DİNNİ ÜSÜNDEN SORUWLA EM CUWAPLA
ÇOÇAYLANI ŞARAFUTDİN, QARME (ŞİMŞEK) RAFİK
Prohladna şaharda 2000c. Qabartı-Malqar Cumhuriyetde basmalañandı.
(bu betde başları: 5.ABDEZ 6.CANAZI 7.ÖLGEN 8.QABIR )
5.ABDEZ
48-çi soruw: Abdez alğanda qıblağa
bu-
rulmaq şartmıdı, abdez suwnu qayrı tögergege bolluqdu?
Cuwap: - Abdez alğanda qıblağa qa
34
ramaq şart tüyüldü, alay, burulsañ igi-
di, abdez suwun a qayrı tökseñ da zaranı coqdu.
İslam fiqh kitabından
49-çu soruw: Ğusul abdez nedi, ne
zamanda emda qalay alınadı?
Cuwap: Ğusul abdezni dinde mağana-
sı, adam sanlarını başdan ayaqğa suw cetdirmeklikdi:
Ne zamanda:
1. Er bla qatın bir bolsala;
2. Tüşünde şaytan aldasa;
3. Qatınlanı ay halından sora ğusul farızdı.
Ğusul bılay alınadı: awzuna üç kere
suw alınıp çayqaladı, burnuna da üç kere
suw tartıp çığaradı (sürtedi) emda bitew sanlarına
suw cetdiredi.
Sunnet ğusulda, alğa abdez alınıp, an-
dan sora bitew sanlarına suw cetdiredi.
İslam fiqh kitabından
50-çi soruw: Mes nedi - alağa qalay mes
tartıladı?
Cuwap: Fayğambarğa (ASAB) mesleni
üsünden soruw soruldu. "Ubay bin Umar a
Fayğambarğa (ASAB) sordu: "Mesleni
35
üsüne mes etse bolurmu?"- dedi Fayğambar
(ASAB) bolur dedi, nença kün etseñ bolur
Fayğambar (ASAB) aytdı: colowçuğa 3
kün 3 keçe, colowçu bolmağanña 1 kün 1 keçe".
51-çi soruw: Mes ne zatdı, çındayğa
mes etilemidi?
Cuwap: Mes teriden neda aña uşağaya
zatdan etiledi emda aşıqların cabarğa
kerekdi. Ayağıñ bla mılı zatha bashan za-
manda ol cibimese, cerge salğanda awup
ketmese, ayağıña kiyip cayaulay tört ki-
lometr barğanda cıltırmasa, aña mes derge
bolluqdu. Mes eterge erkinligiñ bolur
üçün mesleni abdez bla kierge kerekdi
Meslerin teşmegenley colowçu adam üç
kün, üç keçe, üyünde turğan bir kün, bir
keçe faydalanırğa bolluqdu. Mesni zama-
nı mesleni kiygenden sora birinçi abdezi
buzulğandan başlanadı.
Çındayğa mes tartırğa erkinlik
coqdu, alay a qalın eşilip, cerge salğ-
anıñda awmağanlay tursa, neda tübü da
başı da teri bla tışlanñan bolsa, alağa
mes tartırğa boladı.
Fiqh islam kitabından
36
CANAZI
52-çi soruw: Atasın neda anasın öltür-
gen adamnı canazısı etilemidi?
Cuwap: Atasın neda anasın öltürgen
adamnı canazısı etilmeydi, sebebi Quran-
da "Allahha boün salğandan sora ata-
anağa boün salığız",- dep cazıladı. Ala-
dan birin öltürmek ullu günyahdı, anı üçün
islam allay adamnı canazısın eterge er-
kinlik bermeydi.
Fatua Hindiya kitabından
53-çü soruw: Canazı namaz ete bilmeybiz,
ol har adamğa da borçmudu, suwaplığı ua köpmüdü?
Cuwap: Abu Hureyra (AAIB) Fayğam-
bardan (ASAB) aytadı: "Bir adam canazı-
nı sıylılığın bilip, suwaplığın
ullu
Allahdan umut etip, musliyman ölgenni ca-
nazısına süelse, canazı namaznı etip, qa-
bırğa salıp boşağınçı saqlasa, har
bir adam eki suwaplıq alıp, har bir suw-
aplığın da Makkada Uhud tawnu awurluğu
teñli bir bolur. Canazı namaznı etip,
ölüknü qabırğa salğınçı saqlamay
ketgen adamğa da bir suwap berilir.
Buhari.
37
54-çü soruw: Canazı namazda efendi ca-
mawatha: namazğa köbüraq turuğuz, dep ti-
leydi. Munu sebebi nedi?
Cuwap: Fayğambarnı (ASAB) üy biyçe-
si Ayşat (AAIB) Fayğambardan (ASAB) eşit-
genii aytdı: Canazı namazğa süelgenle 100-ge
cetse ala da aña ahşı canı bla şağatlık
etip duwa tutsala, ol ölük üçün duwaları qa-
bıl bolur emda şağatlıqnı sebebi bla ol
ölük Allahnı allında ariw körünür.
