GAPALAW
Ahmad
Salpagarov dekabr 2001c
Gapalawnu
caşaw colu 19-çu ömürnü
ekinçi cartısına tüşgendi. Ol sabiylikden oğuna öksüz
ösgendi. 19-çu cüzcıllıqnı çaqlarında
öksüz qalğan sabiyleni artları bayğa-biyge qul çıqgandı. Nek deseñ, qışda-cayda
qoş tuthan, mal baqgan bek qıyıın iş bolğandı.
Allay cumuşnu quru bişgen
erkişi, qoş nögeri bla birge bardıralğandı - sabiy
bacarallıq bolmağandı. Gapalaw atasız qalsada, gitçe
qarnaşın kesine nöger etib,cuwqlarından boluşluq taba,
ata malın tas etmey, malsanın azaytmay, kesi başına
ielik ete caşağandı.
Ne zamanda da tirilik, cigitlik, tüz innetlik körgüze kelgendi. Oñsuzğa caq
bola bilgendi, ariw qılığı bolğandı, tüzlüknü
tuthandı. Qaraçay Rossiyağa
boysuñandan talay zaman atlab, qaraçay ellege eski cerlerin
qaytarıb em bir kesek cañı cerle qoşhandı
orus patçahnı kolonial iktidarı (vlatı). Cañı
cerleni halqga üleşgende,
tıñlab kesine tabın etib qoymay Gapalaw tüzlüknü
tawkel tuthandı. Elni oñlu
adamlarına tablıq bolub qalmay, Gapalawnu citiligi bla cerle har
üydegige teñişrek üleşiñendi.
Alay bla Gapalawnu tanığan halq , bitew barı,
anña ullu sıy
bergendi, bağalı körgendi. Kommunistleni zamanında basmalañan
cırda, Gapalaw cer üleşgende
tüzlüknü tuthanını üsünden aytıb, ızı
bla anı üçün ölgeñe keltirib qoyadı.
".Carlı-qarıwsuzla
üçün küreşdiñ,
Ölümü
ua Gapalawnu başha zatnı üsü bla bolğandı. Gapalaw
28 cıl tolub, kesi qoşunda Biyçesında, gitçe qarnaşı
bla mal tutadı.Gapalawğa qısha cuwuqluğu bolmağan
bir caş (üçde-törtde bolğan,başha
tuqumdan kesida), mal urlaydı, keltirib qoşuna qoşarğa
muratlı boladı. Urlañan mal
bolğanın añılığanlay, Gapalaw ariw aytıb,
aman aytıb, "Aman işleriñe qatışdırtma meni"
deb malnı qoşuna qoşdurtmaydı.
Ol adamnı da, sürülgen mallanı da kesi qoşuna qoymaydı.
Alay a urlañan mallanı ızları bla malları tonalğanla
cetedile. Gapalaw cañız boladı qoşda, kelgenle talay
bolalla, (cırda toğuz deydi). Gapalawğa "sen urlağansa!",
"sen guduçu bla bir bolğansa!",
"sen bilese!" deb kelgenle bunu bla dawur etgendile. Gapalawda
"meni günahım coqdu ,men tiymegenme malığızğa"
deb. Ullu dawur ete kelib,sermeşiwge kiredile. Gapalaw cañızlay
bolğanı sebebli, kelgenle munu soyüb ketedile. Kesin da Gapalawnu
allından çabıb qarıw etelmey - sırt canından
kelib, celkesinden qazıq bla urub cığıb alay öltüredile.
Mallanı
kim sürgenin- guduçunu atın aytsa, Gapalaw canın qutharrıq
edi, saqlarıq edi. Gapalaw guduçunu
kesin da, anı etgen işin da süymegendi. Alay a, anı atın
aytıb, ketgen ızın da tüzetse Gapalawnu atı da satlıqga
çığarıq edi. Alay da etalmağandı Gapalaw. Malların
izley kelgenle da telile bolmağandıla. Gapalaw kesini qoşun atıb,
cortowl etib aylanmazın añılağandıla. Alay a açıwların
tıyyalmay, Gapalawda bılağa bügülürge izlemey,
ortaları qan dawurğa ketgendi. Malları tonalğanla, Gapalawnu
öltürgenle, İcaladan bolalla. (Otar ulu cırına qara).
Bu ölümnü üsü bla Sılpağarları bla
İjaları köb zamannı
biribirine cawluqda turğandıla. Eki türlü qawmnu qawğasını
arasına tüşüb Gapalaw acımlı öledi.
