DİNNİ ÜSÜNDEN
SORUWLA EM CUWAPLA
ÇOÇAYLANI ŞARAFUTDİN,
QARME (ŞİMŞEK) RAFİK
Prohladna şaharda
2000c. Qabartı-Malqar Cumhuriyetde basmalañandı.
(bu betde başları:
1.AL SÖZ 2.QURAN 3.NAMAZ 4.ORAZA )
AL SÖZ
Adamlanı carathan ullu Allahha mah-
taw bolsun. Salawat salam anı sıylı fay-
ğambarı Muhammatha (ASAB), ashablarına emda üy ahlusuna.
Bağalı musliman qarındaşla, is-
lam din qarıwsuz zamanda aña coralap,
bir qawum kitapla basmalanñandıla. Ala
köp türlü tillede edile. Busağatda qo-
luğuzğa alğan kitap taza nietden, açıq
cürekden camawatha bir sebebi bolsun dep
hazırlanñandı. Anı kem cerleri, halatla-
rı da bolmaz demeybiz, ol türlü şartları
bolmağan calanda ullu Allahdı. Kitap-
nı basmalanñanını bıllay sebebi bardı:
birinçisi, respublikada caşağan musliy-
manlanı türlü-türlü soruwlarına cuwap-
la berilip, adamlanı arasında kimge tın-
gılarğa, kim aythannı eterge bilmey, fit-
na çıqmazça açıqlar muratda caraşdı-
rılğandı. Ekinçisi, milletni millet etgen
anı tilidi, tuthan dinidi. Qaraçaymalqar halq
ana tilinde dinni bir qawum şartlarını
üsünden soruwlarına cuwap tabarıqdı.
Bu kitapdağı soruwla milletibizni
harkünlük caşawunda tübey turğandıla.
Alağa cuwaplanı sıylı Qurandan, fay-
ğambarnı (ASAB) sunnetinden (hadisle-
den) Abu Hanifanı (AAIB) mashabından,
ullu alimle cazğan kitapladan alğanbız.
Kitapnı atına "Dinni üsünden soruw-
lağa" cuwap dep atağanıbıznı sebebi:
duniya, ahırat bla da baylamlı soruwlağa
cuwapla bolğanlarıdı. Alanı har biri-
ni tübünde ol qaysı kitapdan alınña-
nı belgileniledi. Bizni oümubuzğa köre,
kitapnı Allah milletibizge faydalı eter.
Caşawda meni bir ahşı nietim bar edi.
Ol da nedi degende, ullu Allah bergen ca-
şawnu zırafına ketermey, ölgünçü mil-
letge hayırlı iş etiw. Alaydı da, bügün
kesimi bir ahşı nietime cetdim, ullu Al-
lah bitew milletleni musliymanların et-
gen igi nietlerine cetdirsin emda kesini
sıylı Quranında söz bergen, qıyırı-
çegi bolmağan caşawda, sıylı cannetde
bir biribizni körüp, quwanırça nasıp
bersin.
Bizni borçubuz, Allahnı colunda din-
ñe cuwuq boluwdu, tüz colğa sallıq da
Allahdı, barıbız da anı allına qaytı-
rıqbız.
Bu kitapnı maña cazarğa, hazırlar-
ğa da Türkden kelgen din qarındaşıbız
boluşhandı, aña ullu ıspas eteme. Ol beş
cılnı içinde üyünden ketip, bizni halq-
lanı dinni coruqlarına üyretedi. Mın-
dan arı da aña oğurlu işni tamamlarğa
Allah küç-qarıw bersin.
Sıylı Allahnı salamı bla
kitapla-
nı caraşdırğanla Türknü din işlerini
üsü bla keleçisi, QMİİ-nu sıylı Qu-
randan ustazı Karmow (Şimşek) Rafik em
Qabartı -Malqar islam institutnu di-
rektoru Çoçaylanı Üsüpnü caşı Şara-
fuddin - hacidi.
QURAN
1-çi soruw: Ayatalkursini mağanası
ul-
ludu deydile, ol tüzmüdü?
Cuwap: Fayğambarğa (ASAB) ayatal-
kursini mağanasın sordula. Fayğambar
(ASAB) cuwap berdi: "Ol qurannı bek sıy-
lı emda igi ayatıdı".
Abu, Dawd
2-çi soruw: İza - zul’zila suranı
mağanasını üsünden ne deysiz?
Cuwap: Bir adam Fayğambarğa
(ASAB) maña har türlü hayırı içinde
bolğan bir sura üyret deydi?
Fayğambar (ASAB) zul’zila surasın
boşağınçı ol adamğa oqutdu, üyretdi.
Ol adam seni haq bla cibergen ullu Allah
bla ant etap, mıña bir zat da qoşmam dep,
artha aylanıp ketdi. Fayğambar da
(ASAB) "Bu adam duniyada da ahıratda da
qutuldu", dedi.
Abu - Dawd
3-çü soruw: İhlas, Falaq, Nass suralarını
daracası ulludu deydile, bılanı
üsünden cuq añılatallıqmısız?
Cuwap: - Bir adam Fayğambarğa
6
(ASAB) men İhlas surasın süeme,- dedi,
Fayğambar da (ASAB) aña: "İhlasha bol-
ğan süymekligiñ, seni cannetge kiyirir",-
dedi. Ğuqba bin Amir (AAIB) Fayğam-
barğa (ASAB) maña Hud emda Üsuf sura-
ların üyret dedi, Fayğambar da (ASAB)
aña Allahnı allında Falaq bla Nass su-
uralarından açıq igi suwra oquyalmazsa dedi.
