ОГЪУРЛУ

(Комедия)
(Пьесаны а д а м л а р ы)

Д ж а н х о т, бай киши—50 джылда.

А й ш а т, аны катыны — 45 джылда.

3 а й н е б, къызы—22 джылда.

Огъурлу, джалчысы—27 джылда.

Аскер, Джанхотну эгечинден туугъан—25 джылда.

Ф а т и м а, Джанхотну къарнашындан туугъан—21 джылда.

А з р е т, темирчи—25 джылда.

Солтан, офицер (прапорщик)—35 джылда.

ДЕКОРАЦИЯ

Эскя къарачай печ юй. Бир комната биринден эки кере гитче. От юйчюк.
Шиндиксиз джеталмазча мийикде — тапха. Халкъдан солгъа эшик. Аны къатында тагъылыб тургъан джамчы. Гитче юйчюкден уллу печге кирген эшик.
Терениндеги эшик Зайнебни экинчи печине элтеди. Алдагъы—эшикге элте-
ди. Бу печ джасалыбды. Терезелени орталарында орундукъ. Комнатны
ортасында стол, шиндикле.

БИРИНЧИ КЁРЮНЮУЮ

(От юйчюкден орта юйге кирген абыныб юсюне джыгъылырча, А й ш а т
намаз этеди. Нени эсе да тиге, 3 а й н е б орундукъда олтурады. Узакъдан
азанчыны тауушу, аздан аз эштиле, тохтаб къалады).

А й ш а т. (Намазны бошай, тобукъларына олтургъанлай, ба-
шын онг джанына буруб.) Асса-ла-а-ам алейкум... (сол джа-
нына бурулуб.) Асса-ла-а-ам... (Къолларын аллына тутханлай,
«Къулфууну» окъуйду.) Къулфуу алла-а-а-аху... Ахаддуалла-а-
а-аху ассамади, Лам я-яя-я-ли-ди-и... Олам я-я-я куллаху-у-у...

Зайнеб.- Анам, «Къулфууну» окъугъан заманынгда «Лам
ялиди» деген сёзлени асыры бек созуб иймей'мисе?

Айшат- Атанг менден аз созмайды. Созаргъа керекди...
ким да алай созады. Мен да созалгъанымча созама-

Зайнеб-. Ий, анам, дагъыда бир сорлугъум барды. Сорама,
сорама эте тургъаннайыма, унутама да къояма. Къулфууну
окъугъан заманынгда айтылгъан сёзлени магьаналарын ангы-
лаймыса?
Айшат.- Атанг да ангыламайды... Намазымы буздургъунчу
тохтарыкъмыса, огъесе...

3 а й н е б.- Тохтадым. (Ит юрген таууш, андан сора Огъурлу
бла Джанхотну саламлашхан тауушлары эштиледи «Сал-а-аам
аликум, аллахны сюйген къулу, Джанхот».

«Аллейкум сала-а-а-алам, Огъурлу! Келдингми? Къошдан,
малдан не хапар? Тынч-эсен болурсуз?»)

Огъурлу.- Бек тынч, бек эсен! Ол сен къоюб кетгенча тура-
быз!

Джанхот.- Къошулгъан, къорагъан?

Огъурлу.- Къорагъандан аллах сакъласын, Джанхот- Къо-
шулгъан а этгенди. Сени Къонгурунг бла Айшатны Голчусу
бирер джарагъан мал табхандыла. Шо, ол эки бузоучукъну
бир кёрге эдинг. Экиси да тишичикледиле!

Джанхот. -Аллах, сеннге минг кере махтау этеме! Да, сен
а, Огъурлу, уллу къууандырдынг да. Аллахдан къууан!

3 а й н е б (Огъурлуну тауушу чыкъгъандан башлаб терезе-
ден къараб туруб.)- Анам, Огъурлуну хапарын эштемисе? Не
келтирген эсе да, бир къарайым! (Чабыб чыгъады. Айшат да
терезени къатына барыб къарайды.)

Огъурлу (арбазда.)- Рамазан! Алай къой, алай къой!
Мычымай джетерикбиз.

Джанхот.- Огъурлу, малланы ач этемисиз?!
Огъурлу.- Джанхот, джалчыларынг ач боладыла, ансы
малларынгы къарынлары токъду. Ант этдирсенг, этерме, мал-
чыланы тиллерине гырджын тиймегенли алты кюн болду. Ач-
дан къырыладыла. Азыкъ хазырлагъан эсенг, эрлай арбагъа
атыб, ызыма къачар эдим!

Джанхот. -Айхай, айхай, хазырлагъанма. Джюкле да Ра-
мазанны ызына ашыр. Кесинг юйде къалыб юй джумушха къа-
рарыкъса! Къапчыкъ от юйдеди. Тез бол!

Огъурлу. (Арт эшик бла от юйге киреди. Айшат да, на-
мазлыкъгъа джарашыб, дууа этеди.)- Да сиз а, ант этгенча,
малчыланы ачдан къырыб... Аллахны сюйген къулу, киши алай-
мы этеди? (Къапчыкъны кёлтюре.) Къарыу кибигибизден да
ышан къалмагъанды, тейри!

Айшат. -Я-я-я, аллахым! Ёлюмден, ауруудан, ауурлукъла-
дан сен сакъла! (Эки къолу бла бетин сылагъанлай, Огъурлу
эшикден арты бла чыгъыб, абыныб, Айшатны юсюне джыгъы-
лады.)

Бисмилл-я-а-а... бисмилл-я-а-а! Бисмилл-я-а-а.

Айшат (Огъурлуну тюбюнде тыпырдай.) -Шайта-а-а-ан!
Алмасты-ы-ы, ат-а-йтма-а-аз!.. Бисмилла, бисмилла, бисмилла!

Огъурлу (Эрлай тобукъланыб, сора аллын бу юйден арбазгъа
элтген эшикге айландырыб къапчыкъгъа миниб, бучхакъларындан
эшекни къулакъларындан тутханча тушды.)
Айшат- (ычхыныб, тобукъланыб турдъанлай Огъурлуну
этегинден тутады.) Алмасты-ы-ы-ы! Шайта-а-а-аан! Къара
джин! Тоба-тоба!
Огъурлу. (Огъурлу къапчыкъгъа миниб, олтургъанлай,
«атха чух» дегенча тебджилдей) --Сени джауунга ,келсин был-
лай кюн: Джин тюлме, Огъурлума! Огъурлу!
Айшат (Огъурлуну этегин иймегенлей, ызындан юч-тёрт
атлам этеди.)-- Огъурлу эсенг, сен къаллайла этиб айланаса?!
Бу не ишингди?! Алмасты деб меннгеми айтаса? Алмасты
менмеми? Сенсе, сенсе, сенсе!
Огъурлу (къапчыкъны джерге ие.) -Да, мен да алай ай-
тама деб неметгенме!
Айшат.- Къалай айтама деб?!
Огъурлу. -Алмасты мен эсем, сора мени тюбюмдеги уа
кимди дегенча болдум да... «Алмасты!» деб къычырыргъа мен
да ауузуму ачдым, амма сен менден эсе алгъа неметдинг да
джибердинг. Мени тюбюме тюшюбмю турлукъ эдинг?
Айшат. -Къарачы! Сен къаллайла эте айланаса?
Огъурлу. -Игилик этигиз! Бек тынч, бек эсен! (Къолун
узатады.)
Айшат. -Дагъыда, уялыр орнуна, къолун узатады. (Огъур-
луну къолун у рады.) Джанымы ала эдинг да!

Огъулу. Бойнунга абыннганлайыма, олсагъатдан юсю-
нге ауарыгъымы билдим. Алая кесими тыялмадым да, немет-
дим. Аллахны джазыуу алай болур эди.

Джанхот (эшикде.)- Атангы къонагъыма. Огъурлу къайда
къалды?! Огъурлу!

Огъурлу. -Барама! (Къапчыкъны имбашына атханлай
бучхакълары бла Айшатны джаягъына уруб тентиретеди.)

Айшат (Огъурлуну аллына чабыб.)0 Тохта энди сеннге оюнчакъмы 
болгъанма?! Хайуан! Бусагъатдан айтыб, сыртынгдан
къайиш алдырайым да! Биреуню къатыныны юсюне секире!
(Чыгъады.)

Огъурлу (къапчыкъны джерге салады.)- Секирмейме джа-
ным, секирмейме. Тоба, тоба, тоба. Ол къатынны мени джунчутханына 
бир къара. Артын эшикге къысыб намаз эте тургъа-
нын ким биле эди?..

Джанхот (эшикде-) -Да ол кирген эшиги бла чыкъса,
кёзлери чыгъамы эдиле?!

Айшат (эшикде.) -Чыкъса, мен огъаймы дей эдим!

Джанхот. -Хайы-ы-ыр! Джууабын берирме! Ол аягъы нени
басханын кёрмей айланнган кёзлерин уруб алыб къойсанг а!

Огъурлу.- Бериб къойсам а, алыр эдигиз!

3 а й н е б. -И, Огъурлу, атамы нек чамландыраса? Сакълат-
ма да барсанг а. Кесинг да сау жел!

О г ъ у р л у (ышараракъ.)-Саулугъунг узакъ болсун, къызчыкъ, Зайнеб!
Элнн къыйырындан киргенлей, Азретге тюбедим.
Олтурдукъ. Сёлешдик. Арымай-талмай ишлейди. Сеннге
да салам иеди, тынчлыгъынгы билирге сюеди.

Зайнеб. -Саламы узакъ болсун! Огъурлу. бек къууандырдынг.

Огъурлу.- Къууанчыгъыз узакъ болсуи! Энди мычымайым.
(Э шикни ачады.)

Джанхот (эшикде.)- Ашыкъгъандан кесин тыялмай эди!
Энди уа босагъагъа сюелиб... Лахор это! Огъурлу, дейме да!

Огъурлу.- Барама! Къапчыкъны башы ычхыннганды да...
(Зайнебге.) Зайнеб, бюгюн да. тамбла да юйде къалама. Азрет-
ге айтдырлыгъынг бармыды?

Зайнеб (барыб, джастыкъны тюбюнден алыб, окъа хурджунну береди.)-
Быланы сеннге хазырлаб тургъанма. Сапынла,
тартма, тютюн. Бир джугъунга джарарла. Ич кёлегинги артда берирме.

Огъурлу.- Да, билселе, урушурла!

Зайнеб.- Билдирмезбиз. Сен былай эт...

Огъурлу.- Къалай? Айт (Къапчыкъ бла кюрешеди.)

Зайнеб. -Атам да, анам да базаргъа кетедиле. Азретге
айт да... сени кёре келсин. Сенден тансыгъын алыр..

Огъурлу.- Айхай, айхай. Аны уа алай джарашдырыб айтайым. 
Мени кёре келирге табса, ол излеген да сен айтханды.
Энди кетейим. Къапчыкъны артындан джанла! (Кёлтюрюб ке-
теди.)

3 а йн е б (барыб терезеден къарайды.) -Мен ангыламагъан
бир зат барды... Анама уа не болгъанды?

Джанхот (эшикде.) -Огъурлу! Джаратхан аллах бла тилейме,
босагъада сюелиб не ушакъ этесе?

Огъурлу. -Зайнебге хапар айта эдим.

Джанхот. -Не хапар?

Огъурлу.- Къайдам... Къонгурну бузоучугъу ариучукъмуду, 
огъесе Голчунукъуму озады, — деб сора эди. Кёзчюклери
къарачыкъламыдыла, огъесе алачыкъламыдыла деб, аны би-
лирге излейди... Къашхачыкълары бармыды? — дейди... Къыз
сабийге нени да ариуу, игиси керекди.

