1.1926 джыл Бакуда екс-Совет Союзну тюрк халкъларыны келечилери джыйылыб,оноу этгенле-тюрк халкъла бары латиницагъа кёчерге деб .(къарачай-малкъар келечиле да ичлеринде болуб.Алайды да къарачай-малкъар халкъ   Тюркден алгъа кёчгеди латиницагъа.Совет Союзну тюрклюлери латиннге кёчгенлерин эшитиб,билиб андан сора Кемал Ататюрк кёчюргенди кесини халкъын, Тюркню латиницагъа). Артда уа, 1938-1939 джыллада оноу,соруу болмагъанлай тюрк халкъланы барын кирилицагъа кёчюргенди Сталинни режими. Башха халкълагъа катылмагъанды Сталин. Эрменлиле, гюрджюле, Прибалтиканы халкълары къалгъандыла не энчи ,не латиница алфабетледе. Узун сёзню къысхасы,биз 1928-1938 джыллада латин харифле бла джазгъанбыз. Артда мил летге сормагъанлай артыкълыкъ бла къургъандыла кирил алфабетни.(аны да эм къарыусуз вариантын). Къайтарыргъа керекбиз сыйырылгъан эски латин алфабетибизни. 

2.Тюрк халкъланы кёбюсю(88-90%),уллусу,онглусу кёчгенди латин элиблеге. Латиница джюрютгенле тюрклюле, узбеклиле, азербайджанлыла, туркменлиле,къазан татарлыла, къырым татарлыла. Къазакълыла бла къыргъызлыла кёчер умут этелле. Россияны тюрк халкъларыны ичинде биринчи кёчгенле къазан татарлыла болдула -бизге къысха джууукъ халкъ,уллу онглу халкъ. Россияны тюрклюлерини джартысы татарды. Джаратгъан-джаратмагъан бар есе да, къарачай-малкъар халкъ уллу тюрк дунияны бир бутагъыды. Къарачай-малкъар (алан) халкъда къалгъан тюрк халкълача алфабет тутаргъа керекди. 

3.Халкъыбызны бир бёлек адамы тышында джашайды.Санаугъа кёре :Тюркде 30000-40000 адамыбыз ,АБШ-да 2000-3000 адамыбыз ,Къазакъстан бла Къыргъызтанда10000-12000 адамыбыз барды.Ол демеклик Россияны тышында халкъыбызны 15-18% джашайды.Ала латиницаны билиб туралла, ала бла Интернет байламлыкъ,газет-журнал, джангылыкъ алмашдырыу латиницада тыйыншлы боллукъду,тынч баджарыллыкъды. 

4.Бусагъатда хар компютер программада барды латин тюрк алфавит дагъыда Qq,Ww,Ññ(NGng)  харифле. Ол демеклик , клавиатурада къарачай -малкъар тилни хар бир тауушуна бир хариф келишеди , ол демеклик басмаларгъа джараулу болады,тынч болады. Узакъ бармай халкъым компютерле къурар хар юйде.Керти да латиницада джазма компакт,елчеми гитче болады.Ол зат аз тюлдю бюгюн кюнде. Аны окъугъан да джазгъан да тынч болады.Интелегенциябыз орус тилге кёчюб тургъан заманда,тил сакълаугъа уллу магъанасы болады джазманы компакт ,гитче, таб этиу .Кесигиз ангылыгъанга:- компакт информация не джаны бла да игиди узун информациядан. 

5.Дунияда 70% илму ишле ингилиз тилде джазылгъанын сагъынмасамда,90% басма латин харифли болгъанын айтмасамда,халкъла арасы Интернет къуру латин харифли болгъанын айтмасамда-болады.Айтхандан ары уа,къошайым бизни халкъыбыз гитче халкъ борлсада- культурасы, историясы деменгили халкъбыз.Бусагъат цивилизациядан бир джанында къалыб кетмей,тас болуб къалмай -бизден онглу халкъланы ызларындан сюйелирге керекбиз. Къарачай-малкъар халкъны ( алан халкъны ) бирча латин алфабети болургъа керекди. Не къысха баджарсакъ бу ишни, аллай бир иги алан халкъыбызгъа. Халкъыбызны джокъ этерге сюймей эсек

6.Тюрк халкъланы ичинде чынг биринчи болуб,  латин харифле бла китаб чыгъаргъан, латин харифлени тюрк тил бла фонетикагъа  келишдирген Уллу Къарачайдан Алийланы Умар болгъанды. 1924  джыл Умар китаб чыгъаргъанды "Джангы харифле" деб латин харифледе джазылгъан. Былай бла, латин харифлени хайырландырыргъа къарачаймалкъар халкъны хакъы уллуду башха тюрк халкъладан эсе.Умар джарашдыргъан латин алфабет уллу тюрленмегей  бюгюн да бютеу тюрк халкълада джюрюйдю. Былайда сол джанында Боташланы Муратны  проектинде барды "Ески къарачай" алфавит деб белгиленибди Умарны латин алфабети .

