1. Биринчи байракъ къайдан келгенди.

Байракъланы историялары бек терен, узакъ заманладан башланады.
Байракъланы,штандартланы,флагланы,вымпеллени тарихин тинтген сакълагъан илмугъа "вексиллология" дейдиле. 
Бурунгу Римде, узун ёре къурукъну кёнделенине таякъны бегитиб, ол таякъгъа да бояулу къумачла такъгъандыла. Бу затны атына "вексюллюм" дегендиле. Бурунгу ромен "вексюллюм"- бюгюнгю байракъланы ата-бабаларыды дейдиле европалы тарихчиле. Вексиллография бу вексюллюм сёзден къуралгъан болады. Европалы вексиллологла айтханга кёре, байракъланы историялары тенгизден башланады .Кемеледе айланган тенгизчиле, кеслери кемелерин узакъдан огъуна джау , хош кемеге танытыр ючюн, узун бояулу байракъла такъгъандыла. Кемелени байракълары 5-10 метр узунлугъу болгъандыла. Алай бла дейдиде европалы вексиллологла, тенгиз кемеледен кёчгенди къраллагъа, аскерлеге, патчахлагъа байракъла. Байракъланы, флагланы Европада бегиую 17-18 ёмюрлеге тюшгенди дейдиле. Аны бла байракъ 18 ёмюрде табханды Европада бюгюнгю магъанасын.

Алай а мени кёлюме келген бла :

1.Керти байракъ омакълыкъгъа деб къуралмагъанды Римдеги "вексюллюмча". Бурунгу заманланы къой, бюгюнлюкде да аскерле кеслири иелик этген шахарланы, таумийиклени, кеслерини базларын байракъ бла белгилейдиле. Биринчи магъанасыда байракъны-- джау бла джууукъну айырыргъа болушмакълыгъы.
2.Адам улу кемеден эсе алгъа атха мингенди. Кеме ишлегенден алгъа ат юсюнде уруш этиб башлагъанды. Европачыла кемеледе къазауат этгинчи, минг-минг джылланы алгъа, джигит эски тюрк халкъла Евразияны бир джанындан бир джанына, бычакъ джангы чайкъалгъан джаудан ётгенча, ётюб тургъандыла. Сёз ючюн : 22 ёмюрню алгъа хунну(гунну) халкъ Къытайгъа (Чиннге) иелик этеди,16 ёмюрню алгъа Римни аллына келиб, сюелген гунну аскерлеге ромен папа бла ромен император биргелей алтын джасакъ тёлеб, башларын алай аладыла. Европагъа байракъны бюгюнгю магъанасын биринчи гунну келтиргенди дерге боллукъду.
3.Гунну (тюрк) халкъла бек теренден башлаб тамгъала бла малларын, кеси базларын белгилегендиле. Джортоуулда болгъанда тамгъаларын ёре тутуб кеслерин башхаладан айыргъандыла. Ёре тутулгъан тамгъа байракъ болгъанды. Тамгъасы болгъан бай-бий болгъанды. Аны бла "байракъ" сёзню тамыры бай-бий-бей сёзден чыгъыды, кертиси бла "бэй" "bay".
Алайды да байракъны Европалы халкълагъа бюгюн магъанасын джайгъан юретген бизни ата-бабаларыбыз болалла

2.къарачаймалкъар (алан) халкъда байракъны эски магъанасын сакъланыу.

Европада джокъду бизни халкъдан башха, эртдеден бюгюнге дери, байракъны бирча хайырландырыб тургъан. Бурунгу бек эски заманлада,байракъны магъанасы тукъумну,халкъны, джерни башха тыш тукъумдан, халкъдан айырыб белгилеген болгъанды. Малгъа тамгъа бла салыб айыргъан эселе, джерни адамны байракъ бла айыргъандыла.Бурунгу замандан бюгюнге джетгенди халкъыбызда байракъны ол магъанасы. Башха халкъла байракъны эски магъанасын тас этиб - къуру демонстрациялада, шоулада (show) тутханлыкъгъа- биз халкъ эски заманладача бусагъатда да алай хайырланабыз байракъ бла. 
Келин келтиргенде - байракъ джюрютюу юсюнден айтама. Киеу тукъумдан келин келтиргенде,киеу адамла бары мешиналарына байракъ салалла.Бурундан къалгъан адетди, автомобил болмагъанда- атлагъа,арбалагъа такъгъандыла байракъланы. Бусагъатда джанджаулукъ, джабыу дегенча салалла, аты уа сакъланады "байракъ" болуб..Эртде уа тукъум тамгъаны байракъ этиб тутхандыла. Келинни къачырыб келтиргендиле кёбюсюне. Келин къачыргъан гитче джортуулду (набег в миниатюре) дерге боллукъду. Къарачаймалкъар (алан) халкъ Россиягъа къошулуб адет тас бола, малла колхозлагъа джыйылгъаны бла тамгъала унутула , келин урлагъан да джумашакъ формагъа кёче- тамгъа байракъланы орнуна джанджаулукъла, джабыула салына башлагъандыла. Аты уа къалгъанды. Ансы не джанджуулукъ, не джабыу, не кёлек байракъ болмагъанын барыбызда кёребиз.


3.Акъ бла сары (оранж) бет гунну халкъны сюйген бетлери. 

Гунну(хунну) ата-бабаларыбызны джашаулары тарих билдиргенден милэтге дери 13 ёмюрде башланыб милэтден сонгра 5 ёмюрде болгъанды.(милэт/милаат=Рождество Христово) Эки минг джылдан узунду гунну халкъны джашауу историясы. Аттиланы империясы оюлгъаны бла гунну (хунну) халкъны аты тюрк халкъга бурулады. 

