü ayatında umutun üzgen qullağa bılay
aytıladı: "Ey, Rasulum sen bılay ayt, gü-
nyah etgende çeginden ötgen qullarıñ Allah-
nı rahmatından umutnu üzmesinle. Allah
111
şirk neda dinden qaythandan başha gü-
nyahlanı barın da keçer. İşeksiz Allah ca-
zıqsınıwçudu emda can awrutuwçudu". Bu
sıylı ayat umutsuzlağa emda qatı söleşip
musliymanlanı qorquthanlağa cuwap be-
redi. Toba (tawba) eşigi cabılmağandı, bu eşik
haqnı eşigidi, halqnı eşigi tüyüldü.
Bu eşik toba etip kelgen har adamğa, har
musliymanña açıqdı. Bu eşikni kişi da
caballıq tüyüldü. Bir ullu alim bılay
aythandı: "Ey, adam kel, kim bolsañ da kel,
bu eşik umutsuzluq eşigi tüyüldü, umut
eşigidi, kel entda da- kel". Bu kel degen awaz
seni carathan, seni süygen, saña canı
awruğan rahman bolğan ullu Allahnı
awazıdı. Bu awazğa qulaq sal. Endi gü-
nyahlı musliymanlanı eterigi budu, men seni
amalsız quluñ bilip da - bilmey da köp
günyahla etdim, men seni betiñe qarar ha-
lım coqdu, alay başha barır cerim da
coqdu sen meni günyahlarımı keçmeseñ men
halek boldum dep toba etmekdi. Ol zamanda
ullu Allah rahmat cawunları bla bizni
cuwundurur, umutsuzla Allahha tawkel eter-
le, Allah da söz bergen cannetine kiyirir.
İslamda tabliğ kitabından.
141-çi soruw: Araqı alıp - satıp
turğannı islamda huqmusu nedi?
Cuwap: İçgi içgen qalay haram ese da
anı alıp, satıp turğan da anı kibik ha-
ramdı. Sıylı Quranda anı haram bolğ-
anı May da surasını 90-91 -çi ayatında
açıq cazıladı. Fayğambar da (ASAB)
hadisinde bılay aytadı:
"Allahnı Rasulu’(ASAB) içgini sebe-
bi bla on adamğa nalat aythandı: "İç-
gini çığarğan, çığarthan, içgen, taşığ-
an,. taşıthan, quyğan, quydurğan, sat-
han, anı ahçasın aşağan emda ahça berip aldırğan".
İmam Temrizi
1.Fayğambar
sağınılğandan sora ızıbla "ASAB" degenni
mağanası-Allahnı salamı aña bolsun (A.S.)
2.Har soruwğa cuwap bergende, cuwapnı (hadisni) tüzlügüne
dalilge ızıbla kimden kelgeni berilgendi. (A.S.)
İnternet
versiyon hazırlağan Sılpağarlanı Ahmad mart 2004c