Termizi Nasa'i
4-çü soruw: Men Qurannı 1-2 künñe
oqup boşayma degenle bardıla, nença künñe oqusa igidi?
Cuwap: Abdullah ibn Amr (AAIB) Fay-
ğambarğa (ASAB) "Qurannı nença kün-
ñe oqup boşasam igidi", - dep sordu? Fay-
ğambar (ASAB) "Bir ayğa" dedi. Abdullah
mından terkiraq da oquyallıqma dedi.
Fayğambar (ASAB) "20 künñe oqu",- dedi.
Abdullah mından terkiraq oquyallıqma
dedi. Fayğambar (ASAB) 15 künñe, 10 kün-
ñe, 5 künñe oqu dedi. Abdullah mından
da terkiraq oquyallıqma dedi. Fayğam-
bar (ASAB) "3 künden terk oquğan adam
Qurandan bir zat da añıdamaz",- dedi.
Termizi, Abu Dawd.
5-çi soruw: Quran oquğannı suwaplığını
üsünden ne deysiz?
Cuwap: Osman (AAIB) Fayğambardan
(ASAB) aytadı: "Sizni bek hayırlığız
Qurannı üyretgen bla üyrenñendi. Fay-
ğambarnı (ASAB) dağıda bir hadisinde
aytıladı: "Qurannı oquğuz, anı oquğanlağa
Quran qıyamat kün şafağatçı
bolur. Qurannı qıynalıp oquğanña da eki qatı suwaplıq
bardı.
Buhari, Muslim.
6-çı soruw: Qurannı catıp oqurğa
caraymıdı?
Cuwap: Qurannı oqurğa süygen, ab-
dez alıp qıblağa qarap, oquğanını
üsünden sağış etip oqumaq sunnetdi.
Alay a sawluğunda bir sıltawu bolğan
tıyanıp oqusa zaranı coqdu.
Fatua Hindiya kitabından
7-çi soruw. - Üyde olturup Quran oquy
turğanlay, eşik qağılıp oquğanıñdan
bölünseñ, artda qaytıp ol bölünñen cerin-
gdenmi başlaysa, oğese suranı allından
qaytarıpmı oquysa?
Cuwap: Eşik qağılğanda amalı bol-
sa oquy turğan ayatnı ahırına deri oqu
8
emda cañıdan başlağanda bismilyahini
aytıp, tohtağan ayatıñdan başla.
Fatua hindia kitabından
8-çi soruw: Quran oquy turğan adam
üyge birewlen kirse örge turamıdı?
Cuwap: Üyge kirgen Quran oquğan-
nı: atası, ustazı, bir ullu alim ese, Qu-
rannı hurmet bla bir cerge salıp, kelgen-
ñe hurmet etip örge tursa, mında zaran
coqdu degendile, alay a bu atları esgeril-
gen adamladan başha, kim kelse da, Quran
oquğanın tohtatmaydı, örge turmaydı,tursa da kerahatdı.
Fatua hindiya kitabından
9-çu soruw: Men Quran oquy bilmeyme
alay a, meni üyümde Quran bardı, anı ua
oqumay tutarğa caramaydı deydile, ol kertimidi?
Cuwap: Quran oquy bilmegenlikge ol
ullu Allahnı sözü bolğanı üçün, Quran-
nı sebebinden faydalanır üçün üyde Qu-
ran tuthannı hatası coqdu, ol Quranña
hurmet etgeniñ üçün suwaplıq alırsa?
Fatua hindiya kitabından
10-çu soruw: Kün çıqğan emda
bathan
zamanda Quran oqurğa caramaydı deydile, ol kertimidi?
Cuwap: Bu soruwnu üsünden alimle bı-
lay aytdıla: "Kün çığa emda bata turup,
Quran oquğandan Fayğambarğa (ASAB)
salawat emda duwa zikir etgen igidi, degen-
le bardıla, alay a Quran oquyma degenni
da erkinligi bardı.
Fatua hindiya kitabından
11-çi soruw: Eski Qurannı çapıraqların
küydürsek caraymıdı?
Cuwap: Quran eski bolup, çapıraqla-
rı ayaq tüpge tüşerça boldu ese anı taza
qumaçha çulğap, cerge kömgen igidi.
Hasan Aş - Şaybani (AAIB) degen
alimni aythañşa köre, Quran çapıraq-
ların küydürürge erkinlik coqdu.
Fatua hindiya kitabından
NAMAZ
12-çi soruw: Utur (uitr) namazında anı
duwasın bilmegen ne oquruqdu?
Cuwap: Anı duwasın bilmegen Rabbana
atina duwasın oqur, munu da bilmegen üç
kere Allahumma iğ firli der.
Fatua hindia kitabından
13-çü soruw: Awruğandan bolalmay, kü-
çüm cetmey, olturup namaz eteme, alay caraymıdı?