а.Къазах бла тюрк тарихчиле айтыугъа кёре гунну ата-бабаларыбыз акъ бла сары бетни айырыб сюйгендиле 
б.Гунну (хунну) Кюннге табынгандыла, кеслерин кюнню джашларына санагъандыла. Кюнню бети уа Акъ бла Сары болады. Атлары да андан айтыладыла "гунну-gunnu-kunnu-kunlu". Бюгюнда барды Малкъарда ески тау эл- Кюннюм (Kunnum) бу сёзден къуралгъан. Алай бла "гунну" деген бюгюнгю тилибизде "кюнню,кюнлю" (kunnu,kunlu) болады. 
в. Ийленген, джуулгъан терини бети не акъ, не сары болады. Андан да гунну (тюрк) халкъла акъ сары бетли терилеге юренчек болгъандыла.
г.Гунну атабабаларыбыз бурун Къытайгъа иелик этгендиле. Къытай Император бурунгу заманлада, буддизм дин бюгюнлюкде сюйген бетлери Сары (оранж) бетди. Эшта, бизни ата-бабаларыбыз сюйдюрген болурла сары бетни къытайлылагъа, аладан гунну халкъгъа кёчген эседа тюзюн бюгюн киши айталмаз. 
д. Сары (алтын) бет- байлыкъны, рысхыны белгилеген бетди. Кавказда джашагъан тюрклюлени (скиф, гун,алан, булгъар,хазар къаумла) эски къабырларында тюрлю-тюрлю алтын керекле табадыла. Алтын кереклени багъалытыб, къабарлыгъа аны бла салгъандыла атабабаларыбыз.
Аны бла сары бет бир джаны бла гунла табынган кюнню бети, экинчи джаны бла алтынны бети болады.Ол демеклик, сары бет гуналанланы заманларында Тейрини эм байлыкъны белгиси болгъанды. (И.Мизиев билдергенге кёре гунну бла аланла Европаны бир джанындан бир джанына чыгъыб 2-5 ёмюрледе къазауатла бардырыб тургъанла)

4.Акъ бла сары бетни къарачаймалкъар халкъ айырыб бек сюйгенди.

Бу бетлени сюйген бет болгъанына бурунгудан огъуна тилибизде къалгъан эркиши тишириу атла,тукъумла шагъатлыкъ этедиле. 
"Акъ" бла "Сары" деген тамырладан къуралгъан талай ат бла тукъум атла.

1.Акъбилек- нарт Сосрукъаны къатыны, Акбийче-Акъмарал джаныуарла уу Тейриси-Апсаты, Акътамакъ, Акъай, Акъбаш, Акътай, д.а.к. "Акъ" деген тамырдан къуралгъан атла кёбюсю тишириу атладыла. Андан да белгилиди эртдеден сюйгенлери акъ бетни атабабаларыбыз. Тишириу атла кёб болгъаны уа матриархат заманладан келгенин кёргюзеди Заман кете бара, акъ деген сёзню магъанасы тишириу атлада эриу (ариу) дегенге бурулгъанды.. Былайда келтирген тишириу атла нарт эпосдан алгъанма. Санаугъа кёре нарт эпос гунну халкъны заманларында къурала башлагъанды.
Бу тукъум атладан къуралгъан тукъумла бизде кёбдюле: Акъайлары, Акъкъыйлары,Акъкъоллары, Акъкушлары,Акъбайлары, Акъбашлары, Акъболатлары, Акъкъуллары,Акъкъызлары д.а.к. 
2. "Акъсюек" деб джамагъатны элитасына айтхандыла бурунгула

3."Сары" сёзтамырдан къуралгъан адам атлада кёбюсю эркиши ат болады. Сары,Сарыбаш,Сарыбий, Айсара (тиш.ат),Сарыкъул,Сарай(Сары+Ай),Сарыбек, Сарыхан,Сарытай,Сарыбий д.а.к. 
Бу тукъум атладан къуралгъан тукъумла бардыла къарачаймалкъар халкъда:Сарыкалары(Сарака),Сараккуллары, Сарабашлары,Сарылары д.а.к. Алтынны скифлени заманларындан огъуна багъалытыб, къабырлагъа алтын керекле салгъандыла. Алтын сары бетли болгъаны кимге да белгили.
4. Энтда къошарым: кюзей тюрклюле , аланла да ичлеринде болуб, Евразияда кёб ханлыкълагъа, джерлеге, шахарлагъа,суулагъа,халкълагъа - "Акъ", "Сары", "Кёк" сёзтамырладан къуралгъан атла атагъандыла. Мен былайда къуру "Сары" сёз бла байламлы тюрк къаумланы атларын джазама . "Кёк" бла "Акъны" къояма.
4.1.Сарматла аланладан алгъа джашагъан,аланланы атабабалары.Быланы атлары да "Сары+мат=сары+бат" "кюнбат сарыла" дегенлиги болурму?
4.2. "Алтын" Орда, ара шахары да "СарыАй,Сарай".(14 ёмюрге дери Аланиягъа бек уллу хоншу кърал, артдарак Алания (къарачаймалкъар) Алтын Орданы вилайети бола тургъанды)
4.3."Саргъатла" деб Сибирде тюрк къаумла 11-12 ёмюрде джашагъан.
4.4. "Сарыкла" туркменледе этник къаум. Туркменлилеге кёб сармат-аланла къошулгъанына тарихчиледе ишек джокъду. 
4.5. "Сартулла" монголлагъа 16-17 ёмюрледе къошулгъан тюрк группа. 

5.Кёк бет битеу кюзей (шимал) тюрклени, артыкъзызда аланланы сюйген бети.

Кёк бетни айырыб сюйген заман тюркютлени аты бла байламлыды. Кюнге табынган заман, кёкге табынган заманга ауушунады. 5-6 ёмюрледе табыныу кюнню Тейрисинден (Бийинден) кёкню Тейрисине (Бийине) акъкъырын кёчеди. ("Бий" сёзню биринчи магъанасы "божество" деген магъананда джюрютюлгенди). Къарачаймалкъар (Алан) халкъны , башха тюрк халкъланы эм уллу Бийи Кёкню Тейриси болады.Ол замандан бюгюнлюкге дери "кёк" бет аланланы къалгъан бетледен айырылыб чынг сыйлы бетиди. Анга тилибизде,историябызда шагъатлыкъла бек кёб къалгъандыла.
1. "Кёк" Тейриси къалгъан Тейриледен баш болгъанды.

2. "Кёк" деген сёзню эки магъанасы а. "кёк"- дуния башы гъалам б. "кёк"- бояуланы,бетлени бир тюрлюсю.