Muslim
İbn Abbas (AAIB) Fayğambardar
(ASAB)’aytadı: "Bir musliyman ölse, ullu
Allahha qoşaq şirk etmegen 40 adam aña
canazı namaz etsele, Allah canazığa tur-
ğanlanı ariw şağatlıqları bla, Allah-
nı allında ol ölük ariw körünür,duwaların qabıl eter.
Muslim
55-çi soruw: Ölüp tuwlğan sabiyge
canazı namaz oqulamıdı?
Cuwap: Sabiy tuwğan zamanda tawuşun
çığarsa ol sabiy ullu adamça cuwulur ke-
binlenir emda aña canazı namaz oqu-
lur, ol ölüp tuwulsa, at atalmaz, cuwulur.
kebinlenir, canazı ua oqulmaz.
Fiqh islam kitabından
38
56-çı soruw: Kesin öltürgen adam
cuwulamıdı, canazısı etilemidi?
Cuwap: İslam dinde kesin öltürgen, içgi
içgen, namazın etmegen ullu gunyahlıqdı.
Alay ahli sunnetge köre gyaur tüyüldü. Bu
işleden birin etgen, adam "Lya ilyaha illyal-
lah",- dep "Men musliymanma",- degen ese
bılanı etgeni üçün gyaur bolmaz, ullu gü-
nyahlıwa bolur. Anı üçün, bitew musliyman-
lanı canazısı etilgeniça etilir, cuwul-
ğanıça cuwulur, kesin öltürgen adamnı ol
zamandağı halın Allah biledi. Biz aña
musliymanña etilgen zatlanı barın da eterge kerekbiz.
Fatıwa Hindiya kitabından
57-çi soruw: Canazığa barğan
insannı,
awruğannı körgen insannı dinde suwaplığı qalaydı?
Cuwap: Fayğambar (ASAB) bir kün as-
hablarına sordu: "Bügün içigizde kim ora-
za tutdu? Abu Bakir (AAIB) "Men",- dedi.
Fayğambar (ASAB) aytdı: "Bügün qay-
sığız canazığa bardığız". Abu Bakir
(AAIB). "Men", dedi. Fayğambar (ASAB)
aytdı: "Bügün qaysığız sawsuznu barıp
kördügüz". Abu Bakir (AAIB) "Men",- dedi
Fayğambar (ASAB) aytdı: "Bügün sizden
39
qaysığız bir faqırnı toydurduğuz?
Abu - Bakir (AAIB) "Men",- dedi. Sora
Fayğambar ASAB aytdı: "Bu zatlanı ba-
rın da etgen adam qayğısız cannetge kirir".
Muslim.
ÖLGEN
58-çi soruw: Ölük cuwulğunçu anı
canında quran oqurğa bolamıdı?
Cuwap: Abu Hanifa (AAIB) imanları-
na köre ölük cuwulğunçu anı canında qu-
ran oquğan kerahatdı, alay başha bir
otowda oqulsa bolluqdu.
Fikah islam kitabından
59-çu soruw: Ölgen adamnı çaçı,
saqalı,tırnağı kesilemidi, çaçı taralamıdı?
Cuwap: Ölgen adamnı çaçı, saqalı,
tırnağa da kesilmez emda taralmaz.
Al’ - muhit kitabından
60-çı soruw: -Ölgenni ızından
cilyağan anı canına zaran beremidi?
Cuwap: Ölgenñe cilyağan adamnı cü-
regine cumuşaqlıqdı. Adam nek cilyay-
40
dı, umutu üzülse, neda başına kelgen bir
palahdan. Ölüm da umutu üzülgen degença-
dı, bu üzülmek ölgenni cuwuqluq daraca-
sına köre bolur. Cuwuğu ölgen birewlen köz
cilyamuqların çığarıp cilyamaqdı,
qısha cuwuğu bolmağanlay cilyağannı
da betinden belgili bolur. Aña köre awazın
çığarıp, çaçın-betin, kiyimin cırtıp,
Allahha assı sözle aytıp cilyağan haram-
dı, ölüknü uruhuna köp azap berdiredi.
Fayğambar (ASAB) alay cilyağanlağa
bılay aytdı: "Kim ölük üçün qol ayazla-
rı bla ciyaqların tüyüp, cağaların
cırtıp, cahillikdeça cilyasa bizni colubuzda tüyüldü".
Nasa"i
Ölgenñe bir cilyağan adetdi, ol cü-
rekni cumuşaqlığından keledi, çaçın,
betin cırtmağanlay, sıtılıp cilyarğa
Fayğambar (ASAB) erkinlik bergendi.