Cuwap: Fayğambarğa (ASAB) olturup
namaz etgen hukmunu üsünden sordula. Fay-
ğambr (ASAB) cuwap berdi, kim süelip
namaz ete, bek igisi oldu, kim olturup ete,
süelip etgenni suwaplığını cartısın
alır, neda catıp namaz ete, olturup etgen-
ni suwaplığını cartısın alır. Bir tür-
lü sıltawu bolğanla farız namazın oltu-
rup eterge erkindile. Sıltawsuzla nafilya
namazlanı olturup eterge bolluqdula.
Ahmad bin Hanbal.
14-çü soruw: Allahnı allında bek süydümlü
iş qaysıdı?
Cuwap: Fayğambarğa (ASAB) Allah-
nı bek süygen işi qaysıdı dep sordula.
Fayğambar (ASAB) cuwap berdi. "Zamanın-
da etilgen namaz" , andan sora qaysıdı de-
dile. "Allah coluna cihatdı",- dedi. "Andan sora qaysıdı",-
dedile. "Anağa,
atağa igi qaramaq",- dedi.
Muslim bla Nasa'i
11
15-çi soruw: Qatın namazın
qayda eterge kerekdi,
üyünde etgenim i igidi, oğese
mecgitdemi igidi?
Cuwap: Bir qatın Fayğambarğa
(ASAB) "Seni ızıñdan mecgitde namaz eter-
ge süeme", - dedi, Fayğambar (ASAB) "An-
tıladım, sen meni bla namaz eterge izleyse,
seni üyüñde beş uwahtı namaz etgeniñ,
başha cerde etgeniñden hayırlıraqdı.
Üyüñü bir otowunda namaz etgeniñ, meni
bla mecgitimde etgenden hayırlıraqdı.
Qatın kesini üyünde bir otowun mecgit
etdi emda ölgünçünñe deri anda namaz etdi.
Qatınlanı mecgitden ese üyde namaz etgenleri hayırlıdı.
16-çı soruw: Başına cuq
kiymegen er
kişi namazın oqurğa erkinligi barmıdı?
Cuwap: Baş er kişige awurat sanal-
mağanı sebepli başı açılıp namaz eterge
caraydı. Alay a sarh bla neda taqıya bla
başın capsa igidi. Fayğambar (ASAB)
bir hadisinde bılay aytadı: "Sarh bla
etilgen namaz eki rakeğat sarhsız etilgen
70 rekağat namazdan hayırlıdı".
At Tac degen hadis kitabından.
17-çi soruw: Qabırlanı içinde, al-
lıñda qabır bolsa, aña qarap namaz etilemidi?
Cuwap: - Qabırğa qarap namaz etgen
caramaydı, alay mecgit qabırlanı huna-
sını içinde bolup, mecgitni da allında
qabırla bolğanlıqğa zaranı coqdu.
Fatıwa hindiya degen kitabından
18-çi soruw: Namaz etip başladım,
eki
qısha suradan sora bilmeyme, ala bla namaz etsem bolluqmudu?
Cuwap: Namazda Qurandan oqu-
maqlıq farızdı, bu bir uzun ayat neda
üç qısha ayatdı. Etgen namazığız tüz-
dü, amalığız bar ese qısha zamannı
içinde üyrenirge küreşigiz.
Fiqh islam kitabından
19-çu soruw: Namaz ete turup, har rekağ-
atda alhamdan alğa neda alhamdan sora qo-
şulğan suwradan alğa ağuzu-bismillyahini
oqumaq şartmıdı?
Cuwap: Birinçi rekağatnı başlağan-
da Subhanakadan sora ağuzu, bismillya oqu-
lur, tüzü budu, unutsa zaranı coqdu. Başha
rekağatlada alhamdan alğa bismillya oqu-
lur suranı allı bla cuq da oqulmaydı.
Fiqh islam kitabından
13
20-çı soruw: Namaz etgende unutup alham-
nı oqumay, suranı oqup rukuda neda sac-
dada esibizge tüşedi, namazıbız tıñılı bo-
lamıdı, oğese cañıdan oqurğamı kerekdi?
Cuwap: Har qaysı bir rekağatda al-;
hamnı oqurğa unutup, rukuğa barğan-
dan sora esge tüşse, artha süelip, alham-
nı oquydu. Sacdada esiñe tüşse, artha
qaytıp süelmeyse, alay namaznı ahırın-
da sacda sahu etese. Suranı, alhamnı eki
oqusa da, namaznı ahırında sacda sahu etedi.
At - Tacnis kitabından
21-çi soruw: - Namazdan urlanadı deydi-
le, namazdan qalay urlarğa bolluqdu, anı bir añılatığız?
Cuwap: Fayğambarğa (ASAB) bu soruw
sorulğanda, bılay aythandı: "Namazın-
dan urlağan adam uruçulanı bek amanıdı".
Ashablanı biri Fayğambarğa (ASAB) so-
rdu: "YA, Rasulullah adam kesini namazın-
dan qalay urlarıqdı?" Fayğambar
(ASAB) bılay aytdı: "Adam namazda ruku
sacdasın tıñılı etmese, belin tüz etmese".
Ahmad İbin Hanbal.
14
Anı üçün Ruku sacdalada saq bolur-
ğa kerekdi. Ruku sacdalada sanları ceri-
ne oltururğa kerekdile, bu da aqırtın
subhan Allah degen teñli bir zamandı.
Fiqhislam kitabından
22-çi soruw: Namaz etilmegen uwahtı bar-
mıdı, alay ese, qaysılarıdıla, ol uwahtılada namaz
nek oqulmaydı?