3.Кёк деген бояуну-бетни магъанасы сыйлы-уллу болгъанын андан огъуна кёрюгюз.Боз бетли,кюл бетли ,джашил бетли джаныуарлагъа-затлагъа-битимлеге барына КЁК деб къойгъанбыз.Сёз ючюн- а.)кёк бёрю, б.)кёк ханс, в.)тау кёгергенди, г.) кёгет- терекледе ёсген битимле, д.)гокга-чакъгъан гюльханс, е.) кёкен-гитче терекчик, ё.) Кокай-адам ат+джашчыкъ деген магъанада, ж.) кёкюрек-кёк джюрек,з.) кёгюрчюн-"кёк юрчюн" -къанатлы. Къысхача айтханга, бурунгу аланла кёкден тюшгенге да, джерден чыкъгъанга да Кёк Тейриси бла байламлагъан болурла , бу кёргюзген битеу сёзлени "кёк" деген сёзтамыры барды.

4.Атла,тукъумлада бек кёбдюле бу сёзтамырдан къуралгъан. Кёгала, Гокка, Кокай, Кёкей, Кёккёзлары,Кёкбийлери,Гогуйлары,Гогулары д.а.к.

Къалгъан бетле: къара,мор,къызыл,боз,джашил-бары биргелей тилибизде,фольклорубузда не акъ,не сары,не кёк бетлени джангызына тенгли сыйлары болмагъанды.Туура башха тюрлю болгъанды.Нарт эпос да нартлагъа (аланлагъа)джаулукъ этген эмегенлени башха атлары "харалла". "Харалла" дегени "къарала" деген магъанада, "хара" сёз бла байламлыды бюгюнда айтыучубуз "къара кюч" деб. "Къара" сёзню "кючлю" деген магъанасы андан келеди. Сосрукъа,Ёрюзмек уруш этиучю эмегенни аты "Къызыл" Фукду билгенигизча. Битимлеге ханслагъа "джашил" демей "кёк" деб тургъаныбызны алгъа айтдым. Артда-артда бюгюн джыллагъа джууукъ заманлада башха миллетледен юрене: къара, къызыл, джашил бетлени сыйларын ёргерек этгенбиз.

6. Аланланы (къарачаймалкъарланы) эм атабабаларыбызны байракълары, джерлешимлери, девлетлери болгъан заманланы юсюнден. 

Былайда 1-7 пунктлада информацияны тюрлендирмей, http://vexillographia.narod.ru/ автору Ломанцов В.сайтдан алыб джазама, ёз-кесим къошханым каганатланы,ханлыкъланы джерлешимлери (территориялары). 

1.Уллу Гуннланы Девлети, джерлешими-Монголия бла кюзей Къытай (204 м.дери-216 м.сора) оранж байрагъы эмеген сураты бла
2.Кюнбаты Гуннланы Девлети,джерлешими гюнеу Урал (48 дж-216 дж милаатиден сора) оранж байрагъы суратсыз
3.Европалы Гуннланы Девлети(Аттиланы империасы)джерлешими Европаны кыбла-кюнтуугъу джаны (375-454 м.сора)акъ байракъ алтын къушу бла
4.Акгунланы Девлети,джерлешими Европаны кыбла-кюнтуугъу джаны-420дж-562 дж акъ байракъ къушсураты бла
5.Уллу Тюрклюлени Девлети, джерлешими Россия бла Украинаны къыбласы(кюнейи)(552-743дждж) кёк байракъ бёрю башы бла
6.Хазар Каганаты, джерлешими Кюзей(шимал) Кавказ, Дон бла Итиль сууджагъасы(651-983 дждж)кёгала байракъ боз тамгъа бла джулдузла сураты бла.
7.Алтын Орда Европаны битеу Кюнтуугъу джерлери (1236-1502дждж) акъ байракъ къызыл муслиман айы эм къара тамгъасы бла (Ломанцов В. бу тизмени тюрк-казах плакатдан алгъанма деб, чертеди. Толу ийнаналмайма бу тизмеге дейди. Алай а башында келтирген далилле шагъатлыкъ этедиле къазах-тюрк плакатны тюз болгъанына) 8.Къырым ханлыкъ 1502-1783 дждж кёк байракъ Гирей ханны Т харифге ушаш сары тамгъасы бла.
9.Алания 1-14 ёмюрле Шимал (Кюзей) Кавказ- байрагъы кёк, сары не акъ тамгъасы бла юсюнде. (аланланы атлары ромен тарихчиле джазыб 1 ёмюрден бери айтыладыла. Алан Гаганатны 1395 джыл Топал Тамерланны аскерлери тюб этгендиле.)


7.Кёк байракъ бизге къалай джетген болур.

Бурунгу заманланы байракъ тарихин джазгъан тынчды, бизге джууукъ заманладан эсе.Нек дегенге, узакъ ёмюрледе тюрк халкъланы ханлыкълары, каганатлары, къысхача айтханга эркин энчи джашаулары болгъан себебли аланы юсюнден хапарла кёб къалгъандыла. Биз а, Эресейге къошулгъанлы, бизни юсюбюзден оюмланы бегитиб кюрешгелле : къарачаймалкъар халкъны не историясы, не джазмасы болмагъанды, кеси да андан бундан джыйылгъан бандитледен къуралгъан бир халкъды деб. Таб "алан" атыбызны да урлагъандыла. Бу болумда байракъ тарихибиз къайдан сагъынылсын. Эресейге киргинчи алан (къарачаймалкъар) халкъны байрагъы къаллай болгъанын аналогия халда, башха халкъланы юсю бла къайыкъ . 
1.Къарачаймалкъар халкъ Россиягъа къошулур заманга дери, кърым ханны байрагъына ушаш байракъла хайырландыргъан болур. Алан-хазар-булгар халкъны кёк байрагъы кърым ханда сакъланганды. Кёк байракъ кърым хан тоханадан тайгъаны бла бизде къалгъан болур дерим келеди. Байракъ кърым хандан къалмай, хазар-булгъар юзюкледен кёчюб бизге, кесибиз энчи тута турургъа да болурбуз. Кърым хан адыгладан джыл сайын уллу джасакъла алыб тургъанды-аланы ичинде 100 эм ариу къызларын адыглыланы (черкес-къабартыны). Къарчаймалкъаргъа уа артыкълыкъ этмегенди.
2. Гирей тукъум кърым тохананы алгъанында, ханлыкъны кёк байрагъына Гирейлени сары тамгъаларын салынганды.Кърым байракъда тамгъа Т харифге ушайды. Къарачаймалкъар тукъумланы тамгъаларында да барды талай тамгъа, Гирей ханланы тамгъаларына ушаш болгъанла (Тырам къаумда, Орусбийлада д.а.к.).
3.Кърым ханда къарыу, кюч болгъанда Уллу Къарачайда бийлик Къырымшамхаллада болгъаны белгилиди. Тукъуму огъуна айтыб турады-бу бий кърым ханны шамхалы болгъанын.Къарачайны "Олийи" деген атда тургъандыла Кърымшамхаллары. Къарачайча "олий" -арабча "валий"-"владетель" дегенден келеди. Бюгюнча айтсакъ "шамхал=шаухал=олий" губернатор дегенча боллукъ эди. Сора алан (къарачаймалкъар) байракъла къырым ханны байрагъына ушаш боллугъна чыртда ишек джокъду. Алай 19 ёмюрню ал сюреминде, алан халкъ ёзен ёзен бёлюшюнюб болгъаны себебли, хар уллу тукъумну, хар бий тукъумну кесини энчи кёк байрагъы болгъан болур, кесини энчи тукъум тамгъасы бла. (Арт 100джыллыкъ байракъланы суратлары бла тарих хапары башха бетде.)