Usama bin Zaid (AAIB) añılatadı,
Fayğambarnı (ASAB) qızı Zaynaf
(AAIB) atası Fayğambarğa (ASAB) ha-
par ciberdi, caşıñ öldü, bizge kel. Fay-
ğambar (ASAB) qızına salam ciberip:
"Sabiyni bergen da alğan da Ullu Allah-
dı, har zatnı Ullu Allahnı allında bir
ömürü bardı. Sora Fayğambar (ASAB)
41
qızı Zaynafnı (AAIB) üyüne bardı. Zay-
nafnı üyünde camawat cıyılıpdı, Fay-
ğambar (ASAB) arı kirgenley, sabiyni
quçağına berdile, Fayğambarnı (ASAB)
kezlerinden cilyamuqla tögüldüle. Sağid
bin Ubada (AAIB) sordu: "YA Rasulullah bu
cilyağanığız, nedi?" Fayğambar (ASAB)
aytdı: "Bu cilyamuqla Ullu Allahnı qul-
larını cüreklerine salğan bir rahmatı-
dı. Ullu Allah bu rahmatnı qullarından,
cüreginde bir açıuw bolğanña berir.
Fayğambarnı (ASAB) cuwuqlarından
biri ölgende, qatınla cıyılıp, cilyap
başladıla. Omar (AAIB) alağa açıwla-
nıp tohtatırğa izledi. Alayda Fayğam-
bar (ASAB) aytdı: "Ey, Omar, qoy bılanı
cilyarğa sebebi bügün közde cilyamuq cü-
rek caralı ölüm bılağa cañı keldi. Bu
sözleden añılaybız, mardadan ozmağanlay
cilyarğa kereklisin bilebiz.
Nasa"i
61-çi soruw: Ölgen adamğa, ölgünçü
ahıratda ceri körünürmü?
Cuwap: - Adam ölgünçü ahıratdağı
cerin körmegenley canı çıqmaz. Canın
alğan mölekle aña qayrı barğanını
üsünden hapar bildirirle.
42
Abu Hureyradan (AAIB) kelgen bir
hadisde Fayğambar (ASAB) bılay dedi:
"Ölümü cuwuqlaşhan adamnı canında
mölekle hazır bolurla. Ölgen adam bir mus-
liyman qul ese, rahmat mölekleri canın-
da tururla em aña aytırla: "Ey taza san-
lada bolğan taza can mahtawğa tiyişli
bolğan Rabbiyiñe sıyınmaq bla suün"
dep quwandırırla. Ölgenni canı çıq-
ğınçığa deri ol bu sözleni eşitip tu-
rur. Sora can kökge kötürülür, andağı
mölekle bu can kimnikidi dep sorurla.
Cannı arı kötürgen mölekle bu can bir
musliyman qulnudu derle. Kökdegi mölek-
le da marhaban saw keligiz, taza sanda bol-
ğan taza can derle. Mahtawğa tiyişli
bolğan can Ğılliin degen cerge kir,
anda tınçlıq bla ariw ırıshı bla quwanıp tur
derle.
Nasa"i.
62-çi soruw: - Awrumay ölgen igi tüyül-
dü, biraz awrup ölgen igidi deydile, alaymıdı?
Cuwap: Fayğambarğa (ASAB) bu soru-
unu sordula. Fayğambar (ASAB) cuwap ber-
di: "Terk ölüm mu’min üçün rahatlıq, gü-
nyahı köp bolğan adamğa ua qıyınlıq-
43
nı (azapnı) başlanñanıdı".
Abu Dawd
63-çü soruw: Adam öle turup, aña aythan
bir söz barmıdı. Ne aytırğa bolluqdu?
Cuwap: Muğaz (AAIB) Fayğambar-
dan (ASAB) aytdı: "Kimni ahır sözü Lya
ilyaha illyallah bolsa, ol adam cannetge ki-
rir". Abu Sağid Al’- Hudri (AAIB) Fay-
ğambardan (ASAB) bılay aytdı: "Sizni
içigizde birew ölüm halda bolsa, canın-
dağı lya ilyaha illyallah degen söznü ayta tursun".
Abu Dawd, Muslim.
64-çü soruw: Ölgen adam canında söleşgenleni
eşitemidi?
Cuwap: Adam canın bergen zamanda du-
niya bla baylamlığı kesilmez. Adam ölgen-
ley qabırğa salınñınçığa, ol uğay
eseñ a andan sora da, adamlanı söleşgen-
lerin eşitir, ol sözlege da ne quwanır neda
qıynalır. Fayğambar (ASAB) bılay ay-
tdı: "Ölgen adam kesin cuwulğannı, kebin-
legenni, kötürgenni emda qabırğa sal-
ğannı sezer. Ol adamğa cannetden ülü-
şü bar ese, ol ağaçnı kötürüp barğan-
lağa tiler, meni terkiraq eltip qabı-
44
rıma salığız der. Alay cahanimlik ese,
meni aşıqmay eltigiz, dep tiler". Anas
(AAIB) Fayğambarnı (ASAB) etgeninden
aytdı: "Badr qazawatından sora ölgen muş-
rikleni baş canlarına turup, alağa qa-
rap bılay aytdı: "Allahığıznı sizge söz
bergeni kerti bolğanın bildigizmi? Men
Allahım bergen sözüne kertiçi bolğanın
kördüm emda bildim". Omar (AAIB) "YA, Ra-
sulullah cansız sanla bla qalay söleşe-
siz" dedi. Fayğambar (ASAB) "Siz aladan igi
eşitmeysiz, alay ala maña cuwap beral-
maydıla".