Cuwap: Namaz qulluqnu belgili zaman-
lada oqurğa caramağan islamnı kesini
bir coludu. Munu sebebi tüz, ters bolğan
dinleden islamnı ayırmaqdı. Bu soruwnu
igi añılar üçün bügünñü caşawubuzğa
bir qarayıq. Söz üçün, vraç bergen retsep-
tinde cazılğan darmanlanı künnü sağat-
larında belgili önçew hayırlansa faydası
bolğanın körebiz, darmanlanı barısın da
bir sağatda iç demeydi, vraç awruwnu bilip,
aña köre retseptin hazırlaydı. Ğıbadatla-
da bılaydı ullu Allah musliymanlanı ca-
nına darman etip bergen önçewde alağa fay-
dası bolğan bir türlü ğıbadatlanı farz
etgendi, bu ğıbadatlanı da bir belgili za-
manlağa baylağandı. Aqaba (AAIB) de-
gen ashabanı aythanına köre, Fayğambar
(ASAB) üç zamanda namaz eterge emda ölgenle-
ni qabırğa salırğa erkinlik bermedi. Bu
15
üç uwahtı: 1-çisi kün çığ’ş 45 minut ötgünçü
çü2-çisi kün zawalda tohtağanda, 3-çüsü;
kün bathan zamanda. Bu üç uwahtıda borç tölew,
namaz eterge da erkinlik coqdu.
Muslim, Abu Dawd.
Dağıda suwaplıq namaz etgende üç ke-
rahat uwahtı bardı. Ertden namazdan sora
kün çıqğınçığa deri, ekindi namazdan
sora kün bathınçınña deri, kün bathan-!
dan sora da aşham namaznı etginçi nafilya namaz etilmeydi
Amir ibn Abbasa (AAIB) Fayğambar!
(ASAB) bizge bılay aytdı: "Ertden namaz-
nı etgenden sora kün çıqğınçığa deri
nafilya namaz etmegiz, kün çıqğandan soñra
da 45 minut ötgünçü namaz etmegiz, sebebi,
kün şaytannı eki müyüz arasından çığ-
adı, ol zamanda da gyaurla künñe secda ete-
dile. Ekindi namaznı, etgenden soñra kün
bathınçı namaz etmegiz. Sebebi, kün şay-
tannı eki müyüz arasından batadı, gyaur-
la aña secda etedile". Ol zamanlada nafilya namaz etmeklik kerahatdı.
Muslim.
23-çü soruw: Colowçuluqda qıblanı
qayda bolğanın bilmegen namaznı qalay
oquydu?
16
Cuwap: Qıblanı qaysı canında
bolğanın bilmegenñe sorur adamı da
bolmağanña, alimle eki col bardı dey-
dile: 1-çi kesi tögeregine qarap cüregi
qaysı canında bolur dese, arı qarap
namazın oquydu. Qıblanı izlep, bu ca-
nında bolur dep, namazın oquy turğ-
anlay eki adam ötüp bara namaz oquğ-
an adamğa qıbla başha canındadı de-
sele, ala aythan canlarına burulup, na-
mazın etip boşaydı. Colowçu adam
qıblanı cüregi qaysı canına bayla-
sa ol canına qarap namaz etedi, alay
namazın etip boşağandan sora qıbla-
nı başha canında bolğanın bilse na-
mazın qaytarıp oqumaydı. Alay a na-
maz ete turğanlay ters canına burulğ-
anın añılasa, namazın buzmağanlay
kerekli canına burulup, namazın etip boşarıqdı.
Mawqufat kitabından.
24-çü soruw: Bir qawum imamla farz na-
maznı, canazı namaznı da uzun sozup etedi-
le, alanı biraz qısharaq etse bolluqmudu?
Cuwap: Birinçi farz namaznı cuwa-
bın bereyim: "Camawat bla oqulğan
17
farz namaznı adamlanı qart, awruğan,
işine aşıqğanlanı añılap, qıshar-
tmaq sunnetdi. Fayğambar (ASAB) ert-
ten namaznı etdirgen zamanda bir sabiy-
ni cilyağanın eşitip, falaq bla nass
suralanı oqup, namaznı qısha etdirip
boşadı. Fayğambar (ASAB) bir hadi-
sinde bılay aythandı: "Ey, insanla, ca-
mawatnı incitmegiz, sizden birigiz ca-
mawatha namaz oqutsa, namaznı qısha
etdirsin, sebebi camawatnı içinde qar-
tla, awruğanla, işi bolğanla bardıla".
Buhari, Muslim.
Fayğambarnı (ASAB) hadisine qa-
rağanda, farz namaz, canazı bolsun ca-
mawatnı küçüne, künnü halına qarap,
camawatnı incitmey, faydası bolğan
sözle aytama dep köp sozarğa caramaydı,
alayda faydasıça, zaranı da köpdü.
Fiqhul islam kitabından
25-çi soru u: Quşluq namaz degen bar-
mıdı, bar ese nença rekağatdı, ne zamanda etiledi?
Cuwap: Quşluq namaz bardı, anı atı-
na arabça "duha" namaz deydile. Bu namaz-
nı bek azı - eki, köbü u a oneki rekağatdı.
Kün çığıp qırq beş minut ötgenden sora
18
uwahtısı kiredi emda anı zamanı tüş namazğa
deridi.