2.Türk halqlanı köbüsü(88-90%),ullusu,onglusu köçgendi latin eliblege. Latinitsa cürütgenle türklüle, üzbeklile, azerbaycanlıla, turkmenlile,qazan tatarlıla, qırım tatarlıla. Qazaqlıla bla qırğızlıla  eski  latin alfabetlerin qaytarır umut etelle. Rossiyany türk halqlarını içinde birinçi  qazan tatarlıla boldula latin qaaytarğanla. Bizge qısha cuwuq halq,ullu onglu halq. Rossiyanı türkllerini cartısı tatardı. Caratğan-caratmağan bar ese da, qaraçay-malqar millet ullu , cetişimli türk halqnı bir butağıdı. Qaraçay-malqar (alan) halqda qalğan türk halqlaça alfabet tutarğa kerekdi. 

3.Halqıbıznı bir bölek adamı tışında caşaydı. Sanawğa köre Türkde 30000-40000 adamıbız , ABŞ-da 2000-3000 adamıbız ,Qazaqstan bla Qırğıztanda10000-12000 adamıbız bardı. Ol demeklik, Rossiyanı tışında halqıbıznı 15-18% caşaydı. Ala latinitsanı bilib turalla, ala bla Internet baylamlıq, gazet-jurnal, cañılıq almaşdırıw latinitsada tıyınşlı bolluqdu,tınç bacarıllqdı.

 4.Busağatda har kompyuter programmada bardı latin alfavit dağıda Qq,Ww, Ññ(NGng) harifle. Ol demeklik , klaviaturada (keyboard) qaraçay -malqar tilni har bir tauwuşuna bir harif kelişedi , ol demeklik basmalarğa carawlu boladı,tınç boladı. Uzaq barmay ,halqım kompüterle qurar har üyde.  .Kerti da latinitsada cazma kompakt,elçemi gitçe boladı.Ol zat az tüldü bügün künüde. Anı oquğan da cazğan da tınç boladı.Intelegentsiyabız orus tilge köçüb turğan zamanda,til saqlawğa ullu mağanası boladı cazmanı kompakt ,gitçe, tab etiw . .Kesigiz añılağanga-kompakt ınformatsia ne canı bla da igidi uzun informatsiyadan.

5.Duniyada 70% ilmu ishle ıngiliz tilde cazıladıla,90% basma latin harifli bolğanın aytmasamda,halqla arası İnternet quru latin harıfli bolğanın aytmasanda- boladı. Aythandan arı wa,qoşayım-bizni halq gitçe bolsada kulturası,istoriası demeñili halqbız. Busağat tsıvilizatsiyadan bir canında qalıb ketmey,tas bolub qalmay-bizden oñluññ halqlanı ızından süelirge kerekbiz.Qaraçay-malqar halqnı (alan halqnı) birça latin alfabeti bolurğa kerekdi.Ne qısha bacarsaq bu işni ,allay bir igi alan halqıbızğa.Halqıbıznı coq eterge suymey esek.

6.Türk halqlanı içinde çıñ birinçi bolub, latin harifle bla kitab çığarğan, latin harifleni türk til bla fonetikağa kelişdirgen Ullu Qaraçaydan Aliylanı Umar bolğandı 1924 cıl Umar kitab çığarğandı "Cañı harifle" deb latin hariflede cazılğanш Bılay bla, latin harifleni hayırlandırırğa qaraçaymalqar halqnı haqı ulludu başha türk halqladan eseшumar caraşdırğan latin alfabet ullu türlenmegey bügün da bütew türk halqlada cürüydüш Bılayda sol canında Botaşlanı Muratnı proektinde bardı "Eski qaraçay" alfavit deb belgilenibdi Umarnı latin alfabeti.

 Дагъыда,эки орус хариф белгиден къуралгъан 4 харифибиз -КЪ,ГЪ,ДЖ,НГ. Быланы джазгъанда да,басмалагъанда да,окъугъанда да къыйын тиеди.Джазгъан-басмалагъан заманда артыкъ иш чыгъарыды,окъугъан заманда сёзлени узун-ауур кёргюзеди. Ма аны ючюн кёбле айтыучандыла "менге къыйынды къарачайча окъугъан" деб. 