8.Алан (къарачаймалкъар) халкъны миллет байрагъы эм ахыр оюм 

1.Алан (къарачаймалкъар) миллетни бурунгу джашауундан бюгюнге дери Акъ,Сары,Кёк бетле къалгъан (къара,къызыл,джашил,боз, д.а.к) бетледен сыйлы болуб келгенди. Анга шагъатлыкъ этген тилибизде сёзле,фольклор (нарт айтыула), эркиши тишириу атла, тукъумла.Аны ючюн алан (къарачаймалкъар) байракъда бу юч бет болургъа керекди.Бизни ата-бабаларыбыз тюрк халкъланы (гунну,хазар,булгар), аланланы да энчи ёз байракълары бу юч бетли болгъандыла. Къалгъан бетледен айырылыб бу юч бет сыйлы болгъанды. Башында чертгенимча, бу кюнледе огъуна, бу юч бетден къуралгъан кёб эркиши,тишириу атла, тукъумла, кёб джер суу атла,тилибизде сакъланыб анга шагъатлыкъ этедиле. Аны ючюн бу юч бетли болмай байрагъыбыз боллукъ тюлдю. Алан халкъ муслиман халкъды.Ислам динни сюйген бети джашилди. Джашил бетге уа не этейик дегенге джууаб былайды: бизни тилде кесигиз кёргенча, хансны,кёгетни башха битимни аты "кёк" бет бла белгиленеди. Аны ючюн "кёк" бет джашил бетни орнун тутады.

2.Байракъны кёк бояуу тюрк халкъланы сюйген бояуу, акъ бети кирсизлик, экибашлы ёмюрлюк Минги Тау къарачаймалкъар халкъ бир алан халкъ болгъанына шагъатлыкъ этедиле.Алайды да демократияны тамалында (темелинде) бегиген байракъны башха байракъгъа аушдургъанны терс ишге санайма. Бу байракъ тургъанлай, башха байракъла къураб айлансакъ, алайсызда биригалмай тургъан халкъны экиге юлеширикбиз.
3 Джанкишилары Ибрахимни байрагъына къошханым. Амма бу байракъда САРЫ бет джетмейди.Кёб халкъла, къралла байракъларында джерлерин белгилейдиле. 
Дуния башында эм белгили байракъда. а.)АБШ-ны байрагъында 50 джулдуз барды.Хар бир джулдузу бир штатны белгилейди. б.)Европа Бирлигини кёк байрагъында бирлешген кърал (девлет) сайын бир джулдуз.в.)Узбекистанны байрагъында 13 джулдуз-13 хакиматын(областын) белгилейди. г.)Туркменистанны байрагъында 5 джулдуз-5 вилайетин(областын) белгилейди.
4.Къарачаймалкъар халкъда улу областла болмагъандыла. Алай а уллу ёзенлери, суулары кёб болгъанды. Аны бла мени кёлюме келген бла хар алан да билиб турурча, башха халкъланы адамлары да билирча, хар кимге да къарачаймалкъар халкъ бир алан халкъ болгъанын къаты кёргюзюрча, байракъны да бир кесек "живой" этерча, Сары джулдузла бла, джерлерибизни-ёзенлерибизни схема тамалда Джанкиши улу Ибрахимни байрагъына 12 джулдуз cалынса  тюз болуред. 

12 уллу ёзенни саны бла.
1.Черек ёзени -Керти Малкъарны ёзек джери (Черек району,Ташлы Таланы джерлери =КъМР) 
2.Холам-Бызынги ёзени (Черек району= КъМР) 3.Чегем ёзени (Чегем району =КъМР) 
4.Бахсан ёзени (Эльбрус району= КъМР) 
5.Малка сууну ёзенлери (Схауат,Кичималка,Хабаз эллерини джерлери-ёзенлери)(Гитче Къарачай району, Зольский район,Бийчесынны джерлери =Къчр,КъМР)
6.Джёгетей сууну ёзени(Джёгетей району=КъЧР) 
7.Гум ёзени (Ючкёкен,Терезе эллени джерлери)(Гитче Къарачай район=КъЧР)
8.Къобан сууну ёзенлери бла тюзлери(Уллу Къарачай, Дууут ,Джазлыкъ) (Къарачай район,Джёгетей район,Къобан район=КъЧР)
9.Теберди ёзени (Къарачай район=КъЧР) 
10.Гитче Инджикни сууну ёзенлери ( Аксауут бла Маруха ёзенле) (Зеленчукский район= Инджик району=КъЧР) 
11.Уллу Инджик сууну ёзенлери (Архыз, Кяфар) (Зеленчукский район= Инджик району=КъЧР) 
12.Уллу Лаба сууну ёзенлери Уллу Лаба ёзен бла къатында джерлери -Уруп району=КъЧР) 

Бу кёргюзюлген ёзенледе (джерледе-районлада),барында да къарачаймалкъар халкъ ёмюрлени узагъында джашаб келгенди. Къуру бир районну джери-Къобан район къошулгъандыла къарачаймалкъарны джерленине революциядан сора. Ол район да къарачаймалкъар халкъгъа къайтарылгъанлы 60-70 джыл толады. Аны бла бизни уллу ёзенлерибизни саны 12-ге джетедиле. Джулдузланы периметри бла сары бояу нек салгъанса дегенге джууабым да былайды. Аны бла джулдузланы сары бетли этгенме. 9 джулдузну да ислам диндеча айны тогъай ызына тизгенме. Юч джулдуз Минги Тауну башында . Минги Тауну туурасында Бейчесындан башланган 3 уллу ёзен (суула). Неда сюйгенге, юч джулдузну башха магъанасы: къарачайлыла, таулула, малкъарлыла.Неда сюйгенге башха магъанасы: къарачай малкъар, дюгер. Неда башха магъанасы: къарачайлыла малкъарлыла,къумукълула, неда къарачайлыла, малкъарлала , тышында башха миллетледе адамларыбыз. Ким къалай джарата эседа.

