ГАПАЛАУ Ахмад Салпагаров декабрь 2001дж
Гапалауну джашау джолу 19-чу ёмюрню экинчи
джартысына тюшгенди. Ол сабийликден огъуна ёксюз ёсгенди. 19-чу джюзджыллыкъны чакъларында ёксюз къалгъан сабийлени артлары байгъа-бийге къул чыкъганды. Нек десенг, къышда-джайда къош тутхан, мал бакъган бек къыйыын иш болгъанды. Аллай джумушну къуру бишген эркиши, къош нёгери бла бирге бардыралгъанды - сабий баджараллыкъ болмагъанды. Гапалау атасыз къалсада, гитче къарнашын кесине нёгер этиб,джуукъларындан болушлукъ таба, ата малын тас этмей, малсанын азайтмай, кеси башына иелик эте джашагъанды. Не заманда да тирилик, джигитлик, тюз иннетлик кёргюзе келгенди. Онгсузгъа джакъ бола билгенди, ариу къылыгъы болгъанды, тюзлюкню тутханды. Къарачай Россиягъа бойсунгандан талай заман атлаб, къарачай эллеге эски джерлерин къайтарыб эм бир кесек джангы джерле къошханды орус патчахны колониал иктидары (влаты). Джангы джерлени халкъга юлешгенде, тынглаб кесине табын этиб къоймай Гапалау тюзлюкню таукел тутханды. Элни онглу адамларына таблыкъ болуб къалмай, Гапалауну джитилиги бла джерле хар юйдегиге тенгишрек юлешингенди. Алай бла Гапалауну таныгъан халкъ , битеу бары, аннга уллу сый бергенди, багъалы кёргенди. Коммунистлени заманында басмаланган джырда, Гапалау джер юлешгенде тюзлюкню тутханыны юсюнден айтыб, ызы бла аны ючюн ёлгенге келтириб къойады.
"….Джарлы-къарыусузла ючюн кюрешдинг
Алагъа джер юлюш алама дединг
Тогъуз къама кириб ёлдюнг,Гапалау…"
Ёлюмю уа Гапалауну башха затны юсю бла болгъанды. Гапалау 28 джыл толуб, кеси къошунда Бийчесында, гитче къарнашы бла мал тутады.Гапалаугъа къысха джууукълугъу болмагъан бир джаш (ючде-тёртде болгъан,башха тукъумдан кесида), мал урлайды, келтириб къошуна къошаргъа муратлы болады. Урланган мал болгъанын ангылыгъанлай, Гапалау ариу айтыб, аман айтыб, "Аман ишлеринге къатышдыртма мени" деб малны къошуна къошдуртмайды. Ол адамны да, сюрюлген малланы да кеси къошуна къоймайды. Алай а урланган малланы ызлары бла маллары тоналгъанла джетедиле. Гапалау джангыз болады къошда, келгенле талай болалла, (джырда тогъуз дейди). Гапалаугъа "сен урлагъанса!", "сен гудучу бла бир болгъанса!", "сен билесе!" деб келгенле буну бла дауур этгендиле. Гапалауда "мени гюнахым джокъду ,мен тиймегенме малыгъызгъа" деб. Уллу дауур эте келиб,сермешиуге киредиле. Гапалау джангызлай болгъаны себебли, келгенле муну сойюб кетедиле. Кесин да Гапалауну аллындан чабыб къарыу этелмей - сырт джанындан келиб, джелкесинден къазыкъ бла уруб джыгъыб алай ёлтюредиле.
Малланы ким сюргенин- гудучуну атын айтса, Гапалау джанын къутхаррыкъ эди, сакъларыкъ эди. Гапалау гудучуну кесин да, аны этген ишин да сюймегенди. Алай а, аны атын айтыб, кетген ызын да тюзетсе Гапалауну аты да сатлыкъга чыгъарыкъ эди. Алай да эталмагъанды Гапалау. Малларын излей келгенле да телиле болмагъандыла. Гапалау кесини къошун атыб, джортоул этиб айланмазын ангылагъандыла. Алай а ачыуларын тыйялмай, Гапалауда былагъа бюгюлюрге излемей, орталары къан дауургъа кетгенди. Маллары тоналгъанла, Гапалауну ёлтюргенле, Ижаладан болаллa. (Отар улу джырына къара). Бу ёлюмню юсю бла Сылпагъарлары бла Ижалары кёб заманны бирибирине джаулукъда тургъандыла. Эки тюрлю къаумну къаугъасыны арасына тюшюб Гапалау ажымлы ёледи. Бир къаууму аманлыкъдан кесин тыйа билмеген, экинчи къаууму дамсыз, хыны, халисиз адамла. Аманлыкъчыны зараны бла джан бергени ючюн, ары дери да тюзлюкню къаты тутханы ючюн, керек джерде халкъны джакълагъаны ючюн халкъ анга джыр этгенди. Къартла айтханга кёре, эм азы бла 150 джыл, Гапалаугъа дери, къарачайлы къарачайлыны ёлтюрген болмагъанды дейдиле. Аны ючюн да къарачаймалкъар таулада бу ёлюм халкъга бек ачыу тийгенди. Ол кёзюуде,къарачаймалкъар халкъ Россиягъа бойсунганлы кёб заман кетмегенди. Адет да, къылыкъ да бузулгъанын халкъ эркинлиги тас болгъандан кёргенди.
