Бир джарлы адам ишлеген джеринден ингирде юйюне къайтыб келе тургъанлай, орамда къаты джангур джаугъанды да, къачыб бир эт сатыучуну (къасабчыны) тюкенине киргенди.
Бу адам алайда аякъ юсюнде къолтугъундан къуру гырджынын чыгъарыб ашагъанды да, джауум тохтагъанында, кетиб гебрегенди. Эт тюкен тутхан, бу адамны джибермей, бойнуна къадалыб:
— Ачхангы бере бар! — дегенди.
— Не ачханы, мен сенден джукъ алмадым, менден не излейсе?
— Нек излемейме, тюкенимде этими ийиси бла гырджынынгы ашаб бараса да!..
Ахыры быланы ишлери, Ходжа сюдню орнуна къалыб тургъанлай, сюдге тюшеди.
Ходжа ишге къарагъанды. Экисини да сорууларын этгенден сонгра, хурджунундан ачха кесегин чыгъарыб, чыкъырдатыб, тюкенчиге:
— Эшитемисе? — деб соргъанды.
— Эшитеме!—дегенди.
— Неди бу таууш?
— Ачханы тауушу. Ходжа:
— Бар энди джолунга, — дегенди тюкенчиге.
— Хакъымы бердир!
— Ачханы тауушун ал да бар!
— Ачханы тауушу къалай алыныр?..
— Этни ийисин сатхан адам ачханы тауушун да алыр! — деб Ходжа аны аманына таяндыргъанды.
Къалмаз эди
Насра Ходжа джашагъан элде улхучулугъу, ётюрюкчюлюгю бла айтылыб тургъан бир старшина болгъанды. Старшина, иши болуб, бир шахаргъа кетиб, анда сау ыйыкъны туруб келгенди. Бир кюн Насра Ходжа, орамда бу старшинагъа джолугъуб: «Не бар, не джокъ?» — деб хапар соргъанды. Старшина барыб келген джеринден хапар айтыб алдаб тебрегенди:
— Ол шахарда неле болмадыла! Биз баргъан кюн бир юйге от тюшюб, адамлары кюйюб ёлдюле, аны экинчи кюнюнде эки къутургъан ит тёрт адамны къабды, ючюнчю кюн — юч адам суугъа кетдиле, тёртюнчю кюн бир адамы алыныб алты адамны ёлтюрдю, бешинчи кюн бир уллу юй оюлуб, ичиндеги халкъны басды, алтынчы кюн суу къобуб, шахарны талай юйюн элтди, джетинчи кюн бир ариу къыз тартма бла кеси кесин асыб ёлдю... Сегизинчи кюн биз да андан чыгъыб къайтыб келдик, — деб старшина, Насра Ходжаны кёзюне къараб, кесин кёбдюрюб тохтагъанды.
Бу сёзлеге тынгылаб туруб, Ходжа: — Шукур болсун сизни алай дженгил къайтханыгьызгъа ансы, анда энди бир ыйыкъ турсагъыз, ол шахарны таш юсюнде ташы къалмаз эди! — дегенди.
Кийимни не этериксиз?
Ходжаны кёбден бери асыралыб тургъан бир семиз токълусу болгъанды. Арбаз джашла, бир тилли болуб келиб:
— Ходжа, «бюгюн—дуния, тамбла — ахырат», бу токълуну не этериксе, кесейик да ашаб къалайыкъ, — дегендиле.
Ходжа разы болгъанды. Джашла, токълуну да алыб, Ходжагъа:
— Барайыкъ да кёл джагъасында отну шынкъарт этейик, кесибиз да бу исси кюн джуууна-джуууна, токълуну алайда биширирбиз да дамлы ашарбыз, — деб.элни къатында уллу кёлню къатына чыкъгъандыла.
Джашла токълуну кесиб, эрлай туураб къазаннга салыб, тюбюнден да шынкъартны этиб, къымыжа болуб, джууунургъа кетгенлейлерине, Ходжа да, аланы кийимлерин джыйыб, джоппу этиб, къазанны тюбюнде джана тургъан отха басханды.