1. Birinci bayraq qaydan kelgendi.  

Bayraqlanı istoriyaları bek teren, uzaq zamanladan başlanadı. Bayraqlanı,ştandartlanı,flaglanı,vımpelleni tarihin tintgen saqlağan ilmuğa "veksillologiya" deydile. Buruñu Rimde, uzun öre quruqnu köndelenine tayaqnı begitib, ol tayaqğa da boyaulu qumaçla taqğandıla. Bu zatnı atına "veksüllüm" degendile. Buruñu romen "veksüllüm"- bügüñü bayraqlanı ata-babalarıdı deydile evropalı tarihçile. Veksillografiya bu veksüllüm sözden quralğan boladı. Evropalı veksillologla aythaña köre, bayraqlanı istoriyaları teñizden başlanadı .Kemelede aylañan teñizçile, kesleri kemelerin uzaqdan oğuna caw , hoş kemege tanıtır üçün, uzun boyaulu bayraqla taqğandıla. Kemeleni bayraqları 5-10 metr uzunluğu bolğandıla. Alay bla deydide evropalı veksillologla, teñiz kemeleden köçgendi qrallağa, askerlege, patçahlağa bayraqla. Bayraqlanı, flaglanı Evropada begiwü 17-18 ömürlege tüşgendi deydile. Anı bla bayraq 18 ömürde tabhandı Evropada bügüñü mağanasın. Alay a meni kölüme kelgen bla : 1.Kerti bayraq omaqlıqğa deb quralmağandı Rimdegi "veksüllümça". Buruñu zamanlanı qoy, bügünlükde da askerle kesliri ielik etgen şaharlanı, tawmiyikleni, keslerini bazların bayraq bla belgileydile. Birinçi mağanasıda bayraqnı-- caw bla cuwuqnu ayırırğa boluşmaqlığı. 2.Adam ulu kemeden ese alğa atha miñendi. Keme işlegenden alğa at üsünde uruş etib başlağandı. Evropaçıla kemelede qazawat etginçi, miñ-miñ cıllanı alğa, cigit eski türk halqla Evraziyanı bir canından bir canına, bıçaq cañı çayqalğan cawdan ötgença, ötüb turğandıla. Söz üçün : 22 ömürnü alğa hunnu(gunnu) halq Qıtayğa (Çinñe) ielik etedi,16 ömürnü alğa Rimni allına kelib, süelgen gunnu askerlege romen papa bla romen imperator birgeley altın casaq töleb, başların alay aladıla. Evropağa bayraqnı bügüñü mağanasın birinçi gunnu keltirgendi derge bolluqdu. 3.Gunnu (türk) halqla bek terenden başlab tamğala bla malların, kesi bazların belgilegendile. Cortowulda bolğanda tamğaların öre tutub keslerin başhaladan ayırğandıla. Öre tutulğan tamğa bayraq bolğandı. Tamğası bolğan bay-biy bolğandı. Anı bla «bayraq» söznü tamırı bay-biy-bey sözden çığıdı, kertisi bla «bey» «bäy». Alaydı da bayraqnı Evropalı halqlağa bügün mağanasın cayğan üretgen bizni ata-babalarıbız bolalla. 

2.qaraçaymalqar (alan) halqda bayraqnı eski mağanasın saqlanıw.

  Evropada coqdu bizni halqdan başha, ertdeden bügüñe deri, bayraqnı birça hayırlandırıb turğan. Buruñu bek eski zamanlada,bayraqnı mağanası tuqumnu,halqnı, cerni başha tış tuqumdan, halqdan ayırıb belgilegen bolğandı. Malğa tamğa bla salıb ayırğan esele, cerni adamnı bayraq bla ayırğandıla.Buruñu zamandan bügüñe cetgendi halqıbızda bayraqnı ol mağanası. Başha halqla bayraqnı eski mağanasın tas etib - quru demonstratsiyalada, şowlada (show) tuthanlıqğa- biz halq eski zamanladaça busağatda da alay hayırlanabız bayraq bla. Kelin keltirgende - bayraq cürütüw üsünden aytama. Kiew tuqumdan kelin keltirgende,kiew adamla barı meşinalarına bayraq salalla.Burundan qalğan adetdi, avtomobil bolmağanda- atlağa,arbalağa taqğandıla bayraqlanı. Busağatda cancawluq, cabıw degença salalla, atı ua saqlanadı «bayraq» bolub..Ertde ua tuqum tamğanı bayraq etib tuthandıla. Kelinni qaçırıb keltirgendile köbüsüne. Kelin qaçırğan gitçe cortuwldu (nabeg v miniatüre) derge bolluqdu. Qaraçaymalqar (alan) halq Rossiyağa qoşulub adet tas bola, malla kolhozlağa cıyılğanı bla tamğala unutula , kelin urlağan da cumaşaq formağa köçe- tamğa bayraqlanı ornuna cancawluqla, cabıwla salına başlağandıla. Atı ua qalğandı. Ansı ne cancuwluq, ne cabıw, ne kölek bayraq bolmağanın barıbızda körebiz. 

3.Aq bla sarı (oranc) bet gunnu halqnı süygen betleri.