Джанхот.- Аны къой да ишинге къара! Ишлегенден иги
джокъду.

За и не б. (Орундукъгъа олтуруб кюзгюсюне къарай.)-
Джюрегими тынчлыгъын алыб, джукъуму къыстаб, дуниямы къаранг
этиб тургъан ауур къайгъымы чачдым. Огъурлу айтханыча
этсе: этмей а къоймаз, Азретчигим келмей къалмаз. 
Ол письмо ийгенли ненча заман озду. Мен а, адам табыб джууаблы 
письмо джаздыралмадым. Ким джазсын? Ол биринден да,
экинчисинден да къоркъ да кюнленн ашыра тур. Айхай, 
тартыб алыб джюрегингдегин джазаргъа къагъытынг-къаламынг
болса, нек джазыкъ эдинг?

Ф а т и м а. -Келе-е-ебиз. (Эшикни джанына сюеледи.)
Зайнеб (Фатимагъа.)- Ке-е-елигиз. Керти къубулуб къал-
ма да аллынга атла!
Ф а т и м а. -Эркиши тауушланы эштгенимде, къой, Зайнебле-
ге бир барайым деб, эки бутуму ат этиб, келеме. Иги этгенме
да?

Зайнеб. -Сен аман затны къачан да этмегенсе.

Фа тим а (Зайнебни аллына чабыб.)- А къыз, Фатима! Ма-а,
Огъурлу келгенди деб нек айтмайса?

3 а йнеб - А-къыз, Фа-а-ти-'ма-а! ма-а, Огъурлу ке-ел-ген-
ли-и.(Дженгил.) Олтур! Къатыма олтур да тынгыла!

Фатима.- Андан сора да, айтырыкъларым бардыламы дейсе?
Хы, олтурдум. Кёзлерим да, (къулакъларым да сендедиле!

Зайнеб. -Атам да, анам да бюгюн базаргъа кетедиле. Биз
билгенни сен да бил.

Фатима.- «Биз» кимледиле?

Зайнеб. -Огъурлу Азретге хапар билдирликди. Сен да,
Фатима, эгешчигим, былай эт...

Фатима.- Къалад десенг, алай этейим!

Зайнеб. -Тамбла, кюнортада, мени кёре кел. Къатымда
болургъа керексе. Кече биргеме джатарыкъса. Мени къатыш
къаллыгъынгы ананга айтырса.

Фатима. -Да биягъы Огъурлуну къошха къууарыкъ болур-
ла.

Зайнеб.- Огъай, огъай! Атам Рамазанны къошха ийиб,
Огъурлуну юй джарлылыкъгъа къараргъа мында тыяды.

Фатима.- Бек иги!.. Азретни келгенин билгени болса,
джууабыбыз хаппа-хазыр хазырды: Огъурлуну кёре келген эди,
тенг тенгнге келген Къарачайны адетиди,—деб къойсакъ, ким-
ни дауу барды?

Зайнеб. -Хайырсыз, мен да сеннге алайчыгъын билдиреме,
деб дыгалас этеме, Фатима, келгенинге къаллай бир къууандым.

Фатима (къойнуна узала) -Тохта, мен сени андан да бек
къууандырайым. Джаратырыкъ эсенг, саугъамы ал!

Зайнеб. -Ах! Азрет, Азрет! Мен сени суратчыгъынгы сакълагъанлы, 
кюн ненча тийиб, 'ненча батды. Къалай кёб суу
акъды... Энди Азретчигими сураты къолумда болсун! Этген муратым да
былай толсун! Фатима! Эгешчигим, сен халал джууукъ 
болгъанынга къачан да ишексиз эдим.
Фатима. -Ишексиз болгъанынга мен да ишексиз эдим.

Зайнеб. -Сен да менича, мен да сенича!
Фатима. -Экибиз да бирча.

3 а и н е б.- Хо!

Фа тим а.- Хо эсе, кел экибиз да ийнарчыгъынгы джыр-
лайыкъ.

Зайнеб. -А къыз, ийнарымы бек джаратхан болурса
дейме.

Фатима. -Атам ёлмесин, джатсам, турсам да, ауузумдан
тошюрмейме.

Зайнеб. -Адам эштмесин. Тур, терезеден бир къара!
Ф а т и м а (терезеден къарай.) -Рамазанны къанджыгъасында 
къапчыгъы... Джанхот бла Огъурлу да ашыра барадыла...

Зайнеб. -Анам а къайда къалгъанды?

Фа тим а. -Джанхотну ызындан баргъан кимди да? (къай-
тыб олтурады.)

Зайнеб. (къобузун алыб джырлайдыла.)

Сагъышла басыб,
Оруннга кирсем,
Тарала, джылай джатама.
Кесекчик къалкъыб,
Тюшюмде кёрсем,
Ийнарчыгъымы айтама,
Тюшде болмаса,
Азретчигими,

Тюнюмде къараб кёрмейме.
Сенсиз джашауда
Джашаялмайма,
Неда бир ауруб ёлмейме.

Кёрюрге сюйюб,
Алай сакълайма,
Наным, эсинги бёлсенг а;

Кёзлерим сени
Излей, атлайма,

Къайдаса? Хапар берсенг а!
Сеннге термиле,
Къабыргъа тюшсем,
Къабыр джашауну ачарма.
Эсиме тюшюб,
Сени кюсесем,
Къабырчыгъымдан къачарма.

Фа тим а. -Ах, биз джазыкъла! Айхай, къабыр да алай
ийиб къойса уа.

Зайнеб.- Тоба, анга тюшсек, къачалырбыз деб айтмайма.
(Къобузун салады.)

Айшат (эшикде.) -Бусагъатдан джетеди-и-и!

Зайнеб. -Анам! Анам келеди. А къыз, тынгылаб тургъан
болурму? (Суратны къойнуна сала.) Фатима! Акъылыбызны
бир инсан билмесин.

Фатима. (Орнундан тура.) -Мени сабийчикгеми санайса?
Ауузумдан сёз чыкъгъандан сора мен ёлгеем. Къоркъма. Алай
а-а-а...

Зайнеб.- Алай а не? Айт да къой.

Фатима. -Айхай, сени ызынгдан къалмагъан бир афицеринг барды.

Зайнеб.- Сора уа?

Фатима. -Къайдам. Азретни бери келген хапарын эштсе,
къырама-джырама дерик болур.
Зайнеб. -Оу-оу! Солтанны мени къатымда сагьынмагъыз
деб ненча айтханма! Ол ат эштилсе, джюрегим чанчады. Бойнуму кесиб,
ёрге такъсала да, мен Солтаннга барлыкъ тюлме!

Фатима.-Хы, къойдум. Сен алай бол, ансы...

Зайнеб.- Фатима, келмей къалсанг, эштмеген эдим деме.
Хо де!

Фатима. -Хо, хо, хо, хо дедим! (Кетеди.)

Зайнеб (кюзгюге бара.)- Бир иги Солтаннга къалгъансыз.
Абчар болмайын а. Гыр-р-рт! Сюймей эсем, кимни дауу барды?
Сюймейме! Сюймейме! Сюймейме! Хы, этигиз меннге эталлыгъыгъызны!
(Азретни суратын къойнундан чыгъарыб.) Мен Азретчигими сюеме!
(Кюзгюге къарай) Ол да мени сюеди.
Айшат. (Б up къолунда тауугъу, бир къолунда да челеги
бла киреди.)- Кюзгюню аллына сюелиб, бурнунг, къашынг бла
кюреше турма да, эшикге къара. Не айтырыкъ эсе да, атанг
чакъырады. (Гитче юйге кириб, шиндикге, миниб, къолундагъыланы тапхагъа салады.)

Зайнеб. -Атам чакъыргъа эди да...

Айшат. -Атангы къонагъыма, энтда юйде сёлешеми тураса?
Эшикге къара!

3 а и н е б(орундукъну къатына барыб, чепкенин джыя.)- Иш
этмесем, этмейсе дейсиз. Сора бир затны къолума алыб олтурсам, 
барчы бла келчиден бошамайсыз. Манга айтырыгъын сангаайтса уа! 
(Джюрексиниб, чепкенин да орундукъгъа атыб
кетиб тебреген заманда, суратчыкъны къойнума салама деб
тюшюрюб кетеди)

Айшат (Юйчюкню тюбюн сибире, орта комнатагъа чыгъады.)
-Айтса, мен огъай демей эдим. Ишинги этерге заман табмай къалгъа эдинг.
Заманынгы кюзгюню аллында ашырма да,
юйюнгю тюбюн сибире бил. Сени ючюн ёлеме деб Солтан да
айланады, ызынгдан къаллыкъ тюлме деб, темирчи Азрет да
айланады. Сен а, эгешчигинги |къатынга олтуртуб, ийнарла ай-
та... (полда Зайнеб тюшюрюб кетген суратны табады.) Ах, мен
джа-а-азыкъ! Азрет! Эки эшиги терсине джабылыб, киндиги
бурлукъ Азрет! Къайдан чыкъгъанса? Ким келтиргенди? 
Ишексиз, бу Фатиманы ишиди! Кёзюме къарамай, муну ючюн думп
болуб бара эди. Иймансыз сатю, хайыр! (Сибиртгини къолтугъу-
на салыб, суратха къараб, ышара.) Тоба, Азретди... Таланнган,
чырайлы, джаш кёреме. (Халкъгъа.) Энди къызчыкъны чибин
этиб айланнган сенмисе? Алай болгъанлыкъгъа, не байлыгъынг да, 
биреуню гюрбеджисинде эртденден башлаб кечеге де-
ри чёгючню тёшге ургъанды.

Зайнеб. (Бурнун тургъузуб киреди. Аягъына къарай...)-
Былайгъа джыярла да турурла!

Айшат (суратны джащыра.) -Энди уа биягъы сеннге не
болду?

Зайнеб. -Не болду? Не болду? Не болду? (Асхаяракъ, гит-
че юйге оза.) Болуб не боллукъ эди? Бузоуну кирин басдым!
(Олтуруб аягъын сюртеди.)

Айшат. -Оу-оу... Къызчыкъ, энтда сени сабий къылыкъларынг къалмагъан 
кёреме! Басдынг эсе, басдынг! Сени къойнума алыбмы 
айланныкъма? Аягъынг басханны кёзюнг кёрмей
айланыргъа сеннге не болгъанды? Не? Атанга тюбедингми?!

Зайнеб. -Тюбеднм!

Айшат (столпу джанына олтура.) -Не айта эди?

3 а й н е б (кюзгюню аллына барыб, кесин тюзете.) 
«Къызым, ананг да, мен да базаргъа барабыз. Юйге, малгъа сакъ
бол...», энди мен маллагьа къарауулму боллукъма?

Айшат. -Да керти айтады. Хар затха сакъ бол! Огъурлу
юйде къалады. Айт да, джумуш этдир. Фатиманы чакъырсанг,
кече биргенге джатар.

3 а и н е б. -Чакъырырма.

Айшат. -Кесигиз да бу арт кёзюуледе, биринг бирингсиз
болалмагъанча кёрюнесиз... Биз тамбла ингирден къалмай джетербиз. Эштемисе?

Зайнеб.- Иги къычыр, марджа, иги къычыр!

Айшат.- Къычыра эсем, адам бол деб къычырама! 
(Бу заманда Огъурлу къолунда балтасы бла, тыш эшик бла гитче
юйчюкге кириб, не эсе да излей, сора Айшат бла Зайнебни
ушакъларына эс бёледи.)