Fayğambar (ASAB) namaznı üsünden
bılay aythandı: "Siz erttenlikde cuqudan
turğanda har bir cik üçün bir sadaqa
bardı Subhan Allah, Al’hamdulillyah, Al-
lahu Akbar sözleri bir sadaqadı, igilik-
ge buürsaq - amanlıqdan qaytarsaq da
bir sadaqadı, eki rekeğat quşluq da
anı kibik sizge sadaqa bolur".
Ahmad İbn Hanbal, Muslim
26-çı soruw: Tahacud namaz nedi, qalay
etiledi, nença rekağatdı?
Cuwap: Keçe bir kesek cuqlap, uyanñan-
dan sora turup oqulğan namazlanı bek azı
eki, köbü da segiz rekağatdı. Fayğambar-
nı (ASAB) har keçede oquğan namazı sun-
netdi, suwaplığı da bek köpdü.
Fiqhul islam kitabından
27-çi soruw: Bizni borç namazlarıbız
bardı, bılanı qalay tölerikbiz?
Cuwap: Qaysı sebep bla bolsa da,
etilmegen farz namazlanı tölemek Fay-
ğambarnı (ASAB) buyruğudu. Borç na-
mazlanı bu üç zamandan başha har minutda da tölerge bolluqdu.
19
Birinçi -kün çığıp qırq beş minut ötgünçünñe,
Ekinçi - kün zawalda bolğan zamanda.
Üçünçü - kün bathan zamanda.
Bu üç uwahtı da borç neda nafilya namaznı oquw kerahatdı.
Farz namaznı borç etip oquğan za-
manda kesi oqurğa carağança camaw-
at bla oqurğa da caraydı.
Boynunda altı uwahtıdan köp borç
namazı bolsa, söz üçün, bircıllıq,
beşcıllıq neda andan da köp, alanı
tölegen zamanda bek ahırında borç et-
gen ertten namazım, tüş namazım dep
niet etedi, süyse bek artda borç etgen
ertten namazım dep bir aylıq ertten
namazın eter, neda tüz anıça başha uwah-
tılada qalğan namazların etiwdü.
İgisi bek artda borç etgen namazım dep niet etip eter.
Borç namazlanı üyünde etgen igidi.
Er kişile borç namaznı etgen zamanda
qawmatla aytadıla, bir qawmat bla
süygeni teñli bir borç namazların etedi.
Al’ - Muhit.
20
28-çi soruw: Secda sahu (cañılğan
secdası) qalay etiledi.
Cuwap: - Secda sahu namaz etgen ullu
Allahnı allında bolğan zamanıbızda esi-
bizden çığıp namaznı içinde bir zatnı
kem etsek, sıylı Allahdan keçginlik tilew
secdağa qaplanıp kesibizni bir carlı
qul bolğanıbıznı bildirebiz. Ullu Al-
lah keçiwçüleni bek hayırlısıdı. Namaz-
da bir zatnı az, neda köp etsek, secda sahu
eterge bizge uacib boladı. Secda sahu bı-
lay etiledi, namaznı ahırında attahiyat
oqup, onña - solğa salam berip, eki kere
secda etip, dağıda attahiyatnı da salli
barikni da oqup, eki canına salam berip,
namazın anı bla boşaydı. Namaznı cama-
uat bla oqusa, attahiyatnı oquğanlay oñ
canına salam berip, eki kere secda etip,
dağıda attahiyatnı oqup, ızı bla salli
barikni oqup, salam berip, namaznı boşaydı.
Fatuai hindiya kitabından
29-çu soruw: Namazda acaşıp nença
re-
kağat etgenibizni bilmeybiz, ol zamanda ne eterikbiz?
Cuwap: Namaznı keziwünde işekli bol-
sañ, ol caşawuñda birinçi kere ese, na-
21
maznı ol cerinde qoüp, cañıdan etese.
Alay bu acaşmaqlıq terk-terk bola
tura ese, ol zamanda cüregi qaysı canı-
na tawkel bolsa, andan arısın oqup nama-
zın boşaydı, ahırında secda sahu etedi.
30-çu soruw: Colowçu adam namazın qalay
etedi?
Cuwap: İslam din başha har türlü zat-
ladaça, Allahha qulluq etgende da adam-
lağa ceñil bolurun izleydi. Abu Hanifa
(AAIB) mashabına köre, cayaulay terk cü-
rügen adam cılnı bek qısha künlerinde
üçkünlük colğa çıqsa emda bir künñe
altı sağat cürüse, üç künde onsegiz sağ-
at - 96 kilometr boladı. Bu colowçu 15 kün-
den köp turluqma dep, niet etse, ol barğan
cerinde, üyüne kelginçi colowçuğa sana-
ladı, tört rekağat farz namazların eki re-
kağat etedi, alay aşham namazın bolğa-
nıça üç rekağatlay oquydu. Colowçu adam
sunnet namazlanı eterge süyse bolğanıça etedi.
Bu üçkünlük colğa ne bla süyse, anı
bla barsın colowçuluq hukmuda qaladı.
Colowçunu zamanı kesi elinden çığıp,
üyle bla bahçala boşalğan cerden baş-
lanadı. Bu ullu Allah kesini qullarına
22
bergen bir qolaylıqdı. Fayğambarğa
(ASAB) colowçu namaznı üsünden sorğ-
anlarında bılay aythandı: "Bu Sıylı Al-
lahnı sizge bergen bir sadaqasıdı, siz anı sadaqasın
qabıl etigiz".