Abid İbn Marzuq degen bir ashabha
bılay aytıp añılatdı: "Madinada Fayğ-
ambarnı (ASAB) mecgitni tazalawçu bir qa-
tın bar edi, ol qatın ölgen zamanda Fayğ-
ambarğa (ASAB) hapar berip bildirmedi-
le. Bir kün Fayğambar (ASAB) qabırla-
nı qatı bla ötüp bara turğan zamanda: "Bu
cañı qabır kimnikidi?"- dep sordu. Ashab
a : "Bu seni mecgitiñi tazalığına qaraw-
çu qatın ummu Mahcanı qabırıdı", - dedi
Fayğambar (ASAB) tizgin turuğuz canazı
namazğa dep buürdu, canazı namaznı etgen-
den sora qabırda ölükge sordu: - "Duniyada
qaysı işlegen işiñden hayır tapdıñ?" As-
habla-" ol seni aythanıñı eşitirmi ya Rasu-
45
lullah" dep sordula. Fayğambar da (ASAB)
alağa: "Siz da andan igi eşitgenleden tüy-
ülsüz",- dedi.
Fayğambar (ASAB) dağıda bir hadis-
de bılay aytdı: "Har bir ölgen adamnı, ölü-
gün, sal ağaçha salğandan başlap qabır-
ğa cetdirginçige deri adamladan em cin-
leden başha bitew canlıla eşitirle anı
söleşgenin. Ey, meni ölügümü eltgenle du-
niya meni aldathanıça sizni da aldatmasın,
zaman meni bla oynağanıça sizni bla da
oynamasın, nek degende, ne üydegilerim, ne
cuwuqlarım günyahlarımı keçalmaydıla,
har malım, mülküm da ahlularıma çaçıl-
dı. Ullu Allah maña qıyamat kün hıysap
eterikdi. Siz meni qabırğa deri eltip,
artha qaytıp keteriksiz."
Musnad Nasa"i.
65-çi soruw: Bizde ölgenñe Quran oqu-
tadıla, anı qabıl etmegenle bardıla, aña din qalay qaraydı?
Cuwap: Sıylı Qurannı mağanası bir
türlü tüyüldü, köpdü. Quran bir şeriat,
duwa, Zikir emda oüm kitabıdı. Bitew adam-
lağa kerekli, ilmula barı da içinde bolğ-
an sıylı kitapdı. Sıylı Quran duniyabız-
nı, caşawubuznu tüzetirge Allahu Tağala
borç etgen zatlanı bildirir üçün kelgendi.
Sıylı Quran adam duniyağa nek kelge-
nin, qalay qulluq eterge kerek bolğanın
üyretedi. Sıylı Quran bu duniya bla çek-
lenip qalmaydı, ol bu duniyada mugminleni
cüreklerin ırahat etgen kibik, qabır
duniyası canlanı quwandırır emda qa-
bırnı nürü bla carıtır.
Badiwz zaman sözle kitabından
Ölgenleribizni canlarına suwaplıq
üçün Qurandan ne zat oqurğa kerek bol-
ğanın Fayğambarıbız (ASAB) aytdı:
"YAsın - Qurannı cüregidi, bir adam yasın,
surasın oqup, ahıratda ahşılıqdan umut
etse, Allahu Tağala ol adamnı keçmekligi
bla quwandırır. YAsınnı ölgenlerigizge da oquğuz."
Musnad
Bu hadis ölür awruw tiyip, töşeginde
cathanña emda ölgen mu’minleni canları-
na yasınnı oqurğa carağanın bildiredi.
Abu Bakir (AAIB) Fayğambarnı
(ASAB) başha bir hadisinden aytdı: "Bir
adam ölgen atasına, anasına emda ahlusuna
cuma kün qabırlarına ziyarat etip, yasın
oqusa, Allahu Tağala ol qabır ahlunu
46
gunyahların keçer .
İslam alimleri, ölgen adamnı ızından
Quran oquğan zamanda duwa etip, canla-
rına bağışlağanığız igi bolur dedile,
Ashabala da alay etgendile. Duwa etgen za-
manda birinçi Fayğambarğa (ASAB) an-
dan sora bitew Fayğambarlağa salawat
berip ızı bla awliyalağa, sora musliyman-
lağa duwa etilir, Quran oquğan adamnı
atın qoşarğa bolur. Bir Fatiha bir
Qulhu neda oqulğan bir Quran bitew be-
rip ölgen musliymanlanı canlarına bir
keziwde qallay suwaplığı ceterigin Ba-
diğuzzamandan üyreneyik.
