Al betge/ana sayfa

Tarih sanawnu üsünden. Ahmad Salpagarov 2004c

Cırları bolğan, tarihde atları  qalğan caşlanı  caşaw tarihlerin çığırğanımı üsünden bir-eki söz aytayım. ( bılayda лtarih╗; 1. лistoriya╗, 2. лdata╗ mağanada cürüydü.

Üç-tört cılnı alğa İordaniyanı patçahı Huseyn awşhan edi. Huseyñe Muhammad   fayğambarıbıznı (Allahnı Salamı Aña Bolsun) sırındandı deb begitdile, fayğambarıbıznı (ASAB) 42-çi tuwduğudu dedile kesinede. Muhammad tuwğandı 570c, awuşhandı 632 c. Alaybla   andan beri 1400 cılğa 42 tölü ötgendi. Ol demek, har tölünü cılı 33,33 boladı. Başhaça aythaña, orta sanawbla, har atadan tuwğan caş, kesi ata bolğunçu, 33,33 cıl ketib barğandı. Fayğambarnı  (ASAB) üzügü qara halqdan igirek caşağan bolur, keçirek da üylenib, keçirek da sabiy-ulan qurağanda bolur. Ol sebebden, men Sılpağarlanı genealogiyada bir tölüden bir tölüge ötgen müdetni (otrezok vremeni) azın alıb-30 cılğa tergeyme. Alay sanab, genealogiya sırın da bile, cırları-tarihleri bolğan caşlanı caşağan zamanların andan çığarama.

Başında cazğanıma entda bir şağatlıq. Bu tizginleni avtorunu birinçi caşı 29 cılda, ekinçisi 36 cılda tuwğandı. Atasını 1-çi caşı 31 cılda, 2-çisi 32-de tuwğandı. Qart atasını 4 caşı bolğandı, anı 1-çisi 31 cılda, 4-çüsü 47 cılda tuwğandı. Qart atanı atasını 5 caşı bolğandı. Tamada caşı bla kiçi caşını arası 20 cıl. Aña otuzdan, qırqdan atlab caşları alay   tuwğandıla. (Bılayda quru ulanlanı sanadım). Alaybla bir tölüden bir tölüge zamannı uzunluğu azıbla 30 cıl boladı.

 

  ATAWUL

 лAtawul╗- deb, bir  tuqum içinde bölüñen üzükge aytabız. лAtawul╗ ullu, eski tuqum içinde cürügendi. Ne gitçe, ne caş tuqumlada atawulla bolmağandıla. лAtawul╗ eki sözden quralğandı, лata╗+ лul╗.  лUl╗ degen söz bügünde az cürüydü. Ol söznü ornuna лcaş╗, лcaşı╗ deb qoyabız. лUl, ulan╗ söz, birer başharaq aytılıb, bitew türk milletlede cürüydü. Tuvaça лool╗, türkçe/turkmençe лogul╗, azerbaycança лoğlan╗, tatarça лul╗ d.a.k. Tüppe tüz  sıfatlağan sözdü лAtawul╗. Atawul başlağan kişi  ullarına, tuwduqlarına лata╗ boladı, tuqum başı kişige (kesi atasına) лul╗ boladı. Orusça köçürseñ лotetssın╗, türkçe лataoğul > atoğul╗

  TUQUM.

лTuqum╗ - eski sözleribizni biridi. Alanhazar halq oğuz tilde söleşgen zamanladan saqlanadı tilibizde. Bu söz tilibizdeçe mağanasıbla  bitew Küzey (Şimal) Kavkaznı halqlarında  bardı. лTukum,tuhum,tuqum╗ deb aytadıla ala bizni sözübüznü. Oğuzlulada (türk-azeri) cürümeydi bügün bizni tilde bolğan  лqısha w╗ tawuş, (iñilizçe Ww). Ol tawuşnu ala лğ╗ bla awuşduradıla. Teñleşdir sözleni, qaraçayçasın türk/azerbaycançası bla  лtaw-dağ╗, лtuvum-doğum╗, лtuvra-doğru╗ лsawbol-sağbol╗ d.a.k.. Anıbla,  türkçe лdoğum╗, qaraçayça лtuqum╗ bir  sözdü. Mağanarı bir kesek başha bolğandı ansı. Bügün лtuwum╗ söz eski çaqlada  лtuqum╗ deb aytılğandı. лTuqum╗ sözbla mağanası cuwuq bolğan, aytılğını ua başha bolğan entda sözle: лtuwduq╗, лtuwğan╗.

 

Хостинг от uCoz