Fatua Hindiya kitabından
31-çi soruw: Tasbih namazı qalay etiledi?
Cuwap: Tasbih namazı nafilya, suwap-
lığı bolğan bir namazdı. Bu namaznı
üsünden Fayğambar (ASAB) atasını qa-
rındaşı Abbasha (AAIB) bılay aytadı:
Ey, Abbas saña bir sawğa bereyim, alama-
tı bolğan zat bereyim, ol 10 alamatı bol-
ğan zatnı etgen zamanda, hata bla etgen gü-
nyahlanı ullusunu - gitçesini, caşırının
- tuwrasın ullu Allah keçer. Ey, Abbas kü-
çüñ cetse, har kün bu namaznı bir kere
oqu, küçüñ cetmese har cuma kün oqu,
aña da küçüñ cetmese, ayda bir kere oqu,
aña da küçüñ cetmese, cılda bir kere
oqu. Aña da küçüñ cetmese, ömürüñde
bir kere oqu. Ey, Abbas ol on alamat zat
budu, - dep Fayğambar (ASAB) tasbih na-
maznı üsünden bılay aytıp añılatdı,
tört rekeğat etiledi: birinçi tasbih namaz-
nı eterge dep, niet etiledi, subhanaka oqu-
23
lur da sora onbeş kere subhan Allahi ual-
hamdu lillyahi ua lya illyaha illyallahu uallahu akbar.
1- Alhamdan, sora on kere Subhan Alla-
hi subhan Allahi ualhamdu lillyahi ua lya
ilyaha ilyallahu uallahu akbar (10 kere).
2 - Rukuda on kere
3 - Rukudan turğanda on kere
4 - Secdada on kere
5 - Secdadan olturğanda on kere
6 - Ekinçi secdada on kere. Alay etip
har rekağatda da bılay qaytarıp etile-
di. Fayğambarnı (ASAB) ol alamat degeni
ne zatdı dep sordula, bu namazda on kere ay-
tılğan tasbihdi dedile. Bu namazda oq-
ulğan suralanı Abbasha (AAIB) sordula:
birinçi rekağatda "Takasur" ekinçide
"Ual - ğasr", üçünçüde "Kyafirun" tör-
tünçüde "Qulhu". Bılanı bilmegenle bil-
gen suraların oqurla. Bu namaznı ekige
bölüp ekişer rekağat eterge erkinlik da
bardı. Alaydı da har rekağatda 75-tasbihden toladı.
Abu Dawd ibn Maca
32-çi soruw: Fayğambarnı
(ASAB) zamanında tarawih namaznı 8 rekağat etdirgen-
24
di, alay ese biz bügün 20 rekağat nek etdirebiz?
Cuwap: Tarawih namaz sunnet muakka-
dadı, bek azı eki rekağat bek köbü da 20
rekağatdı. İman Buharini riuwyatında
Fayğambar (ASAB) bir keçe camawatha 8
rekağat tarawih namaz etdiredi. Ekinçi
keçe camawat köp bolğandı, dağıda 8 re-
kağat etdirdi. Alay 3-çü, 4-çü keçelede ca-
mawat andan da köp bolğanlıqğa Fayğ-
ambar (ASAB) üyünden çıqmadı. Ertten
namazdan sora ua Fayğambar (ASAB) ka-
lima şahadat keltirip camawatha bılay
aytdı: "İşigizni bileme, siz bu tarawih
namaznı farz dep añılamağız, alay bol-
sa qarıuwğuz cetmez",- dedi. Fayğambar
(ASAB) ömüründe 8 rekağatdan köp da et-
medi emda etigiz dep da buürmadı. Alay Haz-
rat Umar (AAIB) Halifa bolğanda 20 re-
kağatnı camawat bla etdirip başladı.
Fathul’ Bari kitabından
33-çü soruw: Namaznı kafarası barmıdı?
Cuwap: Alimle aythanña kere, namazğa kafara coqdu.
Fıkhul islam
25
34-çü soruw: Boynunda borç namazları
bol-
ğan, sunnet namazlanı oqurğa erkinmidi?
Cuwap: Hanafi mashabına köre, boynunda
borç namazı bolsa da, sunnet namazlanı qoy-
maydıla, ol uğay da nafilya, tasbih emda quş-
luq namazların oquna oqurğa erkinlikle-
ri bardı. Borç namazların başha-başha ayı-
rıp oquydula. İmam Şafiği mashabından
ese, namaz borçu bolğanla sunnetni oqumay,
borçları boşalğınçı borç namazların etedile.
Ahmad Şain fatua kitabından
35-çi soruw: Qatınlağa mecgitge barıp,camawat
bla namaz eterge caraymıdı?
Cuwap: Ummu Atiyanı (AAIB) aythanı-
na köre: Fayğambar (ASAB) kesini etin,
başın başhalağa körgüztmegen, haizli bol-
mağan qatınlanı ğaid namazlarına elti-
uçü edi. Er kişile namaz etgenleriça ala da
namaz ete edile. Alay a haizli qatınla namaz
etmey awazğa tıñılawçu edile. Fayğambar
(ASAB) bir hadisinde bılay aytdı: "Allah-
nı qulları bolğan qatınla mecgitge na-
maz eterge kelsele, mecgitden qıstamağız".