Джашла бир заманда, джууунуб бошаб, къазан бишерге салыб от оруннга келгендиле, кийинирге кийим излеб башлагъандыла, алай болса да киши кийимин табмагъанды. Сонгра Ходжагъа айланыб:
— Ходжа, кийимле къайдадыла?—деб соргъандыла. -Кюйдюргенме! - Алай деген неди, телимисе сен? деб джашла чарларгъа къалгъандыла. -Алай деген а алайды,бир сорайым сизге:" тамбла ахырат боллукъ" эсе, сонгра сиз а кийимлени не этесиз?
Spiros Gourgiotis - Greece
Etni iyisin sathan açhanı tawuşun alır
Bir carlı adam işlegen cerinden iñirde üyüne qaytıb kele turğanlay, oramda qatı cañur cawğandı da, qaçıb bir et satıwçunu (qasabçını) tükenine kirgendi. Bu adam alayda ayaq üsünde qoltuğundan quru gırcının çığarıb aşağandı da, cawum tohtağanında, ketib gebregendi. Et tüken tuthan, bu adamnı cibermey, boynuna qadalıb: - Açhañı bere bar! - degendi. - Ne açhanı, men senden cuq almadım, menden ne izleyse? - Nek izlemeyme, tükenimde etimi iyisi bla gırcınıñı aşab barasa da!.. Ahırı bılanı işleri, Hoca südnü ornuna qalıb turğanlay, südge tüşedi. Hoca işge qarağandı. Ekisini da soruwların etgenden soñra, hurcunundan açha kesegin çığarıb, çıqırdatıb, tükençige: - Eşitemise? - deb sorğandı. - Eşiteme!-degendi. - Nedi bu tawuş? - Açhanı tawuşu. Hoca: - Bar endi coluña, - degendi tükençige. - Haqımı berdir! - Açhanı tawuşun al da bar! - Açhanı tawuşu qalay alınır?.. - Etni iyisin sathan adam açhanı tawuşun da alır! - deb Hoca anı amanına tayandırğandı.
Qalmaz edi
Nasra Hoca caşağan elde ulhuçuluğu, ötürükçülügü bla aytılıb turğan bir starşina bolğandı. Starşina, işi bolub, bir şaharğa ketib, anda saw ıyıqnı turub kelgendi. Bir kün Nasra Hoca, oramda bu starşinağa coluğub: «Ne bar, ne coq?» - deb hapar sorğandı. Starşina barıb kelgen cerinden hapar aytıb aldab tebregendi: - Ol şaharda nele bolmadıla! Biz barğan kün bir üyge ot tüşüb, adamları küyüb öldüle, anı ekinçi kününde eki quturğan it tört adamnı qabdı, üçünçü kün - üç adam suwğa ketdile, törtünçü kün bir adamı alınıb altı adamnı öltürdü, beşinçi kün bir ullu üy oülub, içindegi halqnı basdı, altınçı kün suw qobub, şaharnı talay üyün eltdi, cetinçi kün bir ariw qız tartma bla kesi kesin asıb öldü... Segizinçi kün biz da andan çığıb qaytıb keldik, - deb starşina, Nasra Hocanı közüne qarab, kesin köbdürüb tohtağandı. Bu sözlege tıñılab turub, Hoca: - Şukur bolsun sizni alay ceñil qaythanığızğa ansı, anda endi bir ıyıq tursağız, ol şaharnı taş üsünde taşı qalmaz edi! - degendi.
Kiyimni ne eteriksiz?
Hocanı köbden beri asıralıb turğan bir semiz
toqlusu bolğandı. Arbaz caşla, bir tilli bolub kelib:
— Hoca, «bügün—duniya, tambla — ahırat», bu toqlunu
ne eterikse, keseyik da aşab qalayıq, — degendile.
Hoca razı bolğandı. Caşla, toqlunu da alıb, Hocağa:
— Barayıq da köl cağasında otnu şınqart
eteyik, kesibiz da bu issi kün cuwuna-cuwuna, toqlunu alayda bişirirbiz
da damlı aşarbız, — deb.elni qatında ullu kölnü
qatına çıqğandıla.