Allahu Tağala kök caşnağanın bi-
tew cerge birça qalay körgüztüwçü ese,
radio bla oqulğan azannı bir zamanda
qallay bir adam eşite ese, oqulğan: Bir
Quran bir Fatiha bir Qulhu bitew iman
ahlulanı canlarına bir zamanda cetişdir-
mek üçün küçüne, qarıuwna bizni aqı-
lıbız cetmegen ullu Allah, dağıda bizni
aqılıbız cetmegen köp zatla işletedi. Bü-
gün adam balası oquna televizor, radio,
telefonla bla faydalanadıla, alay ullu
Allahnı biz bilmegen nença türlü tele-
fonu, radiosu, bardı. Söz üçün, bir çı-
raq cansa anı qarşısında miñle, mil-
48
lionla bla küzgüle bolsala har birinde bir
çıraq bolur. Munu kibik bir yasın bir fa-
tiha bir qulhu neda bir Quran oqulsa,
ol oqulğan sıylı suraladan har birin-
den suwaplığı bolur. Alay a bılayda biz
bek saq bolurğa kerekbiz, bu işni etgen
zamanda Qurannı oquğan da, oquthan
da ullu, köp qorançdan uzaq tururğa ke-
rekdile. Baynı, carlını arasında teñlik
buzulmazğa kerekdi. Bay qolundan kelip,
har zatnı etgen zamanda, qolunda cuq bol-
mağan qarıwsuznu, (carlını) añılarğa
kerekdi. Carlı da bayğa erişip, sadaqa-
nı önküç alıp öksüz sabiyleni qıynasa,
ol şariatha tüz kelmeydi,ol günyahdı. Bu caz-
ğanlarıbıznı, ölgenleni bizden boluşluq
saqlağanların bilip, sadaqadan bir sebep kelligin unutmayıq.
66-çı soruw: Ölgenni 40-çı, 52-çi
keçesi
barmıdı, din aña qalay qaraydı?
Cuwap: Ölgenni 40-çı, 52-çi keçesi bla
baylamlı bir ayat neda hadis coqdu. Bu ke-
çele bla baylamlı adamlanı cıyğan du-
rus tüyüldü. Kim aythanı belgili bolmağ-
an bir adetdi. Ölgen üçün duwa emda sadaqa
etmek ol keçe, bu keçe demegenley, har zamanda da bek durusdu.
49
67-çi soruw: Qısha adamı ölse,
cuwuq-
larına anı uppa eterge caraymıdı?
Cuwap: - Ölgen cuwuqnu uppa etgenni za-
ranı coqdu. Sebebi, Fayğambar (ASAB)
ölgen nögeri Osman bla Mağuzumnu (AAIB)
uppa etdi.
Abu Bakir (AAIB) Fayğambar (ASAB)
ölgen zamanda eki köz ortasından uppa etip:
"Ey, Fayğambar (ASAB) ey, ullu adam!" - dep süygenin bildirdi.
Nasa"i
68-çi soruw: Adam caşlığında
aman cü-
rüp, andan sora tobağa (tawbağa A.S.) qaytıp, ölgenni
cuwarğa neda efendilege qoşulup zikirlege aylansa bolurmu?
Cuwap: Adamlanı alğınñı caşawla-
rı bla bizni işibiz coqdu. Musliymanña
kereklisi busağatdağı caşawdu. Tobağa
eşik açıqdı har adamnı da tobağa qay-
tırğa erkinligi bardı, aman (ters) colda
bolğanlanı günyahları keçilmez desek Qu-
ranña, sunnetge ters bolur. Endi bu soruwnu
cuwabına qaytayıq. İslam alimleri, öl-
genni cuwğan adamda bu şartlanı bolmaq-
dığı sunnetdi degendile. Ölgenni cuwarğa
bıllay şartları bolğan adamnı erkinligi
bardı: 1-Musliyman, 2 - abdezi bolğan, 3 -
50
qatınlanı ay halı bolmağan, 4-Allahdan
qorqup amanlıqdan qaythan, 5-ölüknü
cuwğanda uacibni - sunnetin ayıra bil-
gen, 6-ölgenni kemçiliklerin caşıra bilgen.
Fatua hindiya kitabından
69-çu soruw. Ölgenni qabırlağa
eltip
bara, ızından awazın çığarıp zikir neda
takbir oqumaq tüzmüdü?
Cuwap: Ölüknü qabırğa elte turup
sunnetge tiyişlisi tıñılap barmaqdı.