Зайнеб. -Огъурлу ишлерге мен айтыр керекли турмайды.
Этилликни бир да, эки да айтдырмагъанлай баджарады. Алай
шойду да! Биягъында кесин да бир бек джазыкъсындым.

Айшат. -Нек? Не болгъанды?

Зайнеб (анасыны къатына олтура.)- Къошдан келгенинде,
меннге къошну, малны юсюнден хапар айтхан эди. «Сен босагъагъа сюелиб,
къызыма не хапар айта эдинг?.. Элни къатыныны юсюне секире»...—деб урушхан да этди, эки кере ургъан да этди. Элни къатыныны юсюне секире...

Айшат. -Хы, кёбдю! Секире, секире, секире!

Зайнеб. -Секиртмеселе — секирмез!..

Айшат. -Тохтаб къал, дейме да! Не айтханынгы, не сёлешгенинги билемисе?

Зайнеб. -Билмесем, айтхан да, сёлешген да...

Айшат. -Тохтаб къал дегенме да! Къарачы...

Зайнеб.- Бир да къарарыгъынг джокъду.

Айшат. -Бек иги этгенди. Огъурлу бизде тургъанлы ма
джети джыл. Малланы, ол сен кирлерине джийиргеннген бузоу-
ланы ызындан кечееи, кюню да айланады. Къарда, бузда, бо-
ранда къалыб, сени атангы бир айтханын джерге тюшюрмей,
ол юсю бла, ол башы бла, эт дегенин этиб, бар десе, барыб
кел десе, келиб айланады Огъурлу ну этген ишине бир эс бёл-
чю. Тоба деб айтама, ол баджаргъан джумушну сени атанг
кибик бешеулен тындырмазла. Къошда айланнган экиси да
аны кибикдиле. Бу аланы къыйынларыды деб, сени атанг алагъа 
бир къара калек бермегенди. Ариу айта/ юслерине, башларына 
къарагъан кибик эте, ма бюгюнлеге джетдик. Иги ишлейдиле деб, 
урмай урушмай къояргъа уа джарамайды. Сизни
бу кюнледе тутхан ол джалчыланы къыйынларыды.

Зайнеб.- Ий, анам, бир сорайым.

А и ш а т.- Сор, бала, сор!

Зайне6.- Огъурлу бизде тургъанлы джети джыл бола эсе,
хакъын аллыгъы бла къаллыгъы эсине келе болмазмы?

Айшат(ёрге тура.)- Да, айтханынг тюздю. Алай а, атангы
харамлыгъы, Огъурлуну да тынчлыгъы, къарангылыгъы. Не уа
алай къуру бизми джегебиз? (Терезеден къарай) «Джалчыны
джалын бер да, джанын ал»,—дейди. Биз а джалын да бермейбиз.
Акъыз! Атанг кёрюнмейди. Кеч этиб къоябыз. Турчу, бир
къара! (Юйню тюбюн сибириб башлайды)

Зайнеб (туруб.) -Тоба, сизни бюгюн базаргъа кетеригиз
ётюрюк болур.

Айшат (сибире.) -Эшта. Алай деген неди?
Зайнеб (тебрейди)- Сиз алай болугъуз ансы... (Айшатха
къараб туруб, къоркъаракъ.) Анам, санга бир айтырыкъчыгъым
бар эди.

Айшат. --Не айтырыкъ эдинг? Айт, тынгылайым!

3 а и и е б.-- Да, сибиртгинги къой.

А и ш а т.-- Айхай, къызчыкъ, сен ойнай турургъа сюйгенликге,
мени заманым азды. (Сибиртгини къоюб, эрлай олтуруб.) 
Хы айт, не айтырыкъ эсенг да!

Зайнеб (анасыны къатына олтуруб, аны джаулугъуну ча-
чакълары бла ойнай.)-- Мындан алда Огъурлу да, мен да сё-
лешгенбиз да, бир акъылгъа джыйылгъанбыз.

Айшат. (Онгсунмагъан халда.) --«Бир акъылгъа джыйыл-
гъанбызмы?»

Зайнеб. --Кесинг айтханлай, Огъурлу бизде тургъанлы талай джыл болады. 
Атасы джокъ, анасы джокъ. Бар эссле да,
ала аны, ол аланы кёрмейди. Ол юсю, ол башы бла айланады
Энди атама да айт да, анга бир джукъ амал этигиз. Юсюне
башына, къайдам, аны кибик, бир кереклисине джарар.

Айшат (хыны къараб туруб.) --Не джукъ?

Зайнеб. (Бармакъларын ууа.)-- Къатын кибик алыгъыз, дей
эдим.

Айшат. --Айхай! Не сёз барды? Огъурлугъа къатын алмасакъ, 
боламыды? Сем анга къарачы! «Алыгъыз дей эдим», аны
къой да башынгы оноуун эт! Кесинги джарашдыр. (Джалына-
ракъ.) Айландыргъанынг боллукъду. Аллынга къараб турадыла.
Джангыз санга болмаса, бир адамгъа ауузун ачмайды. Бир
адамны ызындан аллай бир айландыргъан гюнахды. (Ёрге ту-
руб, сансыз кибик этиб.) Сенден ёзге адам къуру чынлары
ючюн къууаннгандан барыр эди (сибиртгини алады.)

Зайнеб.-- Чынлары барды, деб кесим сюймеген адамгъа
мен барлыкъ тюлме! Айхай, къууаныб барлыгъыма не сёз бар-
ды? Солтанны кёрюб болмагъанымы сен билмеймисе? Айтыб
къояма бюгюнден сора атын сагъыныб бетиме .къарама.

Айшат.-- Тохта, ийлыкъгъан эте болурса дейме. Сеннге игини 
айтханыбызгъа бир да чарлама. (Зайнебни къатына олтура.)
Кесинг сагъыш эт да къара...

Зайнеб (туруб, терезени къатына бара.) --Сагъыш да этмейме, къарарыкъ да тюлме!

Айшат. -- Абчар Солтан, Джанхотну къызын, джангыз
къызчыгъын тилейди,—деб элде хапар уллуду. Мен санга ненча
кере айтханма. Сен а анча сайын джууаб бла башынгы аласа,
неда тил тутханлай къаласа. Зайнебге берилген къалынды, деб
кюмюш кереги бла миннген аты, черномор ийнеклери мени арбазымда
кёрюнселе! А-а-а-ллах, намазлыкъдан чыкъмаз эдим.
Къойлары уа? Эчкилери уа? Бугъалары уа!?

Зайнеб. (Ачыуланыб,)-- Къойлары, эчкилери, къочхарлары,
бугъалары, бугъалары!!! (Терсине къараб чыгъады.)

Айшат. (Ышаргъанын къоюб-)-- Гыр-р-р-р-р-т дерик эдим
Ким кимни айтханына сыйынса да, кёрейик! Тохта! Атанг бери
бир келсин! (Халкъгъа,) Энди, муну Солтан тилейди. Гиназ
Солтан, абчар Солтан тилейди. Имбашларында чынлары 
джылтырай, бели чыбыкъ кибик бюгюле, чырайы, сыфаты... 
(Къолунда сибиртгини ёрге кёлтюрюб.) А-а-а-аллах! Ол мени кюеуюм
болса—дунияны мюлкюнден эсе сюер эдим. (Сибиртгини кир
джанын бетине къысыб къучакълайды.) Мен муратыма да джетерме, 
Солтанны да кесиме кюеу этерме! Бу зат ючюн не
къарыууму да салырма. Сюймегенлерими да джюреклерин джарырма! 
(Джибни юзюлгенин тиге олтургъан Огъурлу туруб,
кюле-кюле джибни чюйге тагъыб, ызына айланнганлай..) 
Атасы да къайда къалды? (Гитче юйчюкге чыгъа Огъурлугъа тюртюледи.) 
Огъурлу! Сен мында не этесе?

Огъурлу (нени эсе да излегенча) Къайда эсе да, ол балта кибикни табмайма?

Айшат. --Балтаны бери джыйыб тургъаныбыз сейир тюлмю-
дю? Бар да гёзенчикге къара. Анда кёрюне эди.

Огъурлу. --Да, анда кёрюне эсе, сора андады (чыгъыб тебрейди.)

Айшат (дженгил.)-- Огъурлу!

Огъурлу (айланыб.)-- Ой, джаным, не дейсе?

Айшат. --Сыртынгы бери бурчу!

Огъурлу. --Айхай, бурайым. Ма, бурдум.

Айшат (балтаны Огъурлуну белинден алыб береди.) --Бу не затды?

Огурлу (сейирсиннген кибик этиб.) --Асто-офирулла, мынга бир къара.
Мен а эртденли муну излейме. Кет, барайым да ишими этейим. (Кетеди.)

Айшат. --Башха болмай, мен къызчыкъгъа айтханланы эштиб тургъанды.
Энди мен Огъурлугъа хыликкеликге къалгъанма.
Да, алай эсе, хайыр! (Уллу юйге чыгъады.) Къызымдан
башлаб джалчыма дери мени хыликке этиб тебрегендиле
(чыгъыб тебрейди.)

Джанхот. --Байча къызы! Былай этибми турлукъса? 
Биягъы сен, быт-быт эте, кеч этиб къояса.(Олтурады.)

Айшат. --Сен .къайда айланаса ансы, мен а хазырма!

Джанхот (Хызенчигин чыгъара.)-- Айюнге, ол Топалланы
аман Хызырчыкъ, къоймай алыб барыб, аллыма бир тузлу эт
хычынны салды да, аллах кёргенди болумуму ашаб болалмай,
ашамай къояргъа да уялыб, бир-эки къабхан эдим да, суусабдан тилим тутулады. (Юллесин къабындырады.)

Айшат (гитге юйге кире.) --Аны ол къатын кибик чыртчаппасын кёремисе? 
(Сусабны джарашдыра.) Эшикден киргеннге
бир дамлы, джарашыу хант этиб къабдырмаз. (Чыгъарады.)
Турма. Тогъу да, тебрейик. Хар нем да хазырды. (Бу заманда
Огъурлу, не эсе да излегенча, гитче юйчюкге киреди. Къолунда
джиблери. Былагъа къулакъ иеди.)

Джанхот. (Ичиб бошаб, мыйыкъларын сюрте.) --Атангы
къонагъыма, босагъада сюелиб, къызчыкъ бла Огъурлу не сё-
леше эдиле? Санга айтама! Сен муну ызындан кёз-къулакъ
болмасанг, оюн сенде бла менде боллукъду.

Айшат.-- А киши, сен бир къуджур адамса! Энди мен 
Огъурлуну кютюучю болубму айланайым?! Ол да къошну, малны
юсюнден къызчыкъгъа хапар айта болур эди. (Джанхотну сол
джанына олтурады.) Къайдам, хапар азмыды?

Джанхот (башын хыны булгъай.) --Ай огъесе аны аман
хапары айтылсын. Огъурлуну хапарын мен билеме!

Айшат. --Биле эсенг, манга нек сораса? Сора эсенг, акъылы-
ма келгении айтдым.

Джанхот.--Сени акъылынга келген ол болур, мени акъылыма 
келген а башхады. (Айшатха ийилиб, онг къолу бла да
джерге силке, солууун алмагъанлай.) Берчкъол темирчи Азретден
бизни аманнга келечилик айтыб айланады! Сен билемисе?
Билемисе! Тохта, мени кёзюм анга бир илинсин! Джанхот --
Джанхот тюлдю... (Къатынына къарайды.)

Огъурлу (халкъгъа айланыб.)-- Аман кёзюнге.