Abu Dawd
Alay a Şafiği (AAIB) mashabına köre
qatınnı üyünde etgen namazı mecgitde etil-
gen namazından igiraqdı. Hanafi (AAIB)
mashabına köre qart qatınlağa mecgitge
namaz eterge barırğa erkinlikleri bardı,
caş tişirıwlağa durus tüyüldü.
Fiqh islam kitabından.
ORAZA
36-çı soruw: Qadar keçe orazanı
qay-
sı keçesidi, 27-de bolğanı kertimidi, ol keçe
oqulğan belgili bir namaz barmıdı, bar ese nença rekağatdı?
Cuwap: Muhammad fayğambarğa
(ASAB) qadar keçesi oraza aydamıdı, oğ-
ese başha bir aydamıdı dep sordula. Fay-
ğambar (ASAB): "Ol keçe ramazan ayda-
dı," - dep cuwap berdi. "Orazanı qaysı
keçesindedi?" - dedile. Fayğambar (ASAB)
aytdı, ol keçeni oraza aynı ahırğı on kü-
nünde saqlağız, maña da munu üsünden
bir zat da sormağız",- dedi. Abu Zarr
(AAIB) degen ashab a dağıda sordu: "Al-
lah üçün ayt, qadar keçe qaysı 10 kün-
ñe tüşedi". Fayğambar (ASAB) bek açı-
ulanıp: "Ol keçeni ahırğı ceti keçede
saqlağız, mından sora da maña başha
26
27
soruw sormağız", - dedi. Bu hadislege qa-
rasaq alimle qadar keçeni 21-23-25-27-29
keçede saqlağız dedile. Fayğambarğa
(ASAB) qatını Ayşat sordu: "YA, Rasulul-
lah qadar keçege tübesem qallay duwa etey-
im? Fayğambar (ASAB) bıllay duwa et
dedi; "Allahuwmma innyakya ğafuwn tihib-
bul’ ğafua fağfu ğanni". Bu keçede oq-
ulğan belgili bir namaz coqdu, qoluñ-
dan kelgeniça, küçüñ cetgeniça et,- dedi,
Söz üçün: 2 - rekağat, neda süygeni çaqlı bir.
Bu keçede Quran oquğan, tobağa
qaythan, zikir etgen igidi.
Abu Dawd
37-çy soruw: Ramazan aydan sora altı kün
şawul orazası nedi?
Cuwap: Fayğambar (ASAB) aytdı, kim
oraza bla ramazan aynı ötdürgenden sora
şawual ayında altı kün oraza tutsa, bitew
cılnı oraza tuthan kibik suwaplıq alır.
Bu oraza şawul ayında tutulur, bir biri
ızından tuthan şart tüyüldü, aynı içinde altı kün
tutsa boladı.
Abu Dawd
38-çi soruw: Har ayda 3 kün oraza tuthan
sunnetmidi, suwaplığı qalaydı?
28
Cuwap: Abdullah ibn Amr (AAIB) bu
soruwnu Fayğambarğa (ASAB) sordu. Fay-
ğambar (ASAB) cuwap berdi. Har qamari
musliymança sanaw ayda 3 kün oraza tut-
maq, bitew ömürnü (caşawnu) oraza tuthan-
çadı bu oraza, aynı 13,14,15-çi künlerinde
tutulur. Fayğambar (ASAB) üyünde bol-
sa, colowçu bolsa da, bu üç künnü oraza-
sız ötdürmey edi, suwaplığı köpdü.
Buhari, Muslim.
39-çu soruw: Iyıqnı içinde baş
kün
bla orta künde tutulğan orazanı suwaplığını mağanası
nedi?
Cuwap: Abu Qatada (AAIB) añılata-
dı; Fayğambarğa (ASAB) bu eki künnü
orazasını suwaplığın sordula. Fayğam-
bar (ASAB) aytdı: "Ol kün meni tuwğan
künüm bla Fayğambar bolup uahiyni birinçi kelgen künüdü".
Uahiy - ol fayğambarğa Allahdan
ençi kelgen belgili zatladıla.
Muslim.
Abu Hurayradan (AAIB) kelgen bir
hadisinde Fayğambar (ASAB) bılay ay-
tdı: "Baş kün bla orta kün işle Allahha
29
körgüztülgen kündü, men da ullu Allah-
ha oraza bolup körgüztülürün süeme.
Temrizi. Muslim.
40-çi soruw: Ukol (igne)orazanı buzamıdı?
Cuwap: İmam Ağzam Abu Hanifanı
(AAIB) aythanına köre, aş orunña aş-suw
barğanda qalay orazanı buza ese da, adam-
nı sanın iyne neda bir başha zat bolsun,
teşseñ, orazañ buzuladı. Alay a imam
Şafiği, imam Muhammad, imam Abu Üsuf
(AAIB) aythanlarına köre, oraza buzulmay-
dı. Alaydı da, awruğan adam amalı bolsa,
ukolun keçe etdirirge kerekdi, amalı bol-
masa, ukolnu kündüz etdirir sora saqlıq-
dan artda bir kün oraza tutar.
Al’mabsut.
41-çi soruw: Orazada niet kerekmidi, kesi
da qaçan etiledi, nietni unutsam ne eterge kerekdi?