Caşla toqlunu kesib, erlay tuwrab qazanña salıb, tübünden
da şınqartnı etib, qımıca bolub, cuwunurğa
ketgenleylerine, Hoca da, alanı kiyimlerin cıyıb, coppu
etib, qazannı tübünde cana turğan otha bashandı.
Caşla bir zamanda, cuwunub boşab, qazan bişerge salıb
ot orunña kelgendile, kiyinirge kiyim izleb başlağandıla,
alay bolsa da kişi kiyimin tabmağandı. Soñra Hocağa
aylanıb:
— Hoca, kiyimle qaydadıla?—deb sorğandıla. -Küydürgenme!
- Alay degen nedi, telimise sen? deb caşla çarlarğa qalğandıla.
-Alay degen a alaydı,bir sorayım sizge:" tambla ahırat
bolluq" ese, soñra siz a kiyimleni ne etesiz?
Бир гугурук да керек тюлмюдю?
Эл джашла, Насра Ходжаны алдаргъа умутлу болуб, бир-бири араларында тиллешгендиле эмда, Ходжадан джашыртын бирер гаккы алыб, хамамгьа баргъандыла. Ходжаны да элтгендиле. Хамамгъа киргенден сонгра, бирлери туруб:
— Энди хар ким бирер гаккы табыгъыз, гаккы табмагъан — хамамны ачхасын тёлерге борчлуду, — дегенди. Олсагъат джашла, бирер джерге чёгюб: «гак-гак-гак...» — деб тауукълача къанкъылдаб, бирер гаккы чыгъарыб, ёрге тургъандыла. Ходжа, бу халгъа къараб, къалай этерге билмей, эм ахыры, къанат къакъгъан кибик этиб, гугурукча къычырыб тебрегенди.
— Ой, аллайла нек этесе, тауукъча къанкъылдаб гаккы табсанг а сен да, джигит эсенг, — дегенлеринде:
— Да быллай бир тауукъгъа бир гугурук керек тюлмюдю? — дегенди Ходжа.
Ётюрюк эсе, сана да
Бир кюпсе, джер-суу кёре, Ходжа тургъан элге келгенди. Бу кюпсе, келиб тохтаб: «Мени бир бёлек сорууум барды да, алагъа джууаб этелген адамгъа мен алкъын тюбемеген ме», — деб сёлешгенди. Алайдагъыланы бири:
— Да сен да биле болурса бир затла, ёзге уа сен бизни Насра Ходжа билмегенни табыб соралмазгъа болурса, — дегенди.
Кюпсе, бир да ушатмай, ачыуланыб: «Келтиригиз бери Ходжагъызны, джууаб этелмесе, сонгра айыблы болургъа джарарсыз», —- деб тохтагъанында, Насра Ходжаны чакъырыб алыб келгендиле. Ходжагъа соргъанды:
— Ходжа, джерни ортасы къалайыды, биле эсенг?
Ходжа, эшегини арт аягъын кёргюзюб:
— Мени эшегими бусагъатда арт аягъы тургъан джерди!
— Алайы джерни ортасы болгъанын къайдан билесе?
— Ийнанмай эсенг, ёлчелеб кёр да, тюз болмаса, алай сёлеширсе!
— Ашхы, алай болсун. Кёкде неллай бир джулдуз барды?
— Эшегими тюгю чакълы бир.
— Къайдан билесе?
— Сёзюме ийнанмай эсенг, эшегими тюгюн да, джулдузланы да сана да кёр.
— Бек ашхы! Мени сакъалымда ненча тюк барды?
— Мени эшегими къуйругьунда ненча бар эсе, анча!
— Не бла бегитесе?
— Сакъалынгдан бир тюк чыгъарыб, эшекни къуйругъундан бир тюк чыгъарыб бар да тенг тауусулмасала, айыб этерсе!
Бу аллай адамды, кёрдюгюзмю?
Ходжа джашагъан элде уллу тюкен тутхан бир бай адам болгъанды.