  Gunnu(hunnu) ata-babalarıbıznı caşawları tarih bildirgenden miletge deri 13 ömürde başlanıb miletden soñra 5 ömürde bolğandı.(milet/milaat=Rocdestvo Hristovo) Eki miñ cıldan uzundu gunnu halqnı caşawu istoriyası. Attilanı imperiyası oülğanı bla gunnu (hunnu) halqnı atı türk halqga buruladı. a.Qazah bla türk tarihçile aytıwğa köre gunnu ata-babalarıbız aq bla sarı betni ayırıb süygendile b.Gunnu (hunnu) Künñe tabıñandıla, keslerin künnü caşlarına sanağandıla. Künnü beti ua Aq bla Sarı boladı. Atları da andan aytıladıla "gunnu-gunnu-kunnu-kunlu". Bügünda bardı Malqarda eski taw el- Künnüm (Künnüm) bu sözden quralğan. Alay bla «gunnu» degen bügüñü tilibizde «künnü,künlü» (künnü,künlü) boladı. v. İyleñen, cuwlğan terini beti ne aq, ne sarı boladı. Andan da gunnu (türk) halqla aq sarı betli terilege ürençek bolğandıla. g.Gunnu atababalarıbız burun Qıtayğa ielik etgendile. Qıtay İmperator buruñu zamanlada, buddizm din bügünlükde süygen betleri Sarı (oranc) betdi. Eşta, bizni ata-babalarıbız süydürgen bolurla sarı betni qıtaylılağa, aladan gunnu halqğa köçgen eseda tüzün bügün kişi aytalmaz. d. Sarı (altın) bet- baylıqnı, rıshını belgilegen betdi. Kavkazda caşağan türklüleni (skif, gun,alan, bulğar,hazar qawmla) eski qabırlarında türlü-türlü altın kerekle tabadıla. Altın kerekleni bağalıtıb, qabarlığa anı bla salğandıla atababalarıbız. Anı bla sarı bet bir canı bla gunla tabıñan künnü beti, ekinçi canı bla altınnı beti boladı.Ol demeklik, sarı bet gunalanlanı zamanlarında Teyrini em baylıqnı belgisi bolğandı. (İ.Miziev bildergeñe köre gunnu bla alanla Evropanı bir canından bir canına çığıb 2-5 ömürlede qazawatla bardırıb turğanla) 

4.Aq bla sarı betni qaraçaymalqar halq ayırıb bek süygendi. Bu betleni süygen bet bolğanına buruñudan oğuna tilibizde qalğan erkişi tişiriw atla,tuqumla şağatlıq etedile. "Aq" bla "Sarı" degen tamırladan quralğan talay at bla tuqum atla. 1.Aqbilek- nart Sosruqanı qatını, Akbiyçe-Aqmaral canıwarla uw Teyrisi-Apsatı, Aqtamaq, Aqay, Aqbaş, Aqtay, d.a.k. «Aq» degen tamırdan quralğan atla köbüsü tişiriw atladıla. Andan da belgilidi ertdeden süygenleri aq betni atababalarıbız. Tişiriw atla köb bolğanı ua matriarhat zamanladan kelgenin körgüzedi Zaman kete bara, aq degen söznü mağanası tişiriw atlada eriw (ariw) degeñe burulğandı.. Bılayda keltirgen tişiriw atla nart eposdan alğanma. Sanawğa köre nart epos gunnu halqnı zamanlarında qurala başlağandı. Bu tuqum atladan quralğan tuqumla bizde köbdüle: Aqayları, Aqqıyları,Aqqolları, Aqkuşları,Aqbayları, Aqbaşları, Aqbolatları, Aqqulları,Aqqızları d.a.k. 2. «Aqsüek» deb camağatnı elitasına aythandıla buruñula 3."Sarı" söztamırdan quralğan adam atlada köbüsü erkişi at boladı. Sarı,Sarıbaş,Sarıbiy, Aysara (tiş.at),Sarıqul,Saray(Sarı+Ay),Sarıbek, Sarıhan,Sarıtay,Sarıbiy d.a.k. Bu tuqum atladan quralğan tuqumla bardıla qaraçaymalqar halqda:Sarıkaları(Saraka),Sarakkulları, Sarabaşları,Sarıları d.a.k. Altınnı skifleni zamanlarından oğuna bağalıtıb, qabırlağa altın kerekle salğandıla. Altın sarı betli bolğanı kimge da belgili. 4. Entda qoşarım: küzey türklüle , alanla da içlerinde bolub, Evraziyada köb hanlıqlağa, cerlege, şaharlağa,suwlağa,halqlağa - «Aq», «Sarı», «Kök» söztamırladan quralğan atla atağandıla. Men bılayda quru "Sarı" söz bla baylamlı türk qawmlanı atların cazama . «Kök» bla «Aqnı» qoyama. 4.1.Sarmatla alanladan alğa caşağan,alanlanı atababaları.Bılanı atları da "Sarı+mat=sarı+bat" "künbat sarıla" degenligi bolurmu? 4.2. "Altın" Orda, ara şaharı da "SarıAy,Saray".(14 ömürge deri Alaniyağa bek ullu honşu qral, artdarak Alaniya (qaraçaymalqar) Altın Ordanı vilayeti bola turğandı) 4.3."Sarğatla" deb Sibirde türk qawmla 11-12 ömürde caşağan. 4.4. "Sarıkla" turkmenlede etnik qawm. Turkmenlilege köb sarmat-alanla qoşulğanına tarihçilede işek coqdu. 4.5. "Sartulla" moñollağa 16-17 ömürlede qoşulğan türk gruppa. 