Cuwap: Niet etmek şartdı, nietni ceri
cürekdi. Bir qawum alimleni aythanla-
rına köre tili bla aytmaq sunnetdi. Abu
Hanifa (AAIB) mashabına köre har kün
orazağa niet etmek şartdı. Erttenlikde
saraşha turup aşağanı da nietge sanalır,
sebebi oraza tutmağan adam saraşha turmaz.
30
Alay awuz açhandan sora ekinçi kün-
ñe oraza tutama dep niet eterge bolluqdu.
Saraşha turalmay, unutup qoysa - tüş na-
mazğa deri niet etse, boladı, tüş namaz-
ğa deri niet etmese ol kün tuthan orazası
sanalmaz. Nietni bir belgili sözleri coq-
du: Allah üçün oraza tutama deseñ bolluqdu.
42-çi soruw: Oraza tuthan adamğa cuwunurğa
caramaydı?
Cuwap: Orazada cuwunmaq orazağa
zaran bermez, alay Abu Hanifa (AAIB)
maşabına köre kerehatdı. İmam Abu Üsuf-
ge (AAIB) köre kerahat tüyüldü. Fatıuwa
da Abu Üsufge (AAIB) keredi, demek orazada cuwunurğa bolluqdu.
Fatıwa Hindiya degen kitabından keledi.
43-çü soruw: Orazada awuz açhan aşham
namazğa derimi, oğese andan soramı igidi?
Cuwap: Namazdan alğa awuz açhan suw-
apdı: sunnet degenle da bardıla, alay a stol
artına olturup, namaznı bek:keç eterge ca-
amaydı, alay biraz açlığın keterip namaz eterge caraydı.
Mabsut kitabından
Abu Hurayra (AAIB) Fayğambardan
31
(ASAB) bılay aytdı: "Aşığıp awuz aç-
hanlanı igilikleri, boşalmaz, aşığıb
awuz açığız, awuznu keç açhanla çuwutluladıla".
İbn Mac:
44-çü soruw: Unutup bir zat qabıp qoysa,
oraza buzulamıdı?
Cuwap: Unutup bir zat qabhanlıqgı
Farz, nafilya oraza da buzulmaydıla. Alay
a oraza bolğanı esine tüşgenley aşağa-
nın tohtatırğa kerekdi.
Mabsut kitabında!
45-çi soruw: Awzun tolturup qushan, orazanı
buzamıdı?
Cuwap: Awzun tolturup qushan oraza-
nı buzmaydı. Alay a ol qushanı awzuna ke-
lip, artha qaytsa, imam Abu Üsüf (AAIB)(
aythanña köre, buzuladı, imam Muhammat-
ha (AAIB) köre buzulmaydı. Fatıwa imam!
Muhammad (AAIB) aythançadı. Alay a, iş
etip qussa, orazası buzuladı bir.kününe-
bir kün tutup töleydi.
Mabsut kitabından.
46-çı soruw: Hac akbar nedi, munu
kertisi qalaydı?
32
Cuwap: - Hac akbarnı üsünden köp
oüm bardı, kertisin da Allah biledi.
Alimleni bir qawumları aythanña köre
hac qılğandı, alay a ihramnı kie tu-
rup hacige bla umrağa birça niet etmek-
di. Alimleni başha qawumlarına köre,
hac akbar, hac zamanında etilgen hac-
di. Dağıda alimleni üçünçü qawumla-
rı bılay aithandıla: hac akbar degeni
arafa kün bla cuma kün birge tüşsele ol
cılda etilgen hac akbardı.
İbn Qayüm al’ Cawzi.
47-çı soruw: Hac nedi, kimlege farızdı?
Cuwap: Hac islamnı beş farızından
biridi. Sıylı Quranda Al’- ğımran su-
rasında 97-çi ayatında Hacni farz bolğanı cazıladı.
Fayğambar (ASAB) bir hadisinde da
bılay aytadı: "Qulluqlanı bek ullusu
Allahha emda Fayğambarğa (ASAB) iman
şahadat aytmaqdı, andan sora Allah co-
lunda cihatdı, andan sora halal mal-mülk
bla tolturulğan hacdi".
Buhari - Muslim.
Hac farız bolur üçün bu şartla bolurğa kerekdile:
33
1- musliyman bolurğa;
2- aqılı bolurğa;
3- aqılbalıq;
4- başına boş; (qul bolmağan)
5- hacige barıp kelginçi colda kesine
da , üyünde da qalğanlağa da (üyürüne) da aş
suw qıynalmay ceterge;
6 - sawluqlu bolurğa;
7- colu erkin bolurğa;
8- qatınını canında bir cuwuq kişi qalırğa.
İmam Hanafi mashabında qatınña
hac farız bolmaydı arı barıp qayth’n-
çı bir cuwuq er kişi bolurğa kerekdi
canında: atası, eri, qarındaşı neda caşı.
İmam Şafiği mashabında ese, ol hacige
barğan adamlanı içinde üç qatın
bolsa hacige barırğa erkinlikleri bardı.
Fiqh islam kitabında
1.Fayğambar sağınılğandan sora ızıbla
"ASAB" degenni mağanası-Allahnı salamı aña bolsun
(A.S.)
2.Har soruwğa cuwap bergende, cuwapnı (hadisni) tüzlügüne
dalilge ızıbla kimden kelgeni berilgendi. (A.S.)
İnternet versiyon hazırlağan Sılpağarlanı
Ahmad mart 2004c