Бир кюн Насра Ходжа, сау джылны узагъына къатыны да, кеси да юслерин джабаргъа деб джыйыб тургъан ачхаларын да алыб, бу тюкенчиге келгенди. Алакъытай, черкесим дегенча учуз къумачладан къатынына да, кесине да кийимликге ачхадан не чыгъарын тергеб, тюкенчиге бергенди. Тюкенчи, ачханы эрлай ящикге салыб, къумачланы кесиб, бюклеб бошагъанды да, Ходжагъа: «Бер ачхасын!» — дегенди да тохтагъанды. Ходжа:
— Бердим да, бусагъатда ящикге салдынг, — деб кюрешгенди, алай болгъанлыкъгъа тюкенчи, эшек бузгъа тирелгенча, тирелиб, отказны уруб къойгъан болмаса, чырт къулагъына алмагъанды.
Алайда башха адам болмагъанды. Насра Ходжа, болмазын билгенинде, «хайыр, болсун!» — дегенди да чыкъгъанды да кетгенди.
Бир кюн Ходжа, юй аллында ёрге бла энишге барыб:
— Аллах, бусагъатда он сомдан кем ачханы кёкден атханлыгъынга да, алмаз эдим, — дей тургъанын ол тюкенчи эшитиб, сынаргъа, Ходжаны аллына эслетмей, хурджуннга тюйюб, тогъуз сомну атханды.
Ходжа сермеб алыб къараса — тогъуз сом!
— А, хурджунну да бир сомгъа тергеб атхан болур, тамам он сом,— дегенди да хурджунуна салгъанды.
Олсагъат тюкенчи джетиб:
— Ачханы бери бер! — деб буугьанды.
— Мени сенден ачха алгъаныммы барды, сен телими болгъанса?
— Ол хурджун бла сени аллынга ачханы, сынар ючюн, мен атхан эдим, бери бер бусагъатдан! — деб кюрешгенди, алай болса да Ходжа берирге чырт унамагъанды.
Тюкенчи, ачханы даулаб, Ходжаны сюдге бергенди. Чакъырыу къагъытла келгендиле.
Ходжа тюкенчиге:
-— Юсюм-башым аманды, бир иги аба, эки джангы чурукъ хаух берсенг, сюдге барыр эдим! — дегенди.
Тюкенчи бергенди.
Экиси да сюдню аллында даулашхан заманда, Ходжа:
— Сюдю, джаным, мен мындан ачха алмагъанма, бу аллай осал адамды, таб мени юсюмде абаны да даулар! — дегенлей, олсагъат секириб туруб тюкенчи:
— Айхай, аба да меникиди, чурукъла да меникиледиле! — деб тохтагъанды.
Ходжа:
— Ма, энди, джаным, сюдю, бу адам таб сени затынгы дауларгъа да уялмаз, бу аллай адамды, — дегенинде, сюдю, Ходжаны тюзге санаб, ачханы да, абаны да, чурукъланы да Ходжагъа чыгъарыб: «Бар, рахат бол», — деб ийгенди
Bir guguruk da kerek tülmüdü?
El caşla, Nasra Hocanı aldarğa umutlu bolub, bir-biri aralarında tilleşgendile emda, Hocadan caşırtın birer gakkı alıb, hamamğa barğandıla. Hocanı da eltgendile. Hamamğa kirgenden soñra, birleri turub: - Endi har kim birer gakkı tabığız, gakkı tabmağan - hamamnı açhasın tölerge borçludu, - degendi. Olsağat caşla, birer cerge çögüb: «gak-gak-gak...» - deb tawuqlaça qanqıldab, birer gakkı çığarıb, örge turğandıla. Hoca, bu halğa qarab, qalay eterge bilmey, em ahırı, qanat qaqğan kibik etib, gugurukça qıçırıb tebregendi. - Oy, allayla nek etese, tawuqça qanqıldab gakkı tabsañ a sen da, cigit eseñ, - degenlerinde: - Da bıllay bir tawuqğa bir guguruk kerek tülmüdü? - degendi Hoca.