5.Kök bet bitew küzey (şimal) türkleni, artıqzızda alanlanı süygen beti. Kök betni ayırıb süygen zaman türkütleni atı bla baylamlıdı. Küñe tabıñan zaman, kökge tabıñan zamaña awuşunadı. 5-6 ömürlede tabınıw künnü Teyrisinden (Biyinden) köknü Teyrisine (Biyine) aqqırın köçedi. ("Biy" söznü birinçi mağanası "bocestvo" degen mağananda cürütülgendi). Qaraçaymalqar (Alan) halqnı , başha türk halqlanı em ullu Biyi Köknü Teyrisi boladı.Ol zamandan bügünlükge deri "kök" bet alanlanı qalğan betleden ayırılıb çıñ sıylı betidi. Aña tilibizde,istoriyabızda şağatlıqla bek köb qalğandıla. 1. «Kök» Teyrisi qalğan Teyrileden baş bolğandı. 2. «Kök» degen söznü eki mağanası a. «kök»- duniya başı ğalam b. «kök»- boyaulanı,betleni bir türlüsü. 3.Kök degen boyaunu-betni mağanası sıylı-ullu bolğanın andan oğuna körügüz.Boz betli,kül betli ,caşil betli canıwarlağa-zatlağa-bitimlege barına KÖK deb qoyğanbız.Söz üçün- a.)kök börü, b.)kök hans, v.)taw kögergendi, g.) köget- tereklede ösgen bitimle, d.)gokga-çaqğan gül’hans, e.) köken-gitçe terekçik, ö.) Kokay-adam at+caşçıq degen mağanada, c.) kökürek-kök cürek,z.) kögürçün-"kök ürçün" -qanatlı. Qıshaça aythaña, buruñu alanla kökden tüşgeñe da, cerden çıqğaña da Kök Teyrisi bla baylamlağan bolurla , bu körgüzgen bitew sözleni "kök" degen söztamırı bardı. 4.Atla,tuqumlada bek köbdüle bu söztamırdan quralğan. Kögala, Gokka, Kokay, Kökey, Kökközları,Kökbiyleri,Goguyları,Goguları d.a.k. Qalğan betle: qara,mor,qızıl,boz,caşil-barı birgeley tilibizde,fol’klorubuzda ne aq,ne sarı,ne kök betleni cañızına teñli sıyları bolmağandı.Tuwra başha türlü bolğandı.Nart epos da nartlağa (alanlağa)cawluq etgen emegenleni başha atları "haralla". "Haralla" degeni "qarala" degen mağanada, "hara" söz bla baylamlıdı bügünda aytıwçubuz "qara küç" deb. "Qara" söznü "küçlü" degen mağanası andan keledi. Sosruqa,Örüzmek uruş etiwçü emegenni atı "Qızıl" Fukdu bilgenigizça. Bitimlege hanslağa "caşil" demey "kök" deb turğanıbıznı alğa aytdım. Artda-artda bügün cıllağa cuwuq zamanlada başha milletleden ürene: qara, qızıl, caşil betleni sıyların örgerek etgenbiz.  

6.Alanlanı (qaraçaymalqarlanı) em atababalarını bayraqlarını, cerleşimlerini, devlet tuthan zamanlanı üsünden. Bılayda 1-7 punktlada informatsiyanı türlendirmey, http://vexillographia.narod.ru/ avtoru Lomantsov V.saytdan alıb cazama, öz-kesim qoşhanım kaganatlanı,hanlıqlanı cerleşimleri (territoriyaları). 

1.Ullu Gunnlanı Devleti, cerleşimi-Moñoliya bla küzey Qıtay (204 m.deri-216 m.sora) oranc bayrağı emegen suratı bla 2.Künbatı Gunnlanı Devleti,cerleşimi günew Ural (48 c-216 c milaatiden sora) oranc bayrağı suratsız 3.Evropalı Gunnlanı Devleti(Attilanı imperiası)cerleşimi Evropanı kıbla-küntuwğu canı (375-454 m.sora)aq bayraq altın quşu bla 4.Akgunlanı Devleti,cerleşimi Evropanı kıbla-küntuwğu canı-420c-562 c aq bayraq quşsuratı bla 5.Ullu Türklüleni Devleti, cerleşimi Rossiya bla Ukrainanı qıblası(küneyi)(552-743cc) kök bayraq börü başı bla 6.Hazar Kaganatı, cerleşimi Küzey(şimal) Kavkaz, Don bla İtil’ suwcağası(651-983 cc)kögala bayraq boz tamğa bla culduzla suratı bla. 7.Altın Orda Evropanı bitew Küntuwğu cerleri (1236-1502cc) aq bayraq qızıl musliman ayı em qara tamğası bla (Lomantsov V. bu tizmeni türk-kazah plakatdan alğanma deb, çertedi. Tolu iynanalmayma bu tizmege deydi. Alay a başında keltirgen dalille şağatlıq etedile qazah-türk plakatnı tüz bolğanına) 8.Qırım hanlıq 1502-1783 cc kök bayraq Girey hannı T harifge uşaş sarı tamğası bla. 9.Alaniya 1-14 ömürle Şimal (Küzey) Kavkaz- bayrağı kök, sarı ne aq tamğası bla üsünde. (alanlanı atları romen tarihçile cazıb 1 ömürden beri aytıladıla. Alan Gaganatnı 1395 cıl Topal Tamerlannı askerleri tüb etgendile.) 

7.Kök bayraq bizge qalay cetgen bolur. 

Buruñu zamanlanı bayraq tarihin cazğan tınçdı, bizge cuwuq zamanladan ese.Nek degeñe, uzaq ömürlede türk halqlanı hanlıqları, kaganatları, qıshaça aythaña erkin ençi caşawları bolğan sebebli alanı üsünden haparla köb qalğandıla. Biz a, Ereseyge qoşulğanlı, bizni üsübüzden oümlanı begitib küreşgelle : qaraçaymalqar halqnı ne istoriyası, ne cazması bolmağandı, kesi da andan bundan cıyılğan banditleden quralğan bir halqdı deb. Tab «alan» atıbıznı da urlağandıla. Bu bolumda bayraq tarihibiz qaydan sağınılsın. Ereseyge kirginçi alan (qaraçaymalqar) halqnı bayrağı qallay bolğanın analogiya halda, başha halqlanı üsü bla qayıq . 1.Qaraçaymalqar halq Rossiyağa qoşulur zamaña deri, qrım hannı bayrağına uşaş bayraqla hayırlandırğan bolur. Alan-hazar-bulgar halqnı kök bayrağı qrım handa saqlañandı. Kök bayraq qrım han tohanadan tayğanı bla bizde qalğan bolur derim keledi. Bayraq qrım handan qalmay, hazar-bulğar üzükleden köçüb bizge, kesibiz ençi tuta tururğa da bolurbuz. Qrım han adıgladan cıl sayın ullu casaqla alıb turğandı-alanı içinde 100 em ariw qızların adıglılanı (çerkes-qabartını). Qarçaymalqarğa ua artıqlıq etmegendi. 2. Girey tuqum qrım tohananı alğanında, hanlıqnı kök bayrağına Gireyleni sarı tamğaların salıñandı.Qrım bayraqda tamğa T harifge uşaydı. Qaraçaymalqar tuqumlanı tamğalarında da bardı talay tamğa, Girey hanlanı tamğalarına uşaş bolğanla (Tıram qawmda, Orusbiylada d.a.k.). 3.Qrım handa qarıw, küç bolğanda Ullu Qaraçayda biylik Qırımşamhallada bolğanı belgilidi. Tuqumu oğuna aytıb turadı-bu biy qrım hannı şamhalı bolğanın.Qaraçaynı «Oliyi» degen atda turğandıla Qrımşamhalları. Qaraçayça "oliy" -arabça "valiy"-«vladetel’» degenden keledi. Bügünça aytsaq "şamhal=şawhal=oliy" gubernator degença bolluq edi. Sora alan (qaraçaymalqar) bayraqla qırım hannı bayrağına uşaş bolluğna çırtda işek coqdu. Alay 19 ömürnü al süreminde, alan halq özen özen bölüşünüb bolğanı sebebli, har ullu tuqumnu, har biy tuqumnu kesini ençi kök bayrağı bolğan bolur, kesini ençi tuqum tamğası bla. (Art 100cıllıq bayraqlanı suratları bla tarih haparı başha betde.) 