Quran oqurğa, zikir eterge süygen bolsa
içinden etse igidi. Sebebi, ol zamanda qal-
ğan ömürün a qalay ötdürürge kerek bol-
ğanını üsünden sağışın etiwdü. Bılay
bolsa ol adam Allahha da cuwuq bolur, sun-
netge da bılay tüz keledi.
Fatua hindiya kitabından
70-çi soruw: Ölgen adamnı haq alıp
cu-
uarğa erkinlik barmıdı, cuwğandan sora
ahça beredile, alırğa bolluqmudu?
Cuwap: Bek igisi haq almay, Allah ıra-
zılığı üçün cuwmaqdı, bu har musliyman-
nı dinde bir birge hurmetidi, alay a cuw-
ğanña haq berirge boladı, cuwğan adamnı
da alırğa erkinligi bardı.
Fatua hindia kitabından
51
71-çi soruw: Hızır kimdi, bügün ol sawmudu?
Cuwap: Hızır Allahnı bir tüz quludu
Fayğambar tüyüldü degenle bolsa da, alim-
leni köbüsünü aythanlarına köre, Fayğ-
ambardı deydile. Ol Musa Fayğambarnı
(ASAB) zamanında caşağandı, Musa bla
tübegendi emda anı bla söleşgendi. Quran-
da kyaf suwrasında Mussa (ASAB) fayğam-
barnı üsünden aytılğan cerlede Hızır da
Allahnı bek ullu, sıylı qullarından biri
bolğanı bildiriledi. Hızır qallay bir
caşağandı, bügün sawmudu degen soruwğa
açıq cuwap bir kişi da beralmaydı. İmam
Nawawi bir-bir seyir zatlağa qarap, Hı-
zır (AAIB) ölmegenin, qıyamatha deri ca-
şarığın aytadı. Alimleni köbüsünü ayt-
hanına köre, Hızır (AAIB) bügün da ca-
şaydı. İmam Buhari, İmam Muslim dağıda
başha (AAIB) alimle Hızır (AAIB) bizni
fayğambardan (ASAB) alğa ölgendi deydi-
le. Anı da bılay añılatadıla, ol fayğam-
bar zamanında saw bolsa edi fayğambar bla
(ASAB) körüşüp islamğa boluşluq eter
edi. Fayğambardan (ASAB) anı üsünden
hapar kelmegendi. Hızır (AAIB) Fayğam-
barnı (ASAB) zamanında caşasa, Fayğam-
bar (ASAB) ölgende anı canazısında bol-
52
luq edi emda anı ashabaladan biri körlük
edi, alay a aladan allay bir hapar kelmedi.
Alusi degen alim Hızırnı (AAIB)
üsünden aytılğan sözle, hadisle qarıw-
suzdula, deydi. Biz Hızır ölgendi neda saw-
du, caşaydı derge erkinligibiz coqdu.
Anı Allah kesi biledi.
Halil Göneñ fataa kitabından
72-çi soruw: Atağa - anağa sabiyni
borçu nedi?
Cuwap: Fayğambarğa (AAIB) bu so-
ruwnu sorğanda ol bılay aytdı: "Ala seni ne
cahanimiñ, ne cannetiñdile".
İbn Maca.
73-çü soruw: Ölüknü qabırlağa
eltgende belgili bir adeti barmıdı?
Cuwap: İbn Maşud (AAIB) aythan
bir hadisde Fayğambar (ASAB) bılay
buürğandı: "Ölgenni kötürürge süygen
sal ağaçını tört sabından kötürüp on
atlamdan sora bir birin alışındırsın-
la". Qalğan camawat alanı ızından
barsala sunnetdi. Alay camawat allın-
da, ölüknü da artdan eltsele kerahatdı.
Ölüknü eltip barğan zamanda tıñılap
kesiñi öllügünñü da esiñe tüşürüp,
53
barğan sunnetdi.
Fiqh islam kitabından
74-çü soruw. Aqılbalıq bolğan
ge-
mofradit ölse anı kim cuwadı?
Cuwap: Anı er kişi tişirıw da cuw-
arğa erkin tüyüldü. Üsü bir cabıw bla
cabılıp, anı üsünden temem etiledi alay
kebinlegende tişirıwnuça kebinlerle.
Fatua hindiya kitabından
75-çi soruw: Ölgeni bolğan üyde birin-
çi kün duwağa kelgenlege aş-suw berirge dep
ayat neda hadis barmıdı, munu kertisi qalaydı?