Джанхот. -Сылхыр сенсе! Сенсе быланы мени юсюме секиртген! 
Сен иги къатын болсанг, къызынг Огъурлу бла босагъа сайын
сюеле айланмаз эди!

Огъурлу (халкъгъа айланыб.) -- Огъурлудан артыгъынг
кесинги болсун!

Джанхот. --Алай болгъаны ючюн, сенден туууб, сеннге
ушамай, кимге ушарыкъ эди?

Айшат (хыныракъ.)-- Сен мыллыгынгы меннге атыуунгу нек
къоймайса! Не! Къуру да «мен», деб турма да, ол сенден сора
айтырыкъны да айтма къой! Сен айтмасанг да, мен кёз-къулакъ болгъанлай айланама!

Джанхот.-- Ай, огъесе сен терсинге айланнгын! Сюйсенг,
къызынгы бир масхабха джый, огъай десенг, мен экигизнн да
джыя билирме!

Айшат. --Сен нелени сандыракълайса?! Огъурлу Азретден
къызынга .келечи -болгъан эсе, къызынг да Огъурлудан меннге
келечи болгъанды- Аны да мен этдирибми этеди? (Сыртын
Джанхотха бурады.) Къычырмагъыз. Сенден да, джанымдан да безгенме!

Джанхот.-- Не, джукъму айтханды?!

Огъу рлу (халкъгъа.} -Эндн джарты алыннганны алындырыб агъачха 
ийиб къояды.

Айшат. --Тохта! Къызчыкъ нечик этгендн? Сёлеше келгенди
да, сора къоркъаракъ да болуб айтханды:

—Анам!

-Ой, бялам!

—Атама да ант да, Огъурлугъа бир оноу этигиз.

— Нечик оноу? Къаллай оноу?

— Къатын алыгъыз, юйлендиригиз. Бир да къурумаса да,
юсюне, башына къараргъа джарар,—деб ол меннге бир сейирликлени
сандырагъанды. Энди аланы барысын да къызчыкъ.
Огъурлу айтдырмай айта болурму?

Джанхот (сейирсиниб, хыны.) -Да сен а, сен къаллай джууаб бердинг?! Не айтдынг?!

А и ш а т. --Не айтырыкъ эдим айтыб. Урушдум, кереклисин
бердим. Кесим тенгли бир къызны тутуб тюйгенми этерик
эдим? Огъурлуну къой да, кесинги оноуунгу эт, дедим. Бюгюн,
бюгече эрге чыгъарыкъса, дедим.

Джанхот. --Не айтды да?!

Айшат. --Солтанны атын сагъыныргъа да къоймады. Бурулуб 
къарасанг а, чыкъды да кетди!

Джанхот.-- Бек иги этгендн! Юретгенинге кёре джюрюйдю.
Айтыб турмагъанмамы... (Эшикден Зайнеб киреди. Шыбырдаяракъ.)
Сен муну ызындан къара, эсле, оздурсанг. кеч болур
деб ненча джылайма мен джазыкъ. (Зайнеб, излегенин табмай,
ызына чыгъыб озуб баргъан заманда Джанхот бурну бла
джырлайды, Зайнеб озгъанлай.) Эслеймисе? Къызны бурнун кёремисе?
(Ёрге, энишге джюрюй.) Огъай! Сени оноуларынг бла ишни онгмазлыгъын
мен билдим. Огъурлу Азретден къызынга келечилик айтыб. 
Къызынг да Огъурлудан сеннге келечилик джюрютюб, сен да аладан
меннге келечилик этиб, башларын сылай... (Къыджыраб) алай эте турургъа умутму этесиз?! Огъай, мен сизни алай бошлаб къоймазма! Сора оноу
сен этерсе! эштемисе?! Ол къызынг келечилик айтхан заманда,
уруб тишлерин ауузуна къуюб нек къоймагъан эдинг? Тарыгъыргъа
келген манга тарыгъырыкъ эди да, болуууна бир иги къарар эдинг.

Огъурлу (халкъгъа айланыб.)- «Сора Джанхотнукъуланы
да бир сынар эдинг».

Джанхот. -Бу хапарла элге джайылсыла, мен бетими къалайгъа сугъарма?

Огъурлу (халкъгъа айланыб.)- «Багуш табылмай къалгъа эди!».

Джанхот. (Олтурады.) -Ол Огъурлу уа! Аман Огъурлу!
Ол бир къуджурла этиб айланады! Бир ишексиз, аны юретген 
адам барды. Ким эсе да, большевикледен мынга хапар айтыб, большевикле 
джарлыла ючюн кюрешгенлерин ангылатханды. Алагъа базыб, менден хакъ
даулары келиб айланады.
Тейри, хакъ бермезме, сыртынгдан къайишле къобарырма.
(Ары-бери бара.) Мен ангыламагъан бир иш барды: Огъурлу
къатынны не этерикди?!

Огъурлу (халкъгъа къараб.) -Ол сени ишинг тюлдю!

Джанхот. -Тохта, нек ашыгъаса? Бек ариу джарашдырыб
этерме джууабынгы, (эрлай къатынына айланыб.) Бу хапарны
адамгъа эшитдирме, башын джабыб къоюгъуз.

Огъурлу (халкъгъа айланыб.)- Джабсанг, джабмасанг да,ачарыкъма!

Джанхот (ёрге къъараб, бармагъын да ёрге тутуб.) Абчар
Солтан! Мени къызымы ол тилейди! Абчар тилейди! Аны джалчысындан 
башхасы болмагъан, арбазына чыпчыкъ къонмагъан
темирчи Азретден да къызыма келечилик джюрюйдю. (Олтура.)
«Кеси ёледжакь, санга не береджакъ», —деб аллайын, къызымы алса,
не берлигине нек сагъыш этмейди? (Юллесин тартады.)

А й ш а т (эсине тюшюб, эрлай Азретни суратын къойнундан
алыб.) -Кюеулюгюнгю суратын кёргюзюрге унутуб къойгъанма.Ма!

Джанхот (къараб, кёзюн-башын тюйюб.) Темирчи Азрет!
Алай деген неди? (Турады юлле да ауузунда.) Бу къайдан
чыкъгъанды? Муну къайдан алгъанса? Къатын!

Айшат (сансыз.) -Алыб къайдан алгъанма, юй тюбюнде табханма.

Джанхот (суратны джырта-джырта-)- -Табанымы сыйы...
болмагъан... берчкъол... темирчи Азретни сураты, мени... юйюм-
де кёрюнюрге къалай болады? (Джерге атыб, аякълары бла
теблейди.) Ма, ма, ма! Айыб этсенг да, кёргениме кёре, сыйынга кёре этеме!
(Солуб олтурады.) Огъай, мен анга: къой, къызымы ызындан
айланма, болмазлыкъ ишни элге джайма деб
айтдырайым. Тохтамаса уа, джууабын анга кёре этерме!
3 а и н е б. --Анам, хапчюклени д1жыйгъанма!

Айшат. (Амалсыздан джарыкъ кибик бола.)-- Игиди. Ма
тебрейик. Хы... Къайда, былай кел да, ол меннге айтхан хапарларынгы атанга да бир айтчы. Кел, былай кел.

Зайнеб (аллына атлай-)-- Анам, сен бир тюрлю адамса, мен
айтханланы атама айтыб айланыргъа не сейирликлери барды?

Аишат. --Шо айтмасанг, мени къабхын.

Джанхот (къызына бурула, хыныракъ сорады.)-- Огъурлу
не айта эди? Кимни алсакъ сюе эди?

Зайнеб.-- Эшта, мындан алда бир кюн кирди да келди. Олтур дедим да, 
олтурургъа унамады. Не керекди, дедим да, сора,
деди: Зайнеб, деди, сенден бир тилеригим барды, деди. Алай,
деди, тилегими хапар этиб, джайыб къоярыкъса да, къоркъгъан
этеме, деди. «Тоба, джаймазма», дедим да, сора деди...

Айшат.- Не айтхан эсе да, айтханыча тизмесеиг, мен ёлейим!

Джанхот. --Сабыр эт! Биягъы сен тебрегенсе! (Къызыныб.)
Хы, сора уа?

Зайнеб.-- Меи сизде тургъанлы, деди, ма джети джыл болду, деди.
Бек сюйген юйюмсюз, деди. Атанг бек айтылгъан
кишиди, деди, эмда сюйген адамымды, деди. Ананг да аны кибикди,
деди. А-а-а-а-алай а, деди...

Джанхот.-- Аны ол хапар айтхан джапысына бир къара!
«деди», «деди», «деди». Дедини къой да, не айтхан эсе да, 
айтханын айт!

Аишат.-- Ол сени бла сёлешген заманында не айтхан эсе
да, ма-а джарашдыр да тиз...

Джанхот (къатынына.)-- О бир тохта, ауузунг къабышыб
тохтарыкъ джарыджаякъ! Мен сёлешген заманда, сей сабыр
эт, деб ненча айтама. (Къызына.) Къысха сёз, не керекди дей эди?

Зайнеб. --Д-а-а-а, .къатынсыз тураллыкъ тюлме, деди, да тюб болургъа 
сюймейме, деди. Мени да оджагъымдан тютюн чыкъса сюеме, деди.
Мен деди-и-и...

Джанхот. (Хыны этиб.)-- Хы! Къой! Къой! Болду! (Пауза.)
Ол къадар намысынгы къайда да тутаса? Атангы, анангы
къатларында къаллайла сёлешесе?! (Эниклеб.) «Къатын, сабий»,
«тюб болургъа сюймейме, деди, деди,деди». Сен къаллайла сёлешесе? 
Сабийчикча! (Огъурлу башын булгъаб ышарады.)

Зайнеб.-- Ий, сора мен не этерикме? Анам барысында
къойма да тиз дейди сора-а-а-а.

Джанхот. «Тиз дейди сора!..» --Дедини да аны ючюн тизе
болурса! «Деди», «сора», билгенинг деди бла сора болуб! (Къы-
зына къараб, аллына ийилиб, хыны.) Сен къа-къа-къа-къа-а-а
къаллайла сёлешесе! (Бир джанына айлана.) Не осалларындан
болуб джаратылгъаи эдинг. Меннге сен туумай, сени орнунга
бир хайуан туугъа эди! Сени келечилигинге къараб тургъан
Огъурлугъа да айыбым джокъду. Экигиз да бек ийнамлы, онглу
адамласыз. (Къатынына-) Байча :къызы, къымылда!

Аишат. --Да, мен а... (тура.) Ма бусагъатдан чврыкъларымы
къаблаб.

Джанхот (Айшатны ауузнуна чабыб.) --Къабларынгы
къабла да боша, чаппаларынг худжунга къаллыкъ чыртчапа!
Къора! 

Айшат. (Айшат кетиб тебрегенлей, ёшюнюн къызына уруб,
къызыны сыртындан тюрте, чыгъадыла.)-Меии этеклерими
тюбюне кириб турма да, онгмазлыкъ, аллынга атла, артынг
аллынга айланыб атларыкъ.

Джаихот. (Ызындан къараб, башын булгъай-) Таланнган,
къайгъы уллу кёреме. Хайыр! (Джюрюй-джюрюй.) -Араби,
Огьурлуну акъылы къалайды? Бек сюе эдим билирге!

Огъурлу. (Юйчюкде ары-бери бара.) --Мычымай билирсе.
Джанхот. Огъурлугъа да къатыи алыб, келинчикни да
отоуда олтутуб къалай турайым? (Гитче юйге кире.) Тейри,
къайдам! (Огъурлу эрлай джамчыны ичине киреди. Джанхот,
джамчыны ала.) Не да неди, Огъурлугъа къатын неге керекди?
Башынамы урлукъду? (Джамчыны бауундан тутуб, имбашына
атыб кетеди. Огъурлу да, чабырлары кёрюне, джамчыны 
тюбюнде эшикге дери барады. Джанхот чыгъады. Огъурлу босагъаны
аллында ачылыб къалады. Чабыб терезеден къараб къайтады.)