8.Alan (qaraçaymalqar) halqnı millet bayrağı em ahır oüm 

1.Alan (qaraçaymalqar) milletni buruñu caşawundan bügüñe deri Aq,Sarı,Kök betle qalğan (qara,qızıl,caşil,boz, d.a.k) betleden sıylı bolub kelgendi. Aña şağatlıq etgen tilibizde sözle,fol’klor (nart aytıwla), erkişi tişiriw atla, tuqumla.Anı üçün alan (qaraçaymalqar) bayraqda bu üç bet bolurğa kerekdi.Bizni ata-babalarıbız türk halqlanı (gunnu,hazar,bulgar), alanlanı da ençi öz bayraqları bu üç betli bolğandıla. Qalğan betleden ayırılıb bu üç bet sıylı bolğandı. Başında çertgenimça, bu künlede oğuna, bu üç betden quralğan köb erkişi,tişiriw atla, tuqumla, köb cer suw atla,tilibizde saqlanıb aña şağatlıq etedile. Anı üçün bu üç betli bolmay bayrağıbız bolluq tüldü. Alan halq musliman halqdı.İslam dinni süygen beti caşildi. Caşil betge ua ne eteyik degeñe cuwab bılaydı: bizni tilde kesigiz körgença, hansnı,kögetni başha bitimni atı "kök" bet bla belgilenedi. Anı üçün "kök" bet caşil betni ornun tutadı. 2.Bayraqnı kök boyauw türk halqlanı süygen boyauw, aq beti kirsizlik, ekibaşlı ömürlük Miñi Taw qaraçaymalqar halq bir alan halq bolğanına şağatlıq etedile.Alaydı da demokratiyanı tamalında (temelinde) begigen bayraqnı başha bayraqğa awşdurğannı ters işge sanayma. Bu bayraq turğanlay, başha bayraqla qurab aylansaq, alaysızda birigalmay turğan halqnı ekige üleşirikbiz. 3 Cankişiları İbrahimni bayrağına qoşhanım. Amma bu bayraqda SARI bet cetmeydi.Köb halqla, qralla bayraqlarında cerlerin belgileydile. Duniya başında em belgili bayraqda. a.)ABŞ-nı bayrağında 50 culduz bardı.Har bir culduzu bir ştatnı belgileydi. b.)Evropa Birligini kök bayrağında birleşgen qral (devlet) sayın bir culduz.v.)Uzbekistannı bayrağında 13 culduz-13 hakimatın(oblastın) belgileydi. g.)Turkmenistannı bayrağında 5 culduz-5 vilayetin(oblastın) belgileydi. 4.Qaraçaymalqar halqda ulu oblastla bolmağandıla. Alay a ullu özenleri, suwları köb bolğandı. Anı bla meni kölüme kelgen bla har alan da bilib tururça, başha halqlanı adamları da bilirça, har kimge da qaraçaymalqar halq bir alan halq bolğanın qatı körgüzürça, bayraqnı da bir kesek «civoy» eterça, Sarı culduzla bla, cerleribizni-özenleribizni shema tamalda Cankişi ulu İbrahimni bayrağına 12 culduz bolsa tüz bolured. 

12 ullu özenni sanı bla. 1.Çerek özeni -Kerti Malqarnı özek ceri (Çerek rayonu,Taşlı Talanı cerleri =QMR) 2.Holam-Bızıñi özeni (Çerek rayonu= QMR) 3.Çegem özeni (Çegem rayonu =QMR) 4.Bahsan özeni (El’brus rayonu= QMR) 5.Malka suwnu özenleri (Shawat,Kiçimalka,Habaz ellerini cerleri-özenleri)(Gitçe Qaraçay rayonu, Zol’skiy rayon,Biyçesınnı cerleri =Qçr,QMR) 6.Cögetey suwnu özeni(Cögetey rayonu=QÇR) 7.Gum özeni (Üçköken,Tereze elleni cerleri)(Gitçe Qaraçay rayon=QÇR) 8.Qoban suwnu özenleri bla tüzleri(Ullu Qaraçay, Duwut ,Cazlıq) (Qaraçay rayon,Cögetey rayon,Qoban rayon=QÇR) 9.Teberdi özeni (Qaraçay rayon=QÇR) 10.Gitçe İncikni suwnu özenleri ( Aksawut bla Maruha özenle) (Zelençukskiy rayon= İncik rayonu=QÇR) 11.Ullu İncik suwnu özenleri (Arhız, Kyafar) (Zelençukskiy rayon= İncik rayonu=QÇR) 12.Ullu Laba suwnu özenleri Ullu Laba özen bla qatında cerleri -Urup rayonu=QÇR) 

Bu körgüzülgen özenlede (cerlede-rayonlada),barında da qaraçaymalqar halq ömürleni uzağında caşab kelgendi. Quru bir rayonnu ceri-Qoban rayon qoşulğandıla qaraçaymalqarnı cerlenine revolütsiyadan sora. Ol rayon da qaraçaymalqar halqğa qaytarılğanlı 60-70 cıl toladı. Anı bla bizni ullu özenleribizni sanı 12-ge cetedile. Culduzlanı perimetri bla sarı boyau nek salğansa degeñe cuwabım da bılaydı. Anı bla culduzlanı sarı betli etgenme. 9 culduznu da islam dindeça aynı toğay ızına tizgenme. Üç culduz Miñi Tawnu başında . Miñi Tawnu tuwrasında Beyçesından başlañan 3 ullu özen (suwla). Neda süygeñe, üç culduznu başha mağanası: qaraçaylıla, tawlula, malqarlıla.Neda süygeñe başha mağanası: qaraçay malqar, düger. Neda başha mağanası: qaraçaylıla malqarlıla,qumuqlula, neda qaraçaylıla, malqarlala , tışında başha milletlede adamlarıbız. Kim qalay carata eseda.