Bir qawumu amanlıqdan kesin tıya bilmegen, ekinçi qawumu damsız,
hını, halisiz adamla. Amanlıqçını
zaranı bla can bergeni üçün, arı deri da tüzlüknü
qatı tuthanı üçün, kerek cerde halqnı caqlağanı
üçün halq aña cır etgendi.
Qartla
aythaña köre, em azı bla 150 cıl, Gapalawğa deri,
qaraçaylı qaraçaylını öltürgen bolmağandı
deydile. Anı üçün da qaraçaymalqar tawlada bu
ölüm halqga bek açıw tiygendi. Ol közüwde,qaraçaymalqar
halq Rossiyağa boysuñanlı köb zaman ketmegendi. Adet da, qılıq
da buzulğanın halq erkinligi tas bolğandan körgendi.
Artda
bolşevik iktidarı (vlastı) begigenden sora,Gapalawnu cırın
kommunizm ideologiyağa kelişdirib, cigitligin-öhtemliginda
klass qazawatha burub cazadıla. Üç kitabda da "Baylağa,biylege
qacaw-qarşçı cırla" degen bölümge saladıla
Gapalawnu cırın. "Qaraçay halq cırla" Moskva
1969 c, "Qaraçaymalqar halq cırla" Nalçik
2001c., "Qaraçaymalkqar folklor" Nalçik 1996c. Bıllay
cazıw aldawuqnu süygen kommunist ideologiyadan qalğandı.
Alay a Gapalaw klass qazawat etmegendi, carlı-bay deb ayırmağandı.
Kommunistleden qalğan cırnı
versiyası igi kesek türlendirilgen versiyadı.
Gapalaw
Silpagarlani (Hasanlani atawuldan) bolğandı
GAPALAW
"Qaraçay halq cırla" Moskva 1969c em
"Qaraçay-Malqar
folklor" Nalçik 1996 c kitabladan versiya.
Köb
qıynlıq körgen ediñ, Gapalaw.
Qarıwsuzğa
nöger ediñ, Gapalaw
Anasına
cigit tuwğan Gapalaw
Sen carlığa
tayançaq boluwçeñ
Ala
üçün söznü tawkel salıwçeñ.
Qarıwsuzlağa
sen köpür salıwçeñ
Anasına
cigit tuwğan ,Gapalaw!
Carlı-qarıwsuzla
üçün küreşdiñ
Alağa
cer ülüş alama dediñ
Toğuz
qama kirib öldüñ,Gapalaw,
Anasına
cigit tuwğan,Gapalaw!
Eki egeçiñi
artha etgeneñ,kelgeneñ.
Qarıwsuzlanı
unutmağız-degeneñ,
Anısına
cigit tuwğan Gapalaw!
Stawatda
küñe toğuz qazan qaynaydı,
Can canıña
toğuz qama oynaydı.
Oy,küñe toğuz qama cırlaydı,
Anasına cigit tuwğan, Gapaplaw!
Artha turmay, namısıña uyalıb,
Sermeşese qızıl qanña boyalıb.
Toğuz kişi da can canıñan alıb.
Anasına cigit tuwğan,Gapalaw.
Can almadıñ toğuzawlan tüygünçün
Can almadıñ toğuz qama kirginçin
Cığılmadıñ toğuz qama tiyginçin,
Anasına cigit tuwğan Gapalaw!
Atañ coqdu közüñü cumarğa
Anañ coqdu qan başıñı cuarğa
Egeçiñ coqdu quçaqlab cılarğa
Anasına cigit tuwğan Gapalaw!
Otuñ kömüldü, eşigiñ cabıldı
Carlı öksüz barı saña cılaydı,
Çotçalada qatınıñ qızlay qaladı
Anasına cigit tuwğan Gapalaw!!
Gapalaw
("Qaraçaymalqar halq cırla" Nalçik 2001 Otarlanı Omarnı versiyası)
Caylıqlanı qoruy ketdi, hansboldu, oy,
Carlı balam bu duniyadan tas boldu, oy, oy,
Anasına cigit tuwğan Gapalaw!
Stawtda tolu qazan qaynaydı, oy,
Seni üsüñde toğuz a qazıq oynaydı, oy, oy,
Anasına cigit tuwğan Gapalaw!
Gapalawnu öltürdüle, soydula, oy,
Caş qatının aw tübünde qoydula, oy, oy,
Anasına cigit tuwğan Gapalaw!
Stawatıñ cılan cırmaz mursadı, oy,
Seni öltürgen İcalanı Musadı, oy, oy,
Anasına
cigit tuwğan Gapalaw!