Арт тёрт айтымда 25 кере тюбедиле бу 4 хариф. Аллай бир ёлчемни бояуу башхады,тюбюнде ызы бла. Кесигиз сагъыш этигиз,къалай уллу болалла текстле,джазыула, табсыз болалла окъургъа, джазаргъа.Мени тергеюм бла 15-20 %-ге къыйын табсыз болады  кирил джазмабыз. Кирилитсагъа уллу кёллюлюк джокъ.Нек десенг, Кирил тюрк тилли болгъарлы (малкъарлы) болгъанды.9 ёмюрде славянлагъа христиан динни джаяр ючюн ,урум алфабетге таяна, къурагъанды джангы алфабет. Иги кеч эте, атагъандыла ол алфабетге Кирилни атын. Алай а кертиге-керти дерге керекди ,бюгюнгю къарачай-малкъар алфабет бизни тилибизге толу келишмейди.Арысы-бериси болмай,ыргъышты (тормоз) болуб къалгъанды бизни тилибизге кирил алфабет. Мен айтханлагъа бош затды деб къояр ким болсада. Харифлери бизникинден къыйынла болгъан халкъла кёбдюле дерге болур.Сёз ючюн немчала(алеманла) Чч тауушну тёрт латин хариф бла, Шш тауушну юч латин хариф бла джазадыла, къытайлыла 1000-3000 иероглиф кулландырадыла джазмаларында. Алай а,немча тилге къытай тилге конкуренция джокъду, бизни тилибизде уа ситуация башхады. Бизни къарачай-малкъар халкъ эки тилли болгъанды. Бу ишексиз фак'тды. Интеллигенция уа кёбюсюне орусча сёлешеди, орусча окъуйду. Информация бары орус тилде келеди, информацияны барын орус тилни юсю бла алабыз.Тилибиз тутхан джерлери аздан аз болуб барады. Тилибизни дараджасы аманга кетгени уллу сериоз темады. Аны сылтаулары да кёбдюле.Алай кёз туурада тургъан бир сылтауу- эки белгилери болгъан талай хариф алфабетибизде. Аны ючюн айтама алфабетибиз латин болса, сора джазмабыз компакт, таб, тынч болуред. Латин алфабет тилибизни сакъларгъа дагъан,себеб болуред. Олду баш сылтауу латиннге кёчгенни.

Dağıda,eki orus harif belgiden quralğan 4 harifibiz КЪ-Q, ГЪ-Ğ, ДЖ-C, НГ-Ñ. Bılanı cazğanda da, basmalağanda da, oquğanda da qıyın tiedi.Cazğan-basmalağan zamanda artıq iş çığaradı, oquğan zamanda sözleni uzun-awur körgüzedi. Ma anı üçün köble aytıwçandıla "meñe qıyındı qaraçayça oquğan" deb. 

Art tört aytımda 25 kere tübeydile bu 4 harif.Allay bir ölçemni boyyau başhadı.. Kesigiz sagiş etigiz,qalay ullu bolalla tekstle,cazıwla, tabsız bolalla oqurğa, cazarğa.Meni tergeym bla 15-17 %-ge qıyın ,tabsız boladı cazmabız. Kirilitsağa ullu köllülük coq.Nek deseng, Kiril türk tilli bolğarlı (malqarlı) bolğandı. 9 ömürde slavyanlağa hristian dinni cayar üçün ,urum alfabetge tayana, qurağandı cangı alfabet. Igi keç ete, atağandıla ol alfabetge Kirilni atın. Alay a kertige-kerti derge kerekdi ,bügüngü qaraçay-malqar alfabet bizni tilibizge tolu kelişmeydi.Arısı-berisi bolmay,ırğıştı (tormoz) bolub qalandı bizni tilibizge kiril alfabet. Men aythanlağa bo zatdı deb qoyar kim bolsada. Harifleri biznikinden qıyınla bolğan halqla köbdüle derge bolur.Söz üçün nemçala(alemanla) Çç tawuşnu tört latin (tsch) harif bla, Şş tawuşnu 3(sch) latin harif bla cazadıla, qıtaylıla 1000-3000 ieroglif kullandıradıla cazmalarında. Alay a,nemça tilge qıtay tilge konkurentsiya coqdu, bizni tilibizde wa situatsiya başhadı. Bizni qaraçay-malqar halqbız eki tilli bolğandı. Bu işeksiz fak'tdı. Intelligentsiya wa köbüsüne orusça sleshedi, orusça oquydu. Informatsiya barı orus tilde keledi, informatsianı barn orus tilni üsü bla alabız.Tilibiz tuthan cerleri azdan az bolub baradı. Tilibizni daracası amanga ketgeni ullu serioz temadı. Anı sıltawları da köbdüle.Alay köz tuwrada turğan bir sıltawu eki belgileri bolan talay harif alfabetibizde. Anı üçün aytama alfabetibiz latin bolsa, sora cazmabız kompakt, tab, tınç bolured. Latin alfabet tilibizni saqlarğa dağan,sebeb bolured. Oldu baş sıltawu latinge köçgenni. Duniyada 70% ilmu işle ingiliz tilde cazlğanın sağınmasamda, 90% basma latin harifli bolğanın aytmasamda,halqla arası Internet quru latin harifli bolanın aytmasamda. Qaraçay-malqar halqnı ( alan halqnı ) bira latin alfabeti bolurğa kerekdi. Ne qısha bacarsaq bu işni, allay bir igi alan halqıbızğa. Halbıznı coq eterge sümey esek.