Cuwap: Ölgeni bolğan üyge qonşula-
nı canından birinçi kün aş-suw keltirip
aşathan sunnetdi. Fayğambar (ASAB) bir
hadisde Cağafar (AAIB) degen bir asha-
bı şahid bolğan zamanda bılay aythan-
dı: "Bügün Cağafarnı (AAIB) üyüne
bir qıyınlıq tüşdü, qarındaşığız-
nı üyüne aş-suw eltigiz, alanı aş-suw eter-
ge zamanları coqdu". Fayğambarnı
(ASAB) bu hadisine köre ölük bolğan üyge
birinçi künde aş-suw eltmek sunnetdi. İs-
lamda muslümanña qıyınlıq kelgen za-
54
manda ol qıyınlıqnı aña ceñilletir-
ge küreşedi ol sebepden bir üyden ölük
çıqsa ol üyge anı qıyınlığı cetedi,
başha qıyınlıq bermegiz.. Qolu- ayağı
qarıwsuz bolğan qıyın künde, islam
dinni buyruğu budu: "Ölgenni üyünde açı-
unu bek az eterge küreşigiz, sunnet bolğa-
nı da budu. Alay a alimleni köbüsünü
oümuna köre, ölgen adamnı kesini osuyatı
bolsa da men ölgen birinçi kün aş-suw etip
aşatığız dep, ol osuyat tolturulmaydı.
Tatarhani at-tabiin kitapdan
76-çı soruw: Ölgenni asırağandan
sora
üç kün ziyaratha cürüydüle, alay har elde
başha - başha etedile söz üçün, biri ertden-
likde, başhası iñirlikde, üçünçüsü da
qabırlada, törtünçüsü da ölgenni üyünde,
beşinçisin mecgitde etedile. İslamda bıla-
nı qaysısı tüzdü?
Cuwap: Qabır ziyaratı sunnetdi. Qa-
bır ziyaratında belgili bir adet coqdu.
Bu soruwda sorulğan zatla islamda coq-
dula. Ol halqnı kesini bir adetidi. İmam
Muhammatnı (AAIB) aythanına köre, bi-
rinçi üç künde ölgen adamnı cuwuqları,
qonşuları cıyılıp, qabırlağa barıp,
quran oquw kerahat tüyüldü, alay a bir
55
türlü sebep bla qabırlağa barmay üy-
ünde, mecgitde neda başha bir cerde oqu-
sa ua suwaplığı birdi. İslam din har işde
tizginlikni etgeni kibik, bu işde da adet
bla qulluqnu bir-birinden ayırıp, qa-
bır ziyaratın har kim süygença etalmaz. Bi-
rinçi üç künmü oğese başha künledemi
qabır ziyaratnı da bir adebi bardı. Har
kim kesini aqılına kelgença aytıp, işni
qatışdırmasın.
Fayğambarıbız (ASAB) qabırnı ziyarat
etgenine qarap, biz da aña köre eteyik.
Fayğambar (ASAB) sağatha qarap, ol
zamanda bu zamanda barığız demegendi, kesi
da taplığı bolğan zamanda barğandı.
Fiqh islam kitabından
77-çi soruw: Bir elde cuwuğu bolmağan
bir faqır ölse, anı caraşdırıp asıramaq kimni
boynundadı?
. Cuwap: Ol ölgenni malı-mülkü ahırı
da bolmasa, ol elni baş cumuşçusunu boy-
nundadı, anı da qolundan kelmese, ol elni
qolundan kelgen muslimanları ahça cıy-
ıp, ölgenni cumuşuna qaraydıla. Ol cıy-
ılğan ahçadan artıq qalsa faqırlağa
sadaqa etip üleşedile.
Fatua Hindiya kitabından
56
8.QABIR
78-çi soruw: Qabırda soruw barmıdı,
bar ese aqılıbız qaytıp kellikmidi?
Cuwap: - Omar (AAIB) Fayğambarğa
(ASAB) sordu: "YA Rasulullah qabırda aq-
ılıbız qaytıp kellikmidi". Fayğambar
(ASAB) cuwap berdi. "Haw bügünñü halığız kibik
bolluqsuz."
Ahmed ibn Hanbal.
79-çu soruw: Qabırlanı üsündegi kır-
dıknı çalırğa emda anı satarğa caraymıdı?
Cuwap: Duniyada har türlü bitim, ösüm
kesi tili bla Allahha tasbih etgenleri qu-
randa cazıladı. Bitew caşillikle ençi -
kesiça Allahha zikir etgenleri adam bala-
sına köp zatla añılatadıla, ol sebepden
ol caşillikleni quruğunçu qabırlanı
üsünden ketermek kerahatdı. Qabırlanı
caşillendirir üçün küreşmeklik suwap-
dı. Fayğambar (ASAB) bir hadisde, eki
qabırnı canı bla ötüp bara turğanlay
bılay aytıp buürdu: "Bu ekisi da azap kö-
redile, ekisini günyahları da başha-başha-
dıla, biri halq içinde til cürütgendi,
ekinçisi, siydikden ariw tazalanmağandı", de-
- 57
genden sora, "maña bir hurma butaq kel-
tir" - dedi, sora butaqnı ekige bölüp qa-
bırlağa saldı da, bılay aytdı: "Bu eki bu-
taq quruğunçu, bu eki qabırdağı adamlanı azapları
az bolmaz".
İmam Buhari.
