Мени къатыным менден да акъыллы

Тюркстанда Теймур деб бир асхакъ хан болгъанды. Муну 500-ден артыкъ къатыны болгъанлай, дагъыда ариу тиширыу кёргенин буйрукъ этиб келтиртиб, экинчи кюнюнде къыстаб ийиб тургъанды. Джарлыракъ эллилени къызларына этген зору эллеге кёб джайылмасын деб, къошулуб бошагъанлай, джаллатларына (палачларына) башын кесдиртиб, узакъ джары элтдиртиб, анда джерге бастыртыб тургъанды.
«Къынгыр иш къыркъ джылдан сонгра болса да билинир» дегенлей, бу ханны этген зорлукълары халкъгъа билиниб, аны аты эсгерилген джерде халкъны тёппе тюгю кёлтюрюлюб, алай эрши кёрюб, «ол залим, ол къанлы» дегенден башха атын да айтмай, азарлаб тургъандыла.
Бу хан, баргъан шахарында, элинде былай джарлыракъ къауумдан ишекли адамланы чакъыртыб:
— Мен терсликчимеми огъесе тюзлюкчюмеми? — деб соруб, «терсликчисе» дегенни да, «тюзлюкчюсе» дегенни да башын кесдириб тургъанды.
Бир джолда хан, Насра Ходжа джашагъан джерге келиб, адамлагъа бир-бир чакъырыб биягъы сорууларын бериб, эки джууабны къайсын да болсун айтханлай, башларын кесдириб башлагъанды.
Бир кюн Насра Ходжаны чакъыртханды. Насра Ходжа, къатынына келиб хапарын айтыб:
— Топал Теймур мени да чакъыртханды, анга барама, туз-гырджынны орнуна уллу алмала алыб барырмы эдим? — деб соргъанында, къатыны:
— Огъай, алма элтме, инджир элт! — дегенди.
Ходжа, башына бир маймёзню да байлаб, чалма этиб, инджирле да алыб, бир ёгюзге да джер салыб миниб, салыб асхакъ ханны аллына баргъанды, салам бериб, тохтагъанды.
Ханны кюлюрю да келгенди, алай болса да хыны-хуну этиб:
— Бу ёгюзге да миниб нек айланаса, мени аллыма джаяу келалмаймыса, не уа ат бла келсенг а, эшек кибиксе! Былай чалмангдан тутуб тюйдюрюрге керекди сени, — деб джекиргенди.
Ходжа, Джанындан тюнгюлюб, «манга болуру да мени кибиклеге болгъан зат тюлмюдю!», — деб, кесин джунчутмай, джыр бла былай айтханды:
Къайры барыб къутулайыкъ, айт, сени джаулугъунгдан?
Ёгюз табсакъ да — минг шукур ма сени саулугъунгдан!
Бу халкъны кёр, къан суу джууад аны бетин, джаягъын.
Джарлы халкъны джаны саулай сояд зулмунг, таягъынг! — деб джырлагъанында, Теймургъа эм ачыу, эмда сейир болгъанды, Эм ахыры хан мынга да:
— Мен тюзлюкчюмеми, огъесе терсликчимеми? — деб соргъанды.
Насра Ходжа:
— Сен тюзлюкчю да, терсликчи да тюлсе, халкъгъа азабха берилген бирсе! — деб джууаб этгенди.
Ол кюн алайда сейирге къарагъан халкъ кёб болгъаны, эмда Ходжаны айтханларын сюйюб тургъанлары себебли, хан, Ходжагъа джукъ этерге да ол бирикген, къаны бузулуб тургъан халкъдан къоркъуб, «субайы» бла баргъанды.
Ходжаны Теймур, инжирлерин алыб, ачыуланыб башына-башына бериб:
— Мен сен къарт бёрюден ит адам кёрмегенме, сен акъылсыз тюлсе, итсе ансы,— деб сёлешгенинде:
Ходжа:
— Менден да мени къатыным акъыллыды ансы, мен санга уллу алмаланы алыб келиб берсем, мени бюгюн тешилмеген джерим къалмаз эди! — дегенди.