Ötürük ese, sana da
Bir küpse, cer-suw köre, Hoca turğan elge kelgendi. Bu küpse, kelib tohtab: «Meni bir bölek soruwum bardı da, alağa cuwab etelgen adamğa men alqın tübemegen me», - deb söleşgendi. Alaydağılanı biri: - Da sen da bile bolursa bir zatla, özge ua sen bizni Nasra Hoca bilmegenni tabıb soralmazğa bolursa, - degendi. Küpse, bir da uşatmay, açıwlanıb: «Keltirigiz beri Hocağıznı, cuwab etelmese, soñra ayıblı bolurğa cararsız», -- deb tohtağanında, Nasra Hocanı çaqırıb alıb kelgendile. Hocağa sorğandı: - Hoca, cerni ortası qalayıdı, bile eseñ? Hoca, eşegini art ayağın körgüzüb: - Meni eşegimi busağatda art ayağı turğan cerdi! - Alayı cerni ortası bolğanın qaydan bilese? - İynanmay eseñ, ölçeleb kör da, tüz bolmasa, alay söleşirse! - Aşhı, alay bolsun. Kökde nellay bir culduz bardı? - Eşegimi tügü çaqlı bir. - Qaydan bilese? - Sözüme iynanmay eseñ, eşegimi tügün da, culduzlanı da sana da kör. - Bek aşhı! Meni saqalımda nença tük bardı? - Meni eşegimi quyruğunda nença bar ese, ança! - Ne bla begitese? - Saqalıñdan bir tük çığarıb, eşekni quyruğundan bir tük çığarıb bar da teñ tawusulmasala, ayıb eterse!
Bu allay adamdı, kördügüzmü?
Hoca caşağan elde ullu tüken tuthan bir bay adam bolğandı. Bir kün Nasra Hoca, saw cılnı uzağına qatını da, kesi da üslerin cabarğa deb cıyıb turğan açhaların da alıb, bu tükençige kelgendi. Alaqıtay, çerkesim degença uçuz qumaçladan qatınına da, kesine da kiyimlikge açhadan ne çığarın tergeb, tükençige bergendi. Tükençi, açhanı erlay yaşikge salıb, qumaçlanı kesib, bükleb boşağandı da, Hocağa: «Ber açhasın!» - degendi da tohtağandı. Hoca: - Berdim da, busağatda yaşikge saldıñ, - deb küreşgendi, alay bolğanlıqğa tükençi, eşek buzğa tirelgença, tirelib, otkaznı urub qoyğan bolmasa, çırt qulağına almağandı. Alayda başha adam bolmağandı. Nasra Hoca, bolmazın bilgeninde, «hayır, bolsun!» - degendi da çıqğandı da ketgendi. Bir kün Hoca, üy allında örge bla enişge barıb: - Allah, busağatda on somdan kem açhanı kökden athanlığıña da, almaz edim, - dey turğanın ol tükençi eşitib, sınarğa, Hocanı allına esletmey, hurcunña tüyüb, toğuz somnu athandı. Hoca sermeb alıb qarasa - toğuz som! - A, hurcunnu da bir somğa tergeb athan bolur, tamam on som,- degendi da hurcununa salğandı. Olsağat tükençi cetib: - Açhanı beri ber! - deb buwğandı. - Meni senden açha alğanımmı bardı, sen telimi bolğansa? - Ol hurcun bla seni allıña açhanı, sınar üçün, men athan edim, beri ber busağatdan! - deb küreşgendi, alay bolsa da Hoca berirge çırt unamağandı. Tükençi, açhanı dawlab, Hocanı südge bergendi. Çaqırıw qağıtla kelgendile. Hoca tükençige: -- Üsüm-başım amandı, bir igi aba, eki cañı çuruq hawh berseñ, südge barır edim! - degendi. Tükençi bergendi. Ekisi da südnü allında dawlaşhan zamanda, Hoca: - Südü, canım, men mından açha almağanma, bu allay osal adamdı, tab meni üsümde abanı da dawlar! - degenley, olsağat sekirib turub tükençi: - Ayhay, aba da menikidi, çuruqla da menikiledile! - deb tohtağandı. Hoca: - Ma, endi, canım, südü, bu adam tab seni zatıñı dawlarğa da uyalmaz, bu allay adamdı, - degeninde, südü, Hocanı tüzge sanab, açhanı da, abanı da, çuruqlanı da Hocağa çığarıb: «Bar, rahat bol», - deb iygendi