Белгисича ,бизни джазмабыз бек эртде заманлада къуралгъанды.Эрдеги Аланиада-Архыз ёзенде, Къобан джагъасында руна джазмала табхандыла археологла.Ол джазмаланы къарачай-малкъар тилде окъуйдула. Джазмалагъа 1100-1200 джылдан артыкъ заман болады.Алай а 13-14 ёмюрледе Алания къраллыгъбыз чачылгъаны себебли руна джазмабыз да ,урум джазмабыз да тас болгъандыла,унутулгъандыла. Андан сора ,1927-1928 джыллагъа дери, къарачай-малкъар халкъ араб элибле бла хайырлана ,джюрютгенди джазмасын. 1927-1928 джыллада саулай СССР-ни тюрк халкълары латин харифле хайырландырыб башлагъандыла,къарачай-малкъар халкъда ичинде болуб. Къарачай малкъар халкъ Тюркден алгъа кёчгенди латинге.1928-1938 джыллада латин алфабетибиз болгъанды. 1938-1939 джыллада Сталинни буйругъу бла СССР-ни тюрк халкълары бары кирил (орус) алфабетге кёчедиле.Ол демеклик,орус алфабетни 33 элибине,орус тилде болмагъан ,тюрк тауушланы кёргюзе, бирер тюрлю хариф къураб къошадыла.Къарачайлыла 5 хариф,малкъарлыла 3 хариф,татарлыла 6 хариф,къазакълыла 9 хариф.Башхала тюрк халкъла да да аны кибик.
" Orus-qaraçay-malqar sözlükde" 35000 sözge cuwuq bardı.(Moskva 1965 c.) "Qaraçay-malqar- orus sözlükde" 30000 sözge cuwuq bardı.(Moskvada 1989 c.) "Qaraçay-malqar tilni orfografiya sözlügünde" 63000 caqlı söz bardı.Nalçikde 1982 cıl cıkgandı. Keltirilgen sanla açıq etelle- til baylığıbız cetişimlidi, oñludu, köbdu Teñleşdirigiz - L.Tolstoy duniyağa belgili "Qazawat bla Mamırlıq" degen romanın 11000 söz gayırlandıra cazğandı. A.Puşkin "Evgeniy Onegin" aytılğan ,mahtawlu poemasın 8000 söz hayırlandıra cazğandı. Kertisi bla aythaña , bizde sözle sanı igi köbdu bu keltirilgen sanladan. Nek deseñ eski sözleribiz tolusu bla cazılmağandıla bu kitablada. Nart eposubuz, nart sözle,cırla,tawruhla,comaqla- til baylığıbızğa şağatdıla. Ana tilde cazgan poetleribiz,cazıwçularıbız, cırçılarıbız jurnalistleribiz-barı, şagat bolub begitelle til baylıgıbızga.
-
Belgisica ,bizni cazmabız bek ertde zamanlada quralgandı.Alanianı cerlerınde-Arxız özende, Qoban cağasında runa cazmala tabhandıla arheologla.Ol cazmalanı qaraçay-malqar tilde oquydula. Cazmalağa 1100-1200 cıldan artıq zaman boladı.Alay a 13-14 ömürlede Alaniya qrallığıbız çaçılganı sebebli runa cazmabızda ,urum cazmabızda tas tolğandıla. Aladan sora ,1927-1928 cıllaga deri, qaraçay-malqar halq arab elible bla hayırlana ,cürütgendi cazmasın. 1927-1928 cıllada sawlay SSSR-ni türk halqları latin harifle hayırlandırıb başlağandıla,qaraçay-malqar halqda içinde bolub. Qaraçay malqar halq Anatoliya türklüleden alğa köçgendi latiñe. 1928-1938 cıllada latin alfabeti bolğandı halqıbıznı. 1938-1939 cıllada Stalinni buyruğu bla SSSR-ni türk halqları barı orus alfabetge köçedile.Ol demeklik,orus alfabetni 33 elibine,orus tilde bolmağan ,türk tawuşlanı körgüze, birer türlü harif qurab qoşadıla.Qaraçaylıla 5 harif,malqarlıla 3 harif,tatarlıla 6 harif,qazaqlıla 9 harif.Başha (üzbek, azerbaycan,turkmen) türk halqla da anı kibik.