Огъурлу. (Эниклеб.) --«Не да неди, Огъурлугъа къатын
неге керекди? Башына урлукъ тюл эсе». Да, сен къатынынгы
башынга урургъамы алгъан эдинг, къатынынг аягъынгда сюеллик!

Д ж а 6 ы у

Интернет версийасын джарашдыргъан Сылпагъарланы Ахмад 2002 октябрь-ноябрь

Ekinci kununde ua Narsanada Gor’kiy atlı teatrnı zalı soluğan adamladan, narsanaçıladan toldu. Alanı igi kesegi qaracaylıladıla. Bu qadar adam, Orconikidzeip korur ucun, anı bla birge ullu kontsertge qararğa kelgendnle.Kontsertni ahırında «Caşasın bizni partiya» degen cırnı cırlağanlarında, em alğa Orconikidze, anı bla sawlay zal orge turub, bir-eki minutnu qol qağıb turğandıla.1935 cılda Şaharbiy Qaraçay oblastda Mikoyan-Şaharda ansambl’ quraydı.

1941 cılda Ebzelanı Şaharbiy Ullu Ata curt qazawatha ketgendi. Staliñrad uruşnu birinçi künlerinden Şaharbiy anda bolğandı. Qazawatda etgen cigitligi üçün qralıbız anı 4 kere qral sawğala bla sıylağandı. 1945 cılda askerden qaythandı.1961 cıldan Ebze ulu oblastnı radiokomitetinde muzıka bolumnu redaktoru bolub işleydi. Andan copa pensiyağa cığadı. Şaharbiy endige deri 52 cır cazğandı, alanı icinde onekisi sabiylege cazılğandı.

 OĞURLU

(Komediya)

(P’esanı a d a m l a r ı)

D c a n h o t, bay kişi—50 cılda.

A y ş a t, anı katını — 45 cılda.

3 a y n e b, qızı—22 cılda.

Oğurlu, calçısı—27 cılda.

Asker, Canhotnu egecinden tuwğan—25 cılda.

F a t i m a, Canhotnu qarnaşından tuwğan—21 cılda.

A z r e t, temirci—25 cılda

Soltan, ofitser (praporşik)—35 cılda.

DEKORATSİYA

Eskya qaracay pec uy. Bir komnata birinden eki kere gitce. Ot uycuk.

Terenindegi eşik Zaynebni ekinçi peçine eltedi. Aldağı—eşikge elte-

di. Bu pec casalıbdı. Terezeleni ortalarında orunduq. Komnatnı

ortasında stol, şindikle.

BİRİNÇİ KÖRÜNÜWÜ

(Ot uycukden orta uyge kirgen abınıb üsüne cığılırça, A y ş a t

namaz etedi. Neni ese da tige, 3 a y n e b orunduqda olturadı. Uzaqdan

azancını tawuşu, azdan az eştile, tohtab qaladı).

A y ş a t. (Namaznı boşay, tobuqlarına olturğanlay, ba-

nına burulub.) Assa-la-a-am... (Qolların allına tuthanlay,

«Qulfuwnu» oquydu.) Qulfuw alla-a-a-ahu... Ahaddualla-a-

a-ahu assamadi, Lam ya-yaya-ya-li-di-i... Olam ya-ya-ya kullahu-u-u...

Zayneb.- Anam, «Qulfuwnu» oquğan zamanıñda «Lam

yalidi» degen sozleni asırı bek sozub iymey'mise?

Ayşat- Atan menden az sozmaydı. Sozarğa kerekdi...

kim da alay sozadı. Men da sozalğanımça sozama-

Zayneb-. İy, anam, dağıda bir sorluğum bardı. Sorama,

sorama ete turğannayıma, unutama da qoyama. Qulfuwnu

oquğan zamanıñda aytılğan sözleni mag’anaların añı-

laymısa?

Ayşat.- Atan da anılamaydı... Namazımı buzdurğunçu

tohtarıqmısa, oğese...

3 a y n e b.- Tohtadım. (İt ürgen tawuş, andan sora Oğurlu

bla Canhotnu salamlaşhan tawuşları eştiledi «Sal-a-aam

alikum, allahnı süygen qulu, Canhot».

«Alleykum sala-a-a-alam, Oğurlu! Keldiñmi? Qoşdan,

maldan ne hapar? Tınç-esen bolursuz?»)

Oğurlu.- Bek tınç, bek esen! Ol sen qoüb ketgença tura-

bız!

Canhot.- Qoşulğan, qorağan?

Oğurlu.- Qorağandan allah saqlasın, Canhot- Qo-

birer carağan mal tabhandıla. Şo, ol eki buzowçuqnu

bir korge edin. Ekisi da tişiçikledile!

Canhot. -Allah, senne min kere mahtaw eteme! Da, sen

a, Oğurlu, ullu quwandırdıñ da. Allahdan quwan!

3 a y n e b (Oğurlunu tawuşu çıqğandan başlab tereze-

den qarab turub.)- Anam, Oğurlunu haparın eştemise? Ne

keltirgen ese da, bir qarayım! (Çabıb çığadı. Ayşat da

terezeni qatına barıb qaraydı.)

Oğurlu (arbazda.)- Ramazan! Alay qoy, alay qoy!

Mıçımay ceterikbiz.

Canhot.- Oğurlu, mallanı aç etemisiz?!

Oğurlu.- Canhot, calçılarıñ aç boladıla, ansı

mallarıñı qarınları toqdu. Ant etdirseñ, eterme, mal-

cılanı tillerine gırcın tiymegenli altı kün boldu. Aç-

dan qırıladıla. Azıq hazırlağan eseñ, erlay arbağa

atıb, ızıma qaçar edim!

Canhot. -Ayhay, ayhay, hazırlağanma. Cükle da Ra-

mazannı ızına aşır. Kesiñ üyde qalıb üy cumuşha qa-

rarıqsa! Qapçıq ot üydedi. Tez bol!

Oğurlu. (Art eşik bla ot üyge kiredi. Ayşat da, na-

mazlıqğa caraşıb, duwa etedi.)- Da siz a, ant etgença,

malcılanı açdan qırıb... Allahnı süygen qulu, kişi alay-

mı etedi? (Qapçıqnı költüre.) Qarıw kibigibizden da

Ayşat. -YA-ya-ya, allahım! Ölümden, awruwdan, awurluqla-

dan sen saqla! (Eki qolu bla betin sılağanlay, Oğurlu

eşikden artı bla çığıb, abınıb, Ayşatnı üsüne cığı-

ladı.)

Bismill-ya-a-a... bismill-ya-a-a! Bismill-ya-a-a.

Ayşat (Oğurlunu tübünde tıpırday.) -Şayta-a-a-an!

Almastı-ı-ı, at-a-ytma-a-az!.. Bismilla, bismilla, bismilla!

Oğurlu (Erlay tobuqlanıb, sora allın bu üyden arbazğa

eltgen eşikge aylandırıb qapçıqğa minib, buçhaqlarından

eşekni qulaqlarından tuthança tuşdı.)

Ayşat- (ıçhınıb, tobuqlanıb turd’anlay Oğurlunu

eteginden tutadı.) Almastı-ı-ı-ı! Şayta-a-a-aan! Qara

cin! Toba-toba!

Oğurlu. (Oğurlu qapçıqğa minib, olturğanlay,

«atha cuh» degenca tebcildey) --Seni cawuna ,kelsin bıl-

lay kun: Cin tulme, Oğurluma! Oğurlu!

Ayşat (Oğurlunu etegin iymegenley, ızından üç-tört

atlam etedi.)-- Oğurlu eseñ, sen qallayla etib aylanasa?!

Bu ne işindi?! Almastı deb menñemi aytasa? Almastı

menmemi? Sense, sense, sense!

Oğurlu (qapçıqnı cerge ie.) -Da, men da alay ay-

tama deb nemetgenme!

Ayşat.- Qalay aytama deb?!

Oğurlu. -Almastı men esem, sora meni tübümdegi ua

kimdi degenca boldum da... «Almastı!» deb qıçırırğa men

da awuzumu acdım, amma sen menden ese alğa nemetdiñ da

ciberdin. Meni tubume tuşübmü turluq edin?

Ayşat. -Qaraçı! Sen qallayla ete aylanasa?

Oğurlu. -İgilik etigiz! Bek tınç, bek esen! (Qolun

uzatadı.)

Ayşat. -Dağıda, uyalır ornuna, qolun uzatadı. (Oğur-

lunu qolun u radı.) Canımı ala ediñ da!

Oğulu. Boynuña abınñanlayıma, olsağatdan üsü-

ne awarığımı bildim. Alaya kesimi tıyalmadım da, nemet-

dim. Allahnı cazıuw alay bolur edi.

Canhot (eşikde.)- Atanı qonağıma. Oğurlu qayda

qaldı?! Oğurlu!

Oğurlu. -Barama! (Qapçıqnı imbaşına athanlay

buchaqları bla Ayşatnı cayağına urub tentiretedi.)

Ayşat (Oğurlunu allına çabıb.)0 Tohta endi senñe oünçaqmı

bolğanma?! Hayuan! Busağatdan aytıb, sırtıñdan

qayiş aldırayım da! Birewnü qatınını üsüne sekire!

(Cığadı.)

Oğurlu (qapçıqnı cerge saladı.)- Sekirmeyme ca-

nım, sekirmeyme. Toba, toba, toba. Ol qatınnı meni cunçuthanına

bir qara. Artın eşikge qısıb namaz ete turğa-

nın kim bile edi?..

Canhot (eşikde-) -Da ol kirgen eşigi bla çıqsa,

kozleri cığamı edile?!

Ayşat (eşikde.) -Çıqsa, men oğaymı dey edim!

Canhot. -Hayı-ı-ır! Cuwabın berirme! Ol ayağı neni

bashanın körmey aylanñan közlerin urub alıb qoysañ a!

Oğurlu.- Berib qoysam a, alır edigiz!

3 a y n e b. -İ, Oğurlu, atamı nek çamlandırasa? Saqlat-

ma da barsan a. Kesin da saw cel!

O g ‘ u r l u (ışararaq.)-Sawluğuñ uzaq bolsun, qızçıq, Zayneb!

Elnn qıyırından kirgenley, Azretge tübedim.

Olturduq. Soleşdik. Arımay-talmay işleydi. Senñe

da salam iedi, tınçlığıñı bilirge süedi.

Zayneb. -Salamı uzaq bolsun! Oğurlu. bek quwandırdıñ.

Oğurlu.- Quwançığız uzaq bolsui! Endi mıçımayım.

(E şikni açadı.)

Canhot (eşikde.)- Aşıqğandan kesin tıyalmay edi!

Endi ua bosağağa süelib... Lahor eto! Oğurlu, deyme da!

Oğurlu.- Barama! Qapçıqnı başı ıçhınñandı da...

(Zaynebge.) Zayneb, bugun da. tambla da uyde qalama. Azret-

ge aytdırlığıñ barmıdı?

Zayneb (barıb, castıqnı tübünden alıb, oqa hurcunnu beredi.)-

Bılanı senñe hazırlab turğanma. Sapınla,

tartma, tutun. Bir cuğuña cararla. İç kölegiñi artda berirme.

Oğurlu.- Da, bilsele, uruşurla!