80-çi soruw: Qatınla qabırlağa
ba-
rıp, qabırnı ziyarat eterge erkinlikleri barmıdı?
Cuwap: Fayhambar (ASAB) islamnı bi-
rinçi künlerinde qatınlağa da er kişi-
lege da qabırnı ziyarat eterge erkinlik ber-
megendi. Sebebi - köp buddalağa tabın-
ñanla ölgen edile, alanı sabiyleri ölgen
ata analanı suratların etdirip, alağa
tabına edile, aña da Fayğambarnı
(ASAB) cüregi bek qıynala edi. İslam
küçlenñende Fayğambar (ASAB) qabır
ziyaratına erkinlik berip bılay aytdı:
"Sizge qabırlanı ziyarat eterge erkinlik
bermegen edim, mından sora qabırlanı zi-
yarat eterge erkinlik bereme, sebebi, sizge
ahıratnı esigizge salır". Anı üçün dere
almaq ölgenlege duwa eter üçün qabır zi-
yaratına erkinlik bardı. Alay a islam alim-
lerini bir qawumları qatınlağa erkin-
lik coqdu dedile, başha qawumu da bılay
58
aytdıla: "Qatınla islamğa köre, başla-
rı açıq bolmay er kişile bla qatışmağ-
anlay, sarnamağanlay qabırlanı ziyarat
eterge erkinlikleri bardı. Er kişileni öl-
genden dere alırğa kerek bolğanlarıça
qatınla da dere alırğa kerekdile. Er ki-
şile, qabırlağa barıp cüreklerin, köl-
lerin bashança, qatınla da köllerin ıra-
hatlandırırğa kerekdile". Abdullah ibn
Abi Malik (AAIB) aytadı: "Bir kün Ay-
şat (AAIB) qabırğa ziyarat etip kele tur-
ğanlay Abdullah: "Ey, mu’minleni anası
qaydan kelese?", - dedi.
Ayşat, qarındaşım Abdurahmannı
qabırın ziyarat etip keleme, dedi. Fayğ-
ambar (ASAB) qatınlağa qabırlanı
ziyarat eterge erkinlik bermegen edi da? Ay-
şat aytdı: "tüzdü alğa erkinlik bermegen
edi, artda erkinlik berdi," - dedi. Dağıda
bir hadisde Fayğambar (ASAB) bir qa-
tınnı caşını qabırını başında
cilyay
turğanlay kördü da qatınña bılay ayt-
dı: "Allahdan qorq, sabırlı bol". Fay-
ğambar ol qatınña qabırlağa nek bar-
dıñ dep cuq aytmadı. Bu sözleden biz an-
gılaybız adeti bla qatınla qabırnı ziyarat etsele boladı.
Fiqhul islam kitabından.
59
Abu Hurayradan (AAIB) bılay aytdı:
Qabırlağa köp cürüwçü tişirıwlağa
Fayğambar (ASAB) lağnot bere edi.
İbn Maca
81-çi soruw: Sıntaşlağa surat
salıp,
alanı aybat eterge bolluqmudu?
Cuwap: Sıntaşlağa surat, qabırnı
üsüne otow, köp qoranç etip sın taşnı
etdirmek Hanafi mazhabında haramğa cu-
uwq kerahatdı. Alay a qabır tas bolmaz,
ızından qalğanla qabırlanı tanır
üçün, köp qoranç etmegenley belgili bo-
lurça anı başına sıntaşnı salıp, atın
cazsa boladı. Sıntaşlarına Quran ayat
cazdırğan kerahatdı.
İslam fiqh kitabından
82-çi soruw: Fitr sadaqa nedi, ol kimge
beriledi?
Cuwap: Fitr sadaqa başına boş bol-
ğan har musliymannı kereklisinden artıq
bolğan mülkü, 96 gramm altın neda anı
tuthan malı, mülkü bolsa, aña fitr sa-
daqa uacibdi. İbn Abbasnı (AAIB) ayt-
hanına köre, Muhammat Fayğambar (ASAB)
oraza tuthan adam üçün orazasında bir
kemçiligi bolmasın dep beriledi, ol ğaid
60
namazdan alğa beriledi, kesi da faqır-
nı haqıdı. Fitrni bölüp eki faqırğa
berilmeydi. Oquğan adamğa berirge ke-
rekdi degen şart da coqdu. Fitr har adam-
ğa ullu - gitçe üçün da beriledi ölgen
adamla üçün berilmeydi emda ğaid namaz-
ğa deri tuwulmağan sabiylege da berilmeydi.
Fiqhul islam kitabından
1.Fayğambar sağınılğandan sora ızıbla
"ASAB" degenni mağanası-Allahnı salamı aña bolsun
(A.S.)
2.Har soruwğa cuwap bergende, cuwapnı (hadisni) tüzlügüne
dalilge ızıbla kimden kelgeni berilgendi. (A.S.)
İnternet versiyon hazırlağan Sılpağarlanı Ahmad mart 2004c