Артда большевик иктидары (власты) бегигенден сора,Гапалауну джырын коммунизм идеологиягъа келишдириб, джигитлигин-ёхтемлигинда класс къазауатха буруб джазадыла. Юч китабда да "Байлагъа,бийлеге къаджау-къаршчы джырла" деген бёлюмге саладыла Гапалауну джырын. "Къарачай халкъ джырла" Москва 1969 дж, "Къарачаймалкъар халкъ джырла" Нальчик 2001дж., "Къарачаймалккъар фольклор" Нальчик 1996дж. Быллай джазыу алдауукъну сюйген коммунист идеологиядан къалгъанды. Алай а Гапалау класс къазауат этмегенди, джарлы-бай деб айырмагъанды. Коммунистледен къалгъан джырны версиясы иги кесек тюрлендирилген версияды.
Бюгюн да сюйюб джырлайды къарачаймалкъар халкъ Гапалауну джырын. Бу джыр бюгюнлюкде да ариу, эски джырларыбызны бириди - ёхтемликге юретген фолклор джырыбыз.Silpagarlani (Hasanlani atawuldan)
"Къарачай халкъ джырла" Москва 1969дж эм "Къарачай-Малкъар фолклор" Нальчик 1996 дж китабладан версия.
Ёксюз болуб ёсген эдинг, Гапалау,
Кёб къыйнлыкъ кёрген эдинг, Гапалау.
Къарыусузгъа нёгер эдинг, Гапалау
Анасына джигит туугъан Гапалау
Сен джарлыгъа таянчакъ болуученг
Ала ючюн сёзню таукел салыученг.
Къарыусузлагъа сен кёпюр салыученг
Анасына джигит туугъан ,Гапалау!
Джарлы-къарыусузла ючюн кюрешдинг
Алагъа джер юлюш алама дединг
Тогъуз къама кириб ёлдюнг,Гапалау,
Анасына джигит туугъан,Гапалау!
Эки эгечинги артха етгененг,келгененг.
Къарыусузланы унутмагъыз-дегененг,
Анысына джигит туугъан Гапалау!
Стауатда кюнге тогъуз къазан къайнайды,
Джан джанынгъа тогъуз къама ойнайды.
Ой,кюнге тогъуз къама джырлайды,
Анасына джигит туугъан, Гапаплау!
Артха турмай, намысынгъа уялыб,
Сермешесе къызыл къаннга боялыб.
Тогъуз киши да джан джанынган алыб.
Анасына джигит туугъан,Гапалау.
Джан алмадынг тогъузаулан тюйгюнчюн
Джан алмадынг тогъуз къама киргинчин
Джыгъылмадынг тогъуз къама тийгинчин,
Анасына джигит туугъан Гапалау!
Атанг джокъду кёзюнгю джумаргъа
Ананг джокъду къан башынгы джуаргъа
Эгечинг джокъду къучакълаб джыларгъа
Анасына джигит туугъан Гапалау!
Отунг кёмюлдю, эшигинг джабылды
Джарлы ёксюз бары санга джылайды, Чотчалада къатынынг къызлай къалады
Анасына джигит туугъан Гапалау!!
Гапалау
("Къарачаймалкъар халкъ джырла" Нальчик 2001 Отарланы Омарны версиясы)
Джайлыкъланы къоруй кетди, хансболду, ой,
Джарлы балам бу дуниядан тас болду, ой, ой,
Анасына жигит туугъан Гапалау!
Стаутда толу къазан къайнайды, ой,
Сени юсюнгде тогъуз а къазыкъ ойнайды, ой, ой,
Анасына жигит туугъан Гапалау!
Гапалауну ёлтюрдюле, сойдула, ой,
Джаш къатынын ау тюбюнде къойдула, ой, ой,
Анасына джигит туугъан Гапалау!
Стауатынг джылан джырмаз мурсады, ой,
Сени ёлтюрген Ижаланы Мусады, ой, ой,
Анасына джигит туугъан Гапалау!