Башхалыкълары олду

Биреулен Насра Ходжагъа джолукъгъанды да:
— Насра Ходжа, дунияда сен билгенден, афенди бла къасабчыны арасында не башхалыкъ барды? — деб соргъанды.
Насра Ходжа, кёб сагъыш этиб турмай:
— Башхалыгъы олду: къасабчы хайыуанланы эм алгъын ёлтюреди да терилерин алай алады, афенди уа адамланы терилерин алады да кеслерин алай ёлтюреди!—-дегенди. Borislav Stankovic - Yugoslavia

Буюругъуз, кийимле

Сый-сыр болгъан бир джерге Насра Ходжа осал кийиниб баргъанды да, киши сан этиб, къулакъгъа алыб, не «юйге кир» демегенди, неда киргенинден сонгра да маджал тепсиге олтуртмагъанды.
Бу халгъа ачыуланыб, эшикге чыгъыб, юй артында къашбакъгъа кириб, Ходжа артмакъларындан иги кийимлерин кийгенди да келгенди.
Юсю-башы иги кёрюннгенинде, Ходжаны эки къолтугъундан экеулен кириб, юйге элтиб, байла, афендиле олтургъан маджал тепсиге олтуртхандыла.
— Буюругъуз, Ходжа, марджа! — деб ачыкъ болуб сёлешгенлеринде, Ходжагъа ауур тийиб:
— Буюругъуз, кийимле! — деб, абасын, бёркюн тепсиге тартханды. Алай нек айтханын соргъанларында, Ходжа, хапарын ангылатыб, мени кесиме хурмет этилмей, кийимлерим ючюн деб этиле тура эселе бу этилген затла, буюрсунла кийимле! — дегенди.

Къады ариуларгъа тыйыншлыды

Бир кюн бир ит бир бирлерине туура эки юйню арасы орамгъа кир этгенди. Орамны эки джанындагъы юйледен эки къатын чыгъыб: «Сени юйюнге джууукъду, сен ариула!» — «Огъай, сени юйюнге джууукъду, сен ариуларгъа керексе!» — деб бир-бирлерине илиниб, болмагъанлары къалмай урушхандыла. Иш махкемеге тюшюб, эки къатын да къадыны аллына
келгендиле.
Ол кюн Ходжа да, неден баргъан эсе да, анда болгъанды.
Къады, къатынланы тарыгъыуларына тынгылаб, ышармыш этгенди да, сонгра, осмакълаб, Ходжагъа:
— Ходжа! Бу дауну сен сюзерге джараулуду, марджа, бир сюд эт!—дегенди.
Насра Ходжа, секириб туруб:
— Орам бу къатынланы бирини да энчи мюлкю тюлдю, ол къралны-элни ортада орамыды, ол хыйсабдан ол кирни да, мени акъылым бла, къады ариуларгъа тыйыншлыды, — дегенди.

Victor Timoc - Romania

Meni qatınım menden da aqıllı

Türkstanda Teymur deb bir ashaq han bolğandı. Munu 500-den artıq qatını bolğanlay, dağıda ariw tişirıw körgenin buyruq etib keltirtib, ekinçi kününde qıstab iyib turğandı. Carlıraq ellileni qızlarına etgen zoru ellege köb cayılmasın deb, qoşulub boşağanlay, callatlarına (palaçlarına) başın kesdirtib, uzaq carı eltdirtib, anda cerge bastırtıb turğandı.
«Qıñır iş qırq cıldan soñra bolsa da bilinir» degenley, bu hannı etgen zorluqları halqğa bilinib, anı atı esgerilgen cerde halqnı töppe tügü költürülüb, alay erşi körüb, «ol zalim, ol qanlı» degenden başha atın da aytmay, azarlab turğandıla.
Bu han, barğan şaharında, elinde bılay carlıraq qawumdan işekli adamlanı çaqırtıb:
— Men terslikçimemi oğese tüzlükçümemi? — deb sorub, «terslikçise» degenni da, «tüzlükçüse» degenni da başın kesdirib turğandı.
Bir colda han, Nasra Hoca caşağan cerge kelib, adamlağa bir-bir çaqırıb biyağı soruwların berib, eki cuwabnı qaysın da bolsun aythanlay, başların kesdirib başlağandı.
Bir kün Nasra Hocanı çaqırthandı. Nasra Hoca, qatınına kelib haparın aytıb:
— Topal Teymur meni da çaqırthandı, aña barama, tuz-gırcınnı ornuna ullu almala alıb barırmı edim? — deb sorğanında, qatını:
— Oğay, alma eltme, incir elt! — degendi.
Hoca, başına bir maymöznü da baylab, çalma etib, incirle da alıb, bir ögüzge da cer salıb minib, salıb ashaq hannı allına barğandı, salam berib, tohtağandı.
Hannı külürü da kelgendi, alay bolsa da hını-hunu etib:
— Bu ögüzge da minib nek aylanasa, meni allıma cayau kelalmaymısa, ne ua at bla kelseñ a, eşek kibikse! Bılay çalmañdan tutub tüydürürge kerekdi seni, — deb cekirgendi.
Hoca, Canından tüñülüb, «maña boluru da meni kibiklege bolğan zat tülmüdü!», — deb, kesin cunçutmay, cır bla bılay aythandı:
Qayrı barıb qutulayıq, ayt, seni cawluğuñdan?
Ögüz tabsaq da — miñ şukur ma seni sawluğuñdan!
Bu halqnı kör, qan suw cuwad anı betin, cayağın.
Carlı halqnı canı sawlay soyad zulmuñ, tayağıñ! — deb cırlağanında, Teymurğa em açıw, emda seyir bolğandı, Em ahırı han mıña da:
— Men tüzlükçümemi, oğese terslikçimemi? — deb sorğandı.
Nasra Hoca:
— Sen tüzlükçü da, terslikçi da tülse, halqğa azabha berilgen birse! — deb cuwab etgendi.
Ol kün alayda seyirge qarağan halq köb bolğanı, emda Hocanı aythanların süyüb turğanları sebebli, han, Hocağa cuq eterge da ol birikgen, qanı buzulub turğan halqdan qorqub, «subayı» bla barğandı.
Hocanı Teymur, incirlerin alıb, açıwlanıb başına-başına berib:
— Men sen qart börüden it adam körmegenme, sen aqılsız tülse, itse ansı,— deb söleşgeninde:
Hoca:
— Menden da meni qatınım aqıllıdı ansı, men saña ullu almalanı alıb kelib bersem, meni bügün teşilmegen cerim qalmaz edi! — degendi.

Başhalıqları oldu

Birewlen Nasra Hocağa coluqğandı da:
— Nasra Hoca, duniyada sen bilgenden, afendi bla qasabçını arasında ne başhalıq bardı? — deb sorğandı.
Nasra Hoca, köb sağış etib turmay:
— Başhalığı oldu: qasabçı hayıwanlanı em alğın öltüredi da terilerin alay aladı, afendi ua adamlanı terilerin aladı da keslerin alay öltüredi!—-degendi.

Buüruğuz, kiyimle

Sıy-sır bolğan bir cerge Nasra Hoca osal kiyinib barğandı da, kişi san etib, qulaqğa alıb, ne «üyge kir» demegendi, neda kirgeninden soñra da macal tepsige olturtmağandı.
Bu halğa açıwlanıb, eşikge çığıb, üy artında qaşbaqğa kirib, Hoca artmaqlarından igi kiyimlerin kiygendi da kelgendi.
Üsü-başı igi körünñeninde, Hocanı eki qoltuğundan ekewlen kirib, üyge eltib, bayla, afendile olturğan macal tepsige olturthandıla.
— Buüruğuz, Hoca, marca! — deb açıq bolub söleşgenlerinde, Hocağa awur tiyib:
— Buüruğuz, kiyimle! — deb, abasın, börkün tepsige tarthandı. Alay nek aythanın sorğanlarında, Hoca, haparın añılatıb, meni kesime hurmet etilmey, kiyimlerim üçün deb etile tura esele bu etilgen zatla, buürsunla kiyimle! — degendi.

Qadı ariwlarğa tıyınşlıdı

Bir kün bir it bir birlerine tuwra eki üynü arası oramğa kir etgendi. Oramnı eki canındağı üyleden eki qatın çığıb: «Seni üyüñe cuwuqdu, sen ariwla!» — «Oğay, seni üyüñe cuwuqdu, sen ariwlarğa kerekse!» — deb bir-birlerine ilinib, bolmağanları qalmay uruşhandıla. İş mahkemege tüşüb, eki qatın da qadını allına
kelgendile.
Ol kün Hoca da, neden barğan ese da, anda bolğandı.
Qadı, qatınlanı tarığıwlarına tıñılab, ışarmış etgendi da, soñra, osmaqlab, Hocağa:
— Hoca! Bu dawnu sen süzerge carawludu, marca, bir süd et!—degendi.
Nasra Hoca, sekirib turub:
— Oram bu qatınlanı birini da ençi mülkü tüldü, ol qralnı-elni ortada oramıdı, ol hıysabdan ol kirni da, meni aqılım bla, qadı ariwlarğa tıyınşlıdı, — degendi.