Zayneb.- Bildirmezbiz. Sen bılay et...

Oğurlu.- Qalay? Ayt (Qapçıq bla küreşedi.)

Zayneb. -Atam da, anam da bazarğa ketedile. Azretge

ayt da... seni kore kelsin. Senden tansığın alır..

Oğurlu.- Ayhay, ayhay. Anı ua alay caraşdırıb aytayım.

Meni kore kelirge tabsa, ol izlegen da sen aythandı.

Endi keteyim. Qapcıqnı artından canla! (Költürüb ke-

tedi.)

3 a yn e b (barıb terezeden qaraydı.) -Men añılamağan

bir zat bardı... Anama ua ne bolğandı?

Canhot (eşikde.) -Oğurlu! Carathan allah bla tileyme,

bosağada süelib ne uşaq etese?

Oğurlu. -Zaynebge hapar ayta edim.

Canhot. -Ne hapar?

Oğurlu.- Qaydam... Qoñurnu buzowçuğu ariwçuqmudu,

oğese Golçunuqumu ozadı, — deb sora edi. Közçükleri

qaracıqlamıdıla, oğese alaçıqlamıdıla deb, anı bi-

lirge izleydi... Qaşhaçıqları barmıdı? — deydi... Qız

sabiyge neni da ariuw, igisi kerekdi.

Canhot.- Anı qoy da işiñe qara! İşlegenden igi

coqdu.

Za i ne b. (Orunduqğa olturub küzgüsüne qaray.)-

Curegimi tınçlığın alıb, cuqumu qıstab, duniyamı qarañ

etib turğan awur qayğımı çaçdım. Oğurlu aythanıça

etse: etmey a qoymaz, Azretcigim kelmey qalmaz.

Ol pis’mo iygenli nenca zaman ozdu. Men a, adam tabıb cuwablı

pis’mo cazdıralmadım. Kim cazsın? Ol birinden da,

ekincisinden da qorq da kunlenn aşıra tur. Ayhay,

tartıb alıb cüregiñdegin cazarğa qağıtıñ-qalamıñ

bolsa, nek cazıq ediñ?

F a t i m a. -Kele-e-ebiz. (Eşikni canına süeledi.)

Zayneb (Fatimağa.)- Ke-e-eligiz. Kerti qubulub qal-

ma da allıña atla!

F a t i m a. -Erkişi tawuşlanı eştgenimde, qoy, Zayneble-

ge bir barayım deb, eki butumu at etib, keleme. İgi etgenme

da?

Zayneb. -Sen aman zatnı qaçan da etmegense.

Fa tim a (Zaynebni allına çabıb.)- A qız, Fatima! Ma-a,

Oğurlu kelgendi deb nek aytmaysa?

3 a yneb - A-qız, Fa-a-ti-'ma-a! ma-a, Oğurlu ke-el-gen-

li-i.(Cenil.) Oltur! Qatıma oltur da tıñıla!

Fatima.- Andan sora da, aytırıqlarım bardılamı deyse?

Hı, olturdum. Közlerim da, (qulaqlarım da sendedile!

Zayneb. -Atam da, anam da bugun bazarğa ketedile. Biz

bilgenni sen da bil.

Fatima.- «Biz» kimledile?

Zayneb. -Oğurlu Azretge hapar bildirlikdi. Sen da,

Fatima, egeşçigim, bılay et...

Fatima.- Qalad desen, alay eteyim!

Zayneb. -Tambla, kunortada, meni kore kel. Qatımda

bolurğa kerekse. Keçe birgeme catarıqsa. Meni qatış

qallığıñı anaña aytırsa.

Fatima. -Da biyağı Oğurlunu qoşha quwarıq bolur-

la.

Zayneb.- Oğay, oğay! Atam Ramazannı qoşha iyib,

Oğurlunu üy carlılıqğa qararğa mında tıyadı.

Fatima.- Bek igi!.. Azretni kelgenin bilgeni bolsa,

cuwabıbız happa-hazır hazırdı: Oğurlunu köre kelgen edi,

ten tenne kelgen Qaracaynı adetidi,—deb qoysaq, kim-

ni dawu bardı?

Zayneb. -Hayırsız, men da senñe alayçığın bildireme,

deb dıgalas eteme, Fatima, kelgeniñe qallay bir quwandım.

Fatima (qoynuna uzala) -Tohta, men seni andan da bek

quwandırayım. Caratırıq eseñ, sawğamı al!

Zayneb. -Ah! Azret, Azret! Men seni suratcığıñı saqlağanlı,

kun nenca tiyib, 'nenca batdı. Qalay köb suw

aqdı... Endi Azretçigimi suratı qolumda bolsun! Etgen muratım da

bılay tolsun! Fatima! Egeşçigim, sen halal cuwuq

bolğanıña qaçan da işeksiz edim.

Fatima. -İşeksiz bolğanıña men da işeksiz edim.

Zayneb. -Sen da menica, men da senica!

Fatima. -Ekibiz da birca.

3 a i n e b.- Ho!

Fa tim a.- Ho ese, kel ekibiz da iynarcığıñı cır-

layıq.

Zayneb. -A qız, iynarımı bek carathan bolursa

deyme.

Fatima. -Atam olmesin, catsam, tursam da, awuzumdan

toşürmeyme.

Zayneb. -Adam eştmesin. Tur, terezeden bir qara!

F a t i m a (terezeden qaray.) -Ramazannı qancığasında

qapcığı... Canhot bla Oğurlu da aşıra baradıla...

Zayneb. -Anam a qayda qalğandı?

Fa tim a. -Canhotnu ızından barğan kimdi da? (qay-

tıb olturadı.)

Zayneb. (qobuzun alıb cırlaydıla.)

Sağışla basıb,Orunna kirsem,

Tarala, cılay catama.

Kesekcik qalqıb,Tuşümde körsem,

İynarçığımı aytama,Tuşde bolmasa,

Azretcigimi,Tunumde qarab kormeyme.

Sensiz caşawda

Caşayalmayma,

Neda bir awrub olmeyme.

Korurge suyub,

Alay saqlayma,

Nanım, esiñi bölseñ a;Kozlerim seni

İzley, atlayma,Qaydasa? Hapar bersen a!

Senne termile,

Qabırğa tüşsem,

Qabır caşawnu açarma.

Esime tuşüb,

Seni kusesem,

Qabırçığımdan qaçarma.

Fa tim a. -Ah, biz cazıqla! Ayhay, qabır da alay

iyib qoysa ua.

Zayneb.- Toba, ana tuşsek, qaçalırbız deb aytmayma.

(Qobuzun saladı.)

Ayşat (eşikde.) -Busağatdan cetedi-i-i!

Zayneb. -Anam! Anam keledi. A qız, tıñılab turğan

bolurmu? (Suratnı qoynuna sala.) Fatima! Aqılıbıznı

bir insan bilmesin.

Fatima. (Ornundan tura.) -Meni sabiycikgemi sanaysa?

Awuzumdan soz cıqğandan sora men ölgeem. Qorqma. Alay

a-a-a...

Zayneb.- Alay a ne? Ayt da qoy.

Fatima. -Ayhay, seni ızıñdan qalmağan bir afitseriñ bardı.

Zayneb.- Sora ua?

Fatima. -Qaydam. Azretni beri kelgen haparın eştse,

qırama-cırama derik bolur.

Zayneb. -Ow-ow! Soltannı meni qatımda sag’ınmağız

deb nenca aythanma! Ol at eştilse, cüregim çançadı. Boynumu kesib,

orge taqsala da, men Soltanna barlıq tülme!

Fatima.-Hı, qoydum. Sen alay bol, ansı...

Zayneb.- Fatima, kelmey qalsan, eştmegen edim deme.

Ho de!

Fatima. -Ho, ho, ho, ho dedim! (Ketedi.)

Zayneb (kuzguge bara.)- Bir igi Soltanna qalğansız.

Abcar bolmayın a. Gır-r-rt! Süymey esem, kimni dawu bardı?

Suymeyme! Suymeyme! Suymeyme! Hı, etigiz menñe etallığığıznı!

(Azretni suratın qoynundan çığarıb.) Men Azretçigimi süeme!

(Kuzguge qaray) Ol da meni suedi.

Ayşat. (B up qolunda tawuğu, bir qolunda da çelegi

bla kiredi.)- Kuzgunu allına süelib, burnuñ, qaşıñ bla

kureşe turma da, eşikge qara. Ne aytırıq ese da, atañ

caqıradı. (Gitçe üyge kirib, şindikge, minib, qolundağılanı taphağa saladı.)

Zayneb. -Atam caqırğa edi da...

Ayşat. -Atanı qonağıma, entda üyde söleşemi turasa?

Eşikge qara!

3 a i n e b(orunduqnu qatına barıb, çepkenin cıya.)- İş

etmesem, etmeyse deysiz. Sora bir zatnı qoluma alıb oltursam,

barcı bla kelçiden boşamaysız. Maña aytırığın sañaaytsa ua!

(Cureksinib, cepkenin da orunduqğa atıb

ketib tebregen zamanda, suratcıqnı qoynuma salama deb

tuşürüb ketedi)

Ayşat (Üyçüknü tübün sibire, orta komnatağa çığadı.)

-Aytsa, men oğay demey edim. İşiñi eterge zaman tabmay qalğa ediñ.

Zamanıñı küzgünü allında aşırma da,

uyunu tubun sibire bil. Seni ucun oleme deb Soltan da

aylanadı, ızıñdan qallıq tülme deb, temirci Azret da

aylanadı. Sen a, egeşçigiñi |qatıña olturtub, iynarla ay-

ta... (polda Zayneb tuşürüb ketgen suratnı tabadı.) Ah, men

ca-a-azıq! Azret! Eki eşigi tersine cabılıb, kindigi

burluq Azret! Qaydan cıqğansa? Kim keltirgendi?

bolub bara edi. İymansız satü, hayır! (Sibirtgini qoltuğu-

na salıb, suratha qarab, ışara.) Toba, Azretdi... Talanñan,

cıraylı, caş köreme. (Halqğa.) Endi qızçıqnı çibin

etib aylannan senmise? Alay bolğanlıqğa, ne baylığıñ da,

birewnu gurbecisinde ertdenden başlab keçege de-

ri cogucnu toşge urğandı.

Zayneb. (Burnun turğuzub kiredi. Ayağına qaray...)-

Bılayğa cıyarla da tururla!

Ayşat (suratnı caşıra.) -Endi ua biyağı senñe ne

boldu?

Zayneb. -Ne boldu? Ne boldu? Ne boldu? (Ashayaraq, git-

ce uyge oza.) Bolub ne bolluq edi? Buzownu kirin basdım!

(Olturub ayağın sürtedi.)

Ayşat. -Ow-ow... Qızçıq, entda seni sabiy qılıqlarıñ qalmağan

koreme! Basdıñ ese, basdıñ! Seni qoynuma alıbmı

aylannıqma? Ayağıñ bashannı közüñ körmey

aylanırğa senñe ne bolğandı? Ne? Ataña tübediñmi?!

Zayneb. -Tubednm!

Ayşat (stolpu canına oltura.) -Ne ayta edi?

3 a y n e b (kuzgunu allına barıb, kesin tüzete.)

«Qızım, anañ da, men da bazarğa barabız. Üyge, malğa saq

bol...», endi men mallag’a qarawulmu bolluqma?

Ayşat. -Da kerti aytadı. Har zatha saq bol! Oğurlu

uyde qaladı. Ayt da, cumuş etdir. Fatimanı çaqırsañ,

kece birgene catar.

3 a i n e b. -Caqırırma.

Ayşat. -Kesigiz da bu art közüwlede, birin birinsiz

bolalmağança körünesiz... Biz tambla inirden qalmay ceterbiz. Eştemise?

Zayneb.- İgi qıçır, marca, igi qıçır!

Ayşat.- Qıçıra esem, adam bol deb qıçırama!

(Bu zamanda Oğurlu qolunda baltası bla, tış eşik bla gitçe

uycukge kirib, ne ese da izley, sora Ayşat bla Zaynebni

uşaqlarına es böledi.)

Zayneb. -Oğurlu işlerge men aytır kerekli turmaydı.

Etillikni bir da, eki da aytdırmağanlay bacaradı. Alay

Ayşat. -Nek? Ne bolğandı?

Zayneb (anasını qatına oltura.)- Qoşdan kelgeninde,

menne qoşnu, malnı üsünden hapar aythan edi. «Sen bosağağa süelib,

qızıma ne hapar ayta ediñ?.. Elni qatınını üsüne sekire»...—deb uruşhan da etdi, eki kere urğan da etdi. Elni qatınını üsüne sekire...

Ayşat. -Hı, köbdü! Sekire, sekire, sekire!

Zayneb. -Sekirtmesele — sekirmez!..

Ayşat. -Tohtab qal, deyme da! Ne aythanıñı, ne söleşgeniñi bilemise?

Zayneb. -Bilmesem, aythan da, soleşgen da...

Ayşat. -Tohtab qal degenme da! Qaraçı...

Zayneb.- Bir da qararığıñ coqdu.

Ayşat. -Bek igi etgendi. Oğurlu bizde turğanlı ma

ceti cıl. Mallanı, ol sen kirlerine ciyirgenñen buzow-

lanı ızından keçeei, künü da aylanadı. Qarda, buzda, bo-

randa qalıb, seni atañı bir aythanın cerge tüşürmey,

ol usu bla, ol başı bla, et degenin etib, bar dese, barıb

kel dese, kelib aylanadı Oğurlu nu etgen işine bir es böl-

cu. Toba deb aytama, ol bacarğan cumuşnu seni atañ

kibik beşewlen tındırmazla. Qoşda aylanñan ekisi da

anı kibikdile. Bu alanı qıyınlarıdı deb, seni atañ alağa

bir qara kalek bermegendi. Ariw ayta/ uslerine, başlarına

qarağan kibik ete, ma bügünlege cetdik. İgi işleydile deb,

urmay uruşmay qoyarğa ua caramaydı. Sizni

bu kunlede tuthan ol calcılanı qıyınlarıdı.

Zayneb.- İy, anam, bir sorayım.

A i ş a t.- Sor, bala, sor!

Zayne6.- Oğurlu bizde turğanlı ceti cıl bola ese,

haqın allığı bla qallığı esine kele bolmazmı?

Ayşat(örge tura.)- Da, aythanıñ tüzdü. Alay a, atañı

haramlığı, Oğurlunu da tınçlığı, qarañılığı. Ne ua

alay quru bizmi cegebiz? (Terezeden qaray) «Calcını

calın ber da, canın al»,—deydi. Biz a calın da bermeybiz.

Aqız! Atañ körünmeydi. Keç etib qoyabız. Turçu, bir

qara! (Uynu tubun sibirib başlaydı)

Zayneb (turub.) -Toba, sizni bugun bazarğa keterigiz

oturuk bolur.

Ayşat (sibire.) -Eşta. Alay degen nedi?

Zayneb (tebreydi)- Siz alay boluğuz ansı... (Ayşatha

qarab turub, qorqaraq.) Anam, sana bir aytırıqçığım

bar edi.

Ayşat. --Ne aytırıq ediñ? Ayt, tıñılayım!

3 a i i e b.-- Da, sibirtgini qoy.

A i ş a t.-- Ayhay, qızçıq, sen oynay tururğa süygenlikge,

meni zamanım azdı. (Sibirtgini qoüb, erlay olturub.)

Hı ayt, ne aytırıq eseñ da!

Zayneb (anasını qatına olturub, anı cawluğunu ça-

caqları bla oynay.)-- Mından alda Oğurlu da, men da sö-

leşgenbiz da, bir aqılğa cıyılğanbız.

Ayşat. (Onsunmağan halda.) --«Bir aqılğa cıyıl-

Zayneb. --Kesin aythanlay, Oğurlu bizde turğanlı talay cıl boladı.

Atası coq, anası coq. Bar essle da,

ala anı, ol alanı körmeydi. Ol üsü, ol başı bla aylanadı

Endi atama da ayt da, ana bir cuq amal etigiz. Usune

başına, qaydam, anı kibik, bir kereklisine carar.

Ayşat (hını qarab turub.) --Ne cuq?

Zayneb. (Barmaqların uwa.)-- Qatın kibik alığız, dey

edim.

Ayşat. --Ayhay! Ne söz bardı? Oğurluğa qatın almasaq,

bolamıdı? Sem aña qaraçı! «Alığız dey edim», anı

qoy da başıñı onowun et! Kesiñi caraşdır. (Calına-

raq.) Aylandırğanıñ bolluqdu. Allıña qarab turadıla.

Canız saña bolmasa, bir adamğa awuzun açmaydı. Bir

adamnı ızından allay bir aylandırğan günahdı. (Örge tu-

rub, sansız kibik etib.) Senden özge adam quru çınları

ucun quwannandan barır edi (sibirtgini aladı.)

Zayneb.-- Cınları bardı, deb kesim süymegen adamğa

men barlıq tülme! Ayhay, quwanıb barlığıma ne söz bar-

dı? Soltannı körüb bolmağanımı sen bilmeymise? Aytıb

qoyama bugunden sora atın sağınıb betime .qarama.

Ayşat.-- Tohta, iylıqğan ete bolursa deyme. Senne igini

aythanıbızğa bir da çarlama. (Zaynebni qatına oltura.)

Kesin sağış et da qara...

Zayneb (turub, terezeni qatına bara.) --Sağış da etmeyme, qararıq da tülme!

Ayşat. -- Abçar Soltan, Canhotnu qızın, cañız

qızçığın tileydi,—deb elde hapar ulludu. Men sana nenca

kere aythanma. Sen a anca sayın cuwab bla başıñı alasa,

neda til tuthanlay qalasa. Zaynebge berilgen qalındı, deb

kumuş keregi bla minnen atı, çernomor iynekleri meni arbazımda

korunsele! A-a-a-llah, namazlıqdan çıqmaz edim.

Qoyları ua? Eçkileri ua? Buğaları ua!?

Zayneb. (Acıwlanıb,)-- Qoyları, eçkileri, qoçharları,

buğaları, buğaları!!! (Tersine qarab çığadı.)

Ayşat. (Işarğanın qoüb-)-- Gır-r-r-r-r-t derik edim

Kim kimni aythanına sıyınsa da, köreyik! Tohta! Atañ beri

bir kelsin! (Halqğa,) Endi, munu Soltan tileydi. Ginaz

Soltan, abcar Soltan tileydi. İmbaşlarında çınları

cıltıray, beli çıbıq kibik bügüle, çırayı, sıfatı...

(Qolunda sibirtgini orge kolturub.) A-a-a-allah! Ol meni kuewum

bolsa—duniyanı mülkünden ese süer edim. (Sibirtgini kir

canın betine qısıb quçaqlaydı.) Men muratıma da ceterme,

Soltannı da kesime küew eterme! Bu zat üçün ne

qarıuwmu da salırma. Süymegenlerimi da cüreklerin carırma!

(Cibni uzulgenin tige olturğan Oğurlu turub,

kule-kule cibni cuyge tağıb, ızına aylanñanlay..)

Atası da qayda qaldı? (Gitçe üyçükge çığa Oğurluğa türtüledi.)

Oğurlu! Sen mında ne etese?

Oğurlu (neni ese da izlegença) Qayda ese da, ol balta kibikni tabmayma?

Ayşat. --Baltanı beri cıyıb turğanıbız seyir tülmü-

du? Bar da gozencikge qara. Anda korune edi.

Oğurlu. --Da, anda körüne ese, sora andadı (çığıb tebreydi.)

Ayşat (cenil.)-- Oğurlu!

Oğurlu (aylanıb.)-- Oy, canım, ne deyse?

Ayşat. --Sırtıñı beri burçu!

Oğurlu. --Ayhay, burayım. Ma, burdum.

Ayşat (baltanı Oğurlunu belinden alıb beredi.) --Bu ne zatdı?

Ogurlu (seyirsinnen kibik etib.) --Asto-ofirulla, mıña bir qara.

Men a ertdenli munu izleyme. Ket, barayım da işimi eteyim. (Ketedi.)

Ayşat. --Başha bolmay, men qızçıqğa aythanlanı eştib turğandı.

Endi men Oğurluğa hılikkelikge qalğanma.

Da, alay ese, hayır! (Ullu üyge çığadı.) Qızımdan

başlab calçıma deri meni hılikke etib tebregendile

(cığıb tebreydi.)

Canhot. --Bayca qızı! Bılay etibmi turluqsa?

Biyağı sen, bıt-bıt ete, keç etib qoyasa.(Olturadı.)

Ayşat. --Sen .qayda aylanasa ansı, men a hazırma!

Canhot (Hızençigin çığara.)-- Ayüñe, ol Topallanı

aman Hızırçıq, qoymay alıb barıb, allıma bir tuzlu et

hıçınnı saldı da, allah körgendi bolumumu aşab bolalmay,

aşamay qoyarğa da uyalıb, bir-eki qabhan edim da, suwsabdan tilim tutuladı. (Üllesin qabındıradı.)

Ayşat (gitge üyge kire.) --Anı ol qatın kibik çırtçappasın köremise?

(Susabnı caraşdıra.) Eşikden kirgenñe

bir damlı, caraşıw hant etib qabdırmaz. (Çığaradı.)

Turma. Toğu da, tebreyik. Har nem da hazırdı. (Bu zamanda

Oğurlu, ne ese da izlegença, gitçe üyçükge kiredi. Qolunda

cibleri. Bılağa qulaq iedi.)

Canhot. (İçib boşab, mıyıqların sürte.) --Atañı

qonağıma, bosağada süelib, qızçıq bla Oğurlu ne sö-

leşe edile? Sana aytama! Sen munu ızından köz-qulaq

bolmasan, oun sende bla mende bolluqdu.

Ayşat.-- A kişi, sen bir qucur adamsa! Endi men

Oğurlunu kütüwçü bolubmu aylanayım?! Ol da qoşnu, malnı

usunden qızçıqğa hapar ayta bolur edi. (Canhotnu sol

canına olturadı.) Qaydam, hapar azmıdı?

Canhot (başın hını bulğay.) --Ay oğese anı aman

haparı aytılsın. Oğurlunu haparın men bileme!

Ayşat. --Bile esen, mana nek sorasa? Sora esen, aqılı-

ma kelgenii aytdım.

Canhot.--Seni aqılıña kelgen ol bolur, meni aqılıma

kelgen a başhadı. (Ayşatha iyilib, oñ qolu bla da

cerge silke, soluwun almağanlay.) Berçqol temirçi Azretden

bizni amanna kelecilik aytıb aylanadı! Sen bilemise?

Bilemise! Tohta, meni kozum ana bir ilinsin! Canhot --

Canhot tuldu... (Qatınına qaraydı.)

Oğurlu (halqğa aylanıb.)-- Aman közüñe.

Canhot. -Sılhır sense! Sense bılanı meni üsüme sekirtgen!

Sen igi qatın bolsañ, qızıñ Oğurlu bla bosağa sayın

suele aylanmaz edi!

Oğurlu (halqğa aylanıb.) -- Oğurludan artığıñ

kesini bolsun!

Canhot. --Alay bolğanı üçün, senden tuwub, senñe

uşamay, kimge uşarıq edi?

Ayşat (hınıraq.)-- Sen mıllıgıñı menñe atıuwñu nek

qoymaysa! Ne! Quru da «men», deb turma da, ol senden sora

aytırıqnı da aytma qoy! Sen aytmasañ da, men köz-qulaq bolğanlay aylanama!

Canhot.-- Ay, oğese sen tersiñe aylanñın! Süyseñ,

qızıñı bir mashabha cıy, oğay deseñ, men ekigiznn da

cıya bilirme!

Ayşat. --Sen neleni sandıraqlaysa?! Oğurlu Azretden

qızıña .keleçi -bolğan ese, qızıñ da Oğurludan menñe

keleci bolğandı- Anı da men etdiribmi etedi? (Sırtın

Canhotha buradı.) Qıçırmağız. Senden da, canımdan da bezgenme!

Canhot.-- Ne, cuqmu aythandı?!

Oğu rlu (halqğa.} -Endn cartı alınñannı alındırıb ağaçha

iyib qoyadı.

Ayşat. --Tohta! Qızçıq neçik etgendn? Söleşe kelgendi

da, sora qorqaraq da bolub aythandı:

—Anam!

-Oy, byalam!

—Atama da ant da, Oğurluğa bir onow etigiz.

— Necik onow? Qallay onow?

— Qatın alığız, üylendirigiz. Bir da qurumasa da,

usune, başına qararğa carar,—deb ol menñe bir seyirlikleni

sandırağandı. Endi alanı barısın da qızçıq.

Oğurlu aytdırmay ayta bolurmu?

Canhot (seyirsinib, hını.) -Da sen a, sen qallay cuwab berdiñ?! Ne aytdıñ?!

A i ş a t. --Ne aytırıq edim aytıb. Uruşdum, kereklisin

berdim. Kesim tenli bir qıznı tutub tüygenmi eterik

edim? Oğurlunu qoy da, kesiñi onowuñu et, dedim. Bügün,

bugece erge cığarıqsa, dedim.

Canhot. --Ne aytdı da?!

Ayşat. --Soltannı atın sağınırğa da qoymadı. Burulub

qarasan a, cıqdı da ketdi!

Canhot.-- Bek igi etgendn! Uretgenine kore curuydu.

Aytıb turmağanmamı... (Eşikden Zayneb kiredi. Şıbırdayaraq.)

Sen munu ızından qara, esle, ozdursan. kec bolur

deb nenca cılayma men cazıq. (Zayneb, izlegenin tabmay,

cırlaydı, Zayneb ozğanlay.) Esleymise? Qıznı burnun köremise?

(Orge, enişge cürüy.) Oğay! Seni onowlarıñ bla işni oñmazlığın

men bildim. Oğurlu Azretden qızıña keleçilik aytıb.

Qızıñ da Oğurludan senñe keleçilik cürütüb, sen da aladan

menne kelecilik etib, başların sılay... (Qıcırab) alay ete tururğa umutmu etesiz?! Oğay, men sizni alay boşlab qoymazma! Sora onow

sen eterse! eştemise?! Ol qızıñ keleçilik aythan zamanda,

urub tişlerin awuzuna quüb nek qoymağan ediñ? Tarığırğa

kelgen mana tarığırıq edi da, boluwuna bir igi qarar ediñ.

Oğurlu (halqğa aylanıb.)- «Sora Canhotnuqulanı

da bir sınar ediñ».

Canhot. -Bu haparla elge cayılsıla, men betimi qalayğa suğarma?

Oğurlu (halqğa aylanıb.)- «Baguş tabılmay qalğa edi!».

Canhot. (Olturadı.) -Ol Oğurlu ua! Aman Oğurlu!

Ol bir qucurla etib aylanadı! Bir işeksiz, anı üretgen

adam bardı. Kim ese da, bol’şevikleden mıña hapar aytıb, bol’şevikle

carlıla üçün küreşgenlerin añılathandı. Alağa bazıb, menden haq

dawları kelib aylanadı.

Teyri, haq bermezme, sırtıñdan qayişle qobarırma.

(Arı-beri bara.) Men añılamağan bir iş bardı: Oğurlu

qatınnı ne eterikdi?!

Oğurlu (halqğa qarab.) -Ol seni işiñ tüldü!

Canhot. -Tohta, nek aşığasa? Bek ariw caraşdırıb

eterme cuwabıñı, (erlay qatınına aylanıb.) Bu haparnı

adamğa eşitdirme, başın cabıb qoüğuz.

Oğurlu (halqğa aylanıb.)- Cabsañ, cabmasañ da,açarıqma!

Canhot (orge q’arab, barmağın da orge tutub.) Abcar

Soltan! Meni qızımı ol tileydi! Abçar tileydi! Anı calçısından

başhası bolmağan, arbazına çıpçıq qonmağan

temirci Azretden da qızıma keleçilik cürüydü. (Oltura.)

«Kesi olecak’, sana ne berecaq», —deb allayın, qızımı alsa,

ne berligine nek sağış etmeydi? (Üllesin tartadı.)

A y ş a t (esine tüşüb, erlay Azretni suratın qoynundan

alıb.) -Küewlügüñü suratın körgüzürge unutub qoyğanma.Ma!

Canhot (qarab, kozun-başın tüyüb.) Temirçi Azret!

Alay degen nedi? (Turadı ülle da awuzunda.) Bu qaydan

cıqğandı? Munu qaydan alğansa? Qatın!

Ayşat (sansız.) -Alıb qaydan alğanma, üy tübünde tabhanma.

Canhot (suratnı cırta-cırta-)- -Tabanımı sıyı...

bolmağan... berçqol... temirçi Azretni suratı, meni... üyüm-

de korunurge qalay boladı? (Cerge atıb, ayaqları bla

tebleydi.) Ma, ma, ma! Ayıb etseñ da, körgenime köre, sıyıña köre eteme!

(Solub olturadı.) Oğay, men aña: qoy, qızımı ızından

aylanma, bolmazlıq işni elge cayma deb

aytdırayım. Tohtamasa ua, cuwabın aña köre eterme!

3 a i n e b. --Anam, hapcukleni d1cıyğanma!

Ayşat. (Amalsızdan carıq kibik bola.)-- İgidi. Ma

tebreyik. Hı... Qayda, bılay kel da, ol menñe aythan haparlarıñı ataña da bir aytçı. Kel, bılay kel.

Zayneb (allına atlay-)-- Anam, sen bir türlü adamsa, men

aythanlanı atama aytıb aylanırğa ne seyirlikleri bardı?

Aişat. --Şo aytmasan, meni qabhın.

Canhot (qızına burula, hınıraq soradı.)-- Oğurlu

ne ayta edi? Kimni alsaq sue edi?

Zayneb.-- Eşta, mından alda bir kün kirdi da keldi. Oltur dedim da,

oltururğa unamadı. Ne kerekdi, dedim da, sora,

dedi: Zayneb, dedi, senden bir tilerigim bardı, dedi. Alay,

dedi, tilegimi hapar etib, cayıb qoyarıqsa da, qorqğan

eteme, dedi. «Toba, caymazma», dedim da, sora dedi...

Ayşat.- Ne aythan ese da, aythanıça tizmeseig, men öleyim!

Canhot. --Sabır et! Biyağı sen tebregense! (Qızınıb.)

Hı, sora ua?

Zayneb.-- Mei sizde turğanlı, dedi, ma ceti cıl boldu, dedi.

Bek suygen uyumsuz, dedi. Atan bek aytılğan

kişidi, dedi, emda süygen adamımdı, dedi. Anañ da anı kibikdi,

dedi. A-a-a-a-alay a, dedi...

Canhot.-- Anı ol hapar aythan capısına bir qara!

«dedi», «dedi», «dedi». Dedini qoy da, ne aythan ese da,

aythanın ayt!

Aişat.-- Ol seni bla söleşgen zamanında ne aythan ese

da, ma-a caraşdır da tiz...

Canhot (qatınına.)-- O bir tohta, awuzuñ qabışıb

tohtarıq carıcayaq! Men söleşgen zamanda, sey sabır

et, deb nenca aytama. (Qızına.) Qısha söz, ne kerekdi dey edi?

Zayneb. --D-a-a-a, .qatınsız turallıq tülme, dedi, da tüb bolurğa

suymeyme, dedi. Meni da ocağımdan tütün çıqsa süeme, dedi.

Men dedi-i-i...

Canhot. (Hını etib.)-- Hı! Qoy! Qoy! Boldu! (Pawza.)

Ol qadar namısıñı qayda da tutasa? Atañı, anañı

qatlarında qallayla söleşese?! (Enikleb.) «Qatın, sabiy»,

«tub bolurğa süymeyme, dedi, dedi,dedi». Sen qallayla söleşese?

Sabiycikca! (Oğurlu başın bulğab ışaradı.)

Zayneb.-- İy, sora men ne eterikme? Anam barısında

qoyma da tiz deydi sora-a-a-a.

Canhot. «Tiz deydi sora!..» --Dedini da anı üçün tize

bolursa! «Dedi», «sora», bilgenin dedi bla sora bolub! (Qı-

zına qarab, allına iyilib, hını.) Sen qa-qa-qa-qa-a-a

qallayla soleşese! (Bir canına aylana.) Ne osallarından

bolub caratılğai ediñ. Menñe sen tuwmay, seni ornuña

bir hayuan tuwğa edi! Seni keleçiligiñe qarab turğan

Oğurluğa da ayıbım coqdu. Ekigiz da bek iynamlı, oñlu

adamlasız. (Qatınına-) Bayça :qızı, qımılda!

Aişat. --Da, men a... (tura.) Ma busağatdan çvrıqlarımı

qablab.

Canhot (Ayşatnı awuznuna çabıb.) --Qablarıñı

qabla da boşa, çappalarıñ hucuña qallıq çırtçapa!

Qora!

Ayşat. (Ayşat ketib tebregenley, öşünün qızına urub,

qızını sırtından türte, çığadıla.)-Meii eteklerimi

tubune kirib turma da, onmazlıq, allıña atla, artıñ

allıña aylanıb atlarıq.

Canhot. (Izından qarab, başın bulğay-) Talanñan,

qayğı ullu köreme. Hayır! (Cürüy-cürüy.) -Arabi,

Og’urlunu aqılı qalaydı? Bek süe edim bilirge!

Oğurlu. (Üyçükde arı-beri bara.) --Mıçımay bilirse.

Canhot. Oğurluğa da qatıi alıb, kelinçikni da

otowda oltutub qalay turayım? (Gitçe üyge kire.) Teyri,

qaydam! (Oğurlu erlay camçını içine kiredi. Canhot,

camcını ala.) Ne da nedi, Oğurluğa qatın nege kerekdi?

Başınamı urluqdu? (Camçını bawundan tutub, imbaşına

atıb ketedi. Oğurlu da, çabırları körüne, camçını

tubunde eşikge deri baradı. Canhot çığadı. Oğurlu bosağanı

allında açılıb qaladı. Çabıb terezeden qarab qaytadı.)

Oğurlu. (Enikleb.) --«Ne da nedi, Oğurluğa qatın

nege kerekdi? Başına urluq tül ese». Da, sen qatınıñı

başıña ururğamı alğan ediñ, qatınıñ ayağıñda süellik!

Cabıw

  İnternet versiyasın caraşdırğan Sılpağarlanı Ahmad 2002 